Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα της γυναίκας, τρεις θετικές επιστημόνισσες με εξαιρετική πορεία στον χώρο τους η καθεμιά, μιλούν για την επιστήμη, τη θέση της γυναίκας και το μέλλον σε έναν χώρο που έχει ανάγκη από γυναικεία παρουσία και δύναμη.
Οι στατιστικές για την ποσόστωση γυναικών στις επιστήμες STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics) δείχνουν ότι οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται σταθερά και απομακρύνονται συστηματικά από τους θετικούς κλάδους καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπαίδευσής τους, με σοβαρούς περιορισμούς στην πρόσβαση και την προετοιμασία, αλλά και στις ευκαιρίες να ασχοληθούν με αυτούς τους τομείς στην ενήλικη ζωή τους.
Συγκεκριμένα οι γυναίκες αποτελούν σήμερα λιγότερο του 30% του δυναμικού στους τομείς των θετικών επιστημών, με τους άνδρες να υπερτερούν παγκοσμίως.
Όταν μιλάμε για γυναίκες στην επιστήμη, σκεφτόμαστε γυναίκες απρόσιτες, κρυμμένες μέσα σε γραφεία και εργαστήρια. Αυτό έρχονται να καταρρίψουν οι θετικές επιστημόνισσες του «Greek Women in STEM». Μια ομάδα που διαπρέπει σε κάθε τομέα, που αναζητά με έρευνες ένα καλύτερο κόσμο, ισότιμο, με πρόσβαση στην υγεία, την τεχνολογία, τη μάθηση, σε μια βελτιωμένη ποιότητα ζωής για όλους, καταρρίπτοντας παράλληλα τα στερεότυπα που θέλουν το «αδύναμο» φύλο να ακολουθεί και όχι να ηγείται.
Τρεις επιστημόνισσες μιλούν για την επιστήμη τους και μας εμπνέουν.
Λίνα Ντόκου, Βιολόγος, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο πανεπιστήμιο Yale στις ΗΠΑ & Ιδρύτρια της ομάδας Greek Women in STEM
Άρχισα την επιστημονική μου καριέρα στο Τμήμα Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου έλαβα το πτυχίο μου με εξειδίκευση στη Μοριακή Βιολογία και Γενετική. Εκεί ολοκλήρωσα και το μεταπτυχιακό μου για να συνεχίσω στο διδακτορικό στο Ινστιτούτο Max Planck στον τομέα της Πνευμονολογικής και Καρδιολογικής Έρευνας. Σε όλη αυτήν την πορεία τι παρατηρώ λοιπόν… Τα κορίτσια δεν διστάζουν να μπουν σε θετικές επιστήμες, να κάνουν αιτήσεις και να φτάσουν στα πτυχία, πράγματι. Το πρόβλημα είναι μετά το πτυχίο, στο μεταπτυχιακό, ίσως και μετά το διδακτορικό.
Οι περισσότερες γυναίκες δεν συνεχίζουν την καριέρα τους για μια υψηλότερη θέση – τύπου καθηγήτρια πανεπιστημίου ή διευθύντρια εταιρείας – στις πιο παραδοσιακά ανδροκρατούμενες επιστήμες, φυσική, χημεία, μαθηματικά, μηχανική, ιατρική. Στις υψηλές θέσεις συνεχίζουν να βρίσκονται άντρες. Μάλλον έχει να κάνει με τον συνδυασμό κοινωνίας, στερεοτύπων που κουβαλάμε οι ίδιες και των ρόλων που καλούμαστε να διεκπεραιώσουμε. Είναι αλληλένδετα. Αυτό φαίνεται και από τις ευκαιρίες που μας δίνονται στον εργασιακό χώρο. Μέχρι πρόσφατα προσπερνούνταν βιογραφικά που είχαν ένα κενό διάστημα ενός ή δύο ετών, που ίσως είναι το διάστημα που κάποια γυναίκα παίρνει για να αφιερώσει στην οικογένεια της. Επίσης, όλα τα soft projects, εκδηλώσεις, αναλαμβάνονται από γυναίκες, χωρίς να παίρνουν έξτρα μισθό, ενώ οι αντίστοιχοι άντρες συνάδελφοι δεν τα αναλαμβάνουν.
«Η στιγμή της ανακάλυψης είναι η στιγμή του ερευνητή/-τριας. Η στιγμή δηλαδή που καταλαβαίνεις ότι έχεις πραγματικό αντίκτυπο στην κοινωνία και στον κόσμο!»
Υπάρχει αυτή η τάση να καταφέρνουμε πολλά, να φροντίζουμε τα παιδιά μας, να είμαστε καλές στην δουλειά μας και να κάνουμε αυτό το έξτρα. Κάνοντας όλα αυτά, μαθηματικά οδηγούμαστε στο να χάνουμε ενέργεια.
Είναι σημαντικό τα νέα κορίτσια, οι μαθήτριες που τώρα ξεκινάνε τα βήματά τους στον χώρο μας να είναι ενήμερα, προετοιμασμένα. Εγώ δεν γνώριζα πολύ καλά τι επαγγελματικές δυνατότητες είχα, τι σημαίνει διδακτορικό, πού μπορείς να απορροφηθείς, σε αυτό με βοήθησε η καθηγήτρια μου στο βιολογικό Έφη Αντωνοπούλου που αποτελεί έμπνευση για μένα. Υπάρχουν άπειροι κλάδοι εκτός των παραδοσιακών της καθηγήτριας σε σχολείο/φροντιστήριο ή της εργαζόμενης σε διαγνωστικά που κάνει αναλύσεις.
Οφείλουμε όλες να ξεπεράσουμε το “impostor syndrome”, ότι δεν είμαστε αρκετά καλές, γιατί είμαστε!
Ωστόσο είμαι αισιόδοξη για το μέλλον. Πιστεύω θα είναι πολύ περισσότερες γυναίκες στον χώρο, γιατί η κοινωνία αλλάζει πολύ και γρήγορα. Πέρασαν πολλά χρόνια να αποδεχτούμε την ισότητα, με την έννοια ότι είμαστε διαφορετικοί με ίσες ανάγκες και ζητάμε ίσες ευκαιρίες. Θα υπάρξει προσβασιμότητα σε κάθε επίπεδο, είτε είμαι εγώ που θηλάζω σε ένα δωμάτιο θηλασμού, είτε είναι ο ανάπηρος, ο κουφός κλπ. Θα είναι πιο πολύχρωμος ο τομέας από άποψη φύλων, χρώματος, ανθρώπων με αναπηρίες, που προσωπικά δεν έχω δει σε εργαστήριο. Όσο περισσότερη ποικιλία, τόσο καλύτερες ανακαλύψεις άλλωστε.
Τατιάνα Στυλιάρη, Senior Design Researcher, Deloitte, Λονδίνο & Mentoring Operations Lead στο Γreek women in STEM
Είμαι ερευνήτρια με οκτώ χρόνια συνδυασμού ακαδημαϊκής και συμβουλευτικής εμπειρίας σε διεπιστημονικά έργα, με γνώσεις μεικτών μεθόδων εστίασης στην ποιοτική και σχεδιαστική έρευνα και εξειδίκευση στον ψηφιακό μετασχηματισμό και την έρευνα UX. Η δουλειά μου, λοιπόν, βασίζεται αποκλειστικά σε αποδείξεις – δεδομένα και ύστερα στην επικοινωνία τους στους συναδέλφους. Στόχος της ομάδας είναι να χτίσουμε το κατάλληλο προϊόν ώστε να είναι χρηστικό στους ενδιαφερόμενους χρήστες. Παρόλα αυτά, έχει τύχει μεγαλύτεροι έμπειροι άντρες να προσπερνούν τα δεδομένα που φέρνω, ενώ αποτελούν αντικειμενικά γεγονότα. Η διαφορά; Τα φέρνει μια γυναίκα στο τραπέζι. Εκ των πραγμάτων θέτω το ζήτημα στην βιολογία, το να είσαι γυναίκα σε μια ανδροκρατούμενη επιστήμη. Μετά έρχεται να κουμπώσει ότι είμαι μια γυναίκα από την Ελλάδα στην Αγγλία.
Δεν είναι εύκολο να είσαι γυναίκα στην τεχνολογία. Προσπαθούμε πολλές φορές παραπάνω, διότι ανήκουμε σε ένα χώρο που δεν είναι πενήντα-πενήντα.
Γι’ αυτό και εμπνέομαι από γυναίκες που έπρεπε να προσπαθήσουν παραπάνω για να πείσουν, να δημιουργήσουν αλλαγές, να κάνουν τη δουλειά τους εναντία στη διάκριση και να ακουστούν όπως η Adele Goldberg , που ενέπνευσε τον Steve Jobs για το iOS της Apple ή η Joy Buolamwini, προγραμματίστρια και ψηφιακή ακτιβίστρια, που ίδρυσε το Algorithmic Justice League. Μία οργάνωση που ενημερώνει και ευαισθητοποιεί το κοινό για τα στερεότυπα που δημιουργεί η τεχνητή νοημοσύνη και μάχεται καθημερινά με την έρευνά της κατά των διακρίσεων της τεχνολογίας στο φύλο και τη φυλή.
«Οι γυναίκες οφείλουν όχι μόνο να ακούγονται αλλά και να εισακούγονται!»
Για να φτάσει όμως κανείς σε αυτό το επίπεδο είναι απαραίτητο να προετοιμαστεί κατάλληλα. Ο χώρος της τεχνολογίας απαιτεί οργάνωση, έρευνα και επικοινωνία με συναδέλφους. Από προσωπική εμπειρία, αν δεν μιλούσα με άλλους ανθρώπους κατά την διάρκεια της πορείας μου, δεν θα είχα φτάσει εδώ, να δουλεύω με πελάτες όπως η Lego, η Meta. Να επικοινωνώ συνεχώς με ανθρώπους από όλους τους διαφορετικούς κλάδους και να μαθαίνω συνεχώς καινούργια πράγματα για την τεχνολογία και πως αυτή εφαρμόζεται σε διαφορετικές υπηρεσίες. Να αποτελώ την γέφυρα μεταξύ χρηστών και της τεχνολογίας, κάνοντας την προσβάσιμη, χρηστική σε όλους. Το θέμα είναι πως μέχρι το μεταπτυχιακό δεν ήξερα καν ότι υπάρχει αυτός ο κλάδος. Ρώτησα, μίλησα και έμαθα. Για αυτό έγινα και μέντορας στην ομάδα STEM, γιατί δεν είχα αυτήν την ευκαιρία τότε, ενώ την χρειαζόμουν.
Στόχος είναι να επικοινωνήσουμε την επιστήμη και να την απλοποιήσουμε. Να βγει το στίγμα της δυσκολίας σε συνδυασμό με το να προάγουμε τις γυναίκες στις θετικές επιστήμες, όχι σε «χαμηλοδουλείες» αλλά σε ηγετικούς ρόλους. Να ανεβαίνουν στην ιεραρχία, όσες φυσικά επιθυμούν. Ήδη γίνεται, στο μέλλον όμως θα γίνεται περισσότερο. Υπάρχει ευαισθητοποίηση σε πολλούς οργανισμούς προς τα νέα παιδιά γενικότερα. Θα αλλάξουν τα πράγματα προς ένα καλύτερο και ισότιμο αποτέλεσμα, είμαι σίγουρη.
Νίκη Μιχαλοπούλου, Μαθηματικός, Ειδίκευση στον τομέα της Πληροφορικής, Μεταπτυχιακό στην Βιοπληροφορική & Νευροπληροφορική & Δημιουργός περιεχομένου και μέλος ομάδας μέσων κοινωνικής δικτύωσης
Από μικρή με ενδιέφεραν οι θετικές επιστήμες, αγαπούσα πολύ τα μαθηματικά και ψαχνόμουν γύρω από την ιστορία τους. Με απασχολούσε το τι βρίσκεται πίσω από την χρυσή τομή, τι είναι ο χρυσός κανόνας και παρακολουθούσα ταινίες όπως ο κώδικας Da Vinci. Έψαχνα την μαγεία, η οποία δυστυχώς χάνεται στην σχολή. Θυμάμαι να συζητάμε με τις φίλες μου το ενδεχόμενο να την παρατήσουμε, ενώ μόλις είχαμε μπει. Δεν θα ξεχάσω το πρώτο μάθημα στην σχολή – Απειροστικός Λογισμός 1 – όταν ο καθηγητής μας είπε ότι τουλάχιστον οι μισοί δεν θα βγάλουμε ποτέ την σχολή. Ψυχολογία στα πατώματα. Συν αυτού, υπήρχε μια αίσθηση πως «κορίτσι και μαθηματικά» δεν συνάδουν. Το νιώθαμε. Δεχόμασταν και σπόντες. Εξάλλου όλοι οι καθηγητές μας ήταν άντρες. Στο μεταπτυχιακό μου είδα πως διδάσκει μια γυναίκα σε ακαδημαϊκό πλαίσιο.
Αισθανόμουν ότι οι γυναίκες στις θετικές επιστήμες προσπαθούμε συνεχώς να αποδείξουμε κάτι σε κάποιον άλλον, είτε αυτός είναι ένας καθηγητής, είτε είναι ένας γονιός. Η αντίληψη αυτή σε διαλύει ψυχικά και αυτό που κάποτε αγαπούσες δεν σε ευχαριστεί πια, ούτε θες να το συνεχίσεις. Έτσι χάνεται το νόημα. Σίγουρα οι κόποι ανταμείβονται. Μιλάμε για μια επιστήμη που βρίσκεται παντού. Υπάρχει διεπιστημονικότητα, δηλαδή πολλές επιστήμες συνδέονται μεταξύ τους. Για παράδειγμα, εγώ τελείωσα Μαθηματικό, τώρα κάνω μεταπτυχιακό στην Βιοπληροφορική και μπορώ να εφαρμόσω το μαθηματικό μου background στο Alzheimer και να βρω βιοδείκτες στον καρκίνο. Ανοίγουν οι κλάδοι, προχωράνε τα πράγματα και αισθάνομαι πια ότι οι περισσότερες δεν έχουμε να αποδείξουμε τίποτα και σε κανέναν.
«Η σχέση με τα μαθηματικά είναι περίπλοκη. Έχει αγάπη, ενδιαφέρον αλλά πολλές φορές δυσκολίες, αγανάκτηση και αδιέξοδο»
Είναι όμως σημαντικό να αλλάξει η νοοτροπία εξ’ ολοκλήρου καθώς βλέπω πως μόνες μας οι γυναίκες βάζουμε ένα stop στον εαυτό μας, δεν προχωράμε στην έρευνα και ασχολούμαστε με τους πιο παραδοσιακούς ρόλους. Πρέπει να το τολμήσουμε, αν το θέλουμε φυσικά. Να πατάμε πόδι. Να βγαίνουμε μπροστά για να ανεβάσουμε αυτό το 30% των γυναικών στην επιστήμη. Να μιλάμε για να μην νιώθουμε αδύναμες και να στηρίζουμε η μια την άλλη όπως συμβαίνει στο “Greek Women in STEM”. Δεν γίνεται να ακολουθούμε συνεχώς έναν μοναχικό δρόμο.
Οι γυναίκες πρέπει να βρούμε στον κλάδο την δική μας ψυχική δύναμη. Να ξεπεράσουμε όλα αυτά τα στερεότυπα που είναι βαθιά ριζωμένα μέσα μας. Να διεκδικήσουμε αυτό που μας αξίζει πρώτα απ’όλα για τον εαυτό μας.
Θέλουμε την ισορροπία, όχι τα άκρα. Πιστεύω στην ισότητα, στις ίσες ευκαιρίες και στην συνεργασία των φύλων. Ας πολεμήσουμε τις διακρίσεις που κρατούν πίσω τις γυναίκες και τα κορίτσια μακριά από την Επιστήμη, την Τεχνολογία, την Μηχανική και τα Μαθηματικά και ας υιοθετήσουμε μια στάση ζωής που θα μας πηγαίνει πιο κοντά στα όνειρά μας. Όλοι μαζί, συνεργατικά, μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο.
Η σχέση γυναίκας και επιστήμης αποτελεί ένα θέμα που επανέρχεται στο προσκήνιο και μελετάται διαρκώς. Το χάσμα που παρατηρείται, προκύπτει από στερεότυπα που διαιωνίζονται σε όλες τις χώρες ανεξαρτήτως γεωγραφικής τοποθεσίας, κουλτούρας, γλώσσας και οικονομικής ευημερίας. Οι αριθμοί μπορούν να αλλάξουν, φτάνει τα δεδομένα να αμφισβητηθούν και οι γυναίκες να κάνουν τις επιλογές σπουδών και επαγγελματικής σταδιοδρομίας που τις ενδιαφέρουν, ελεύθερα, χωρίς να υπακούν σε κοινωνικές νόρμες. Η ισότιμη ένταξη όλων των φύλων στο τομέα STEM ωφελεί την κοινωνία στο σύνολό της. Η συμπερίληψη όλων των φύλων δημιουργεί πιο άνετα περιβάλλοντα εκμάθησης και εργασίας για όσα άτομα βρίσκονται σήμερα στο STEM και για όσα θα βρίσκονται αύριο.