«Μάρτιος 2024: Ο πιο θερμός Μάρτιος τα τελευταία 15 χρόνια», «Φεβρουάριος 2024: O πιο θερμός Φεβρουάριος από το 2010 στη Βόρεια Ελλάδα», «Ιανουάριος 2024: Ο θερμότερος που έχει καταγραφεί ποτέ παγκοσμίως».
Αυτοί είναι μερικοί τίτλοι που δημοσιεύσαμε τους τελευταίους τρεις μήνες στο TheOpinion.gr. Τίτλοι που επαναλαμβάνονται όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια, καθώς καταγράφονται θερμοκρασίες ρεκόρ όλο και πιο συχνά.
«Οι ακραίες θερμοκρασίες και τα κύματα καύσωνα έχουν αυξηθεί σε ένταση, αριθμό και μήκος κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ιδιαίτερα το καλοκαίρι, και προβλέπεται να συνεχιστούν» δηλώνει στο TheOpinion η Ελένη Κατράγκου, αναπληρώτρια Καθηγήτρια, προϊστάμενη Τμήματος Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας Σχολή Γεωλογίας του ΑΠΘ, καλούμενη να σχολιάσει το πού οδεύουμε τα επόμενα χρόνια σε σχέση με τα θερμότερα καλοκαίρια, που όπως όλα δείχνουν βρίσκονται «μπροστά» μας.
Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις των ακραίων θερμοκρασιών στη ζωή μας; Ποιος είναι ο ρόλος του ανθρώπου, αλλά και της κλιματικής κρίσης; Θα είναι συχνότεροι και εντονότεροι οι καύσωνες από εδώ και πέρα; Σε αυτές και πολλές ακόμη ερωτήσεις απαντά μέσω του TheOpinion η κα Κατράγκου.
Έρευνες δείχνουν ότι οδεύουμε σε θερμότερα καλοκαίρια. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό;
Σύμφωνα με τα πρόσφατα αποτελέσματα που δημοσιεύτηκαν στην έκτη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή oι ακραίες θερμοκρασίες και τα κύματα καύσωνα έχουν αυξηθεί σε ένταση, αριθμό και μήκος κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ιδιαίτερα το καλοκαίρι, και προβλέπεται να συνεχιστούν. Οι ξηρασίες επίσης αναμένεται να ενταθούν και να γίνουν πιο συχνές και μεγαλύτερες σε διάρκεια στη Νότια Ευρώπη.
Οι επιπτώσεις θα είναι σημαντικές σε πολλούς τομείς, με μεγάλο κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Ενδεικτικά αναφέρονται οι επιπτώσεις:
- στον αγροδιατροφικό τομέα, όσον αφορά και την ποσότητα και την ποιότητα παραγωγής
- στην ανθρώπινη υγεία, όχι όχι μόνο μέσω του θερμικού στρες αλλά και μέσω ασθενειών που μεταδίδονται με διαβιβαστές όπως τα κουνούπια. Είναι πλέον γνωστό ότι ασθένειες όπως η ελονοσία ή ο ιός του Δυτικού Νείλου, εξαρτώνται από τον κύκλο ζωής και τη δραστηριότητα των κουνουπιών, η οποία με τη σειρά της εξαρτάται στενά από τη θερμοκρασία – μεταξύ άλλων περιβαλλοντικών παραμέτρων
- στο αστικό περιβάλλον, το οποίο χωρίς κατάλληλη προετοιμασία και αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αναμένεται ότι θα υποβαθμιστεί εξαιτίας της ανοδικής τάσης της θερμοκρασίας και των συχνότερων ακραίων καιρικών φαινομένων που θα πλήττουν τις πυκνοκατοικημένος περιοχές απειλώντας δημόσιες και ιδιωτικές υποδομές και την ασφάλεια των κατοίκων τους.
Είναι μια κατάσταση αναστρέψιμη ή πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτό; Είναι εφικτό αυτό;
Το κλιματικό σύστημα αλλάζει συστηματικά εξαιτίας του ανθρωπογενούς παράγοντα. O ανθρωπογενής «κλιματικός εξαναγκασμός» οφείλεται στη μεταβολή της σύστασης της ατμόσφαιρας μέσω ανθρωπογενών εκπομπών (θερμοκηπικά αέρια και αιωρούμενα σωματίδια), στις εντατικές αλλαγές της χρήσης γης κ.α. που επηρεάζουν το ενεργειακό και υδατικό ισοζύγιο της Γης, και άρα αλλάζουν την ισορροπία του κλίματος της Γης.
Ακόμα και αν αυτή τη στιγμή εκμηδενιζόνταν αυτός ο ανθρωπογενής κλιματικός εξαναγκασμός, το κλιματικό σύστημα έχει τόσο μεγάλη αδράνεια ώστε θα χρειαστεί να περάσουν πολλά χρόνια ώστε το κλίμα να σταθεροποιηθεί και να βρεθεί σε μια νέα κατάσταση ισορροπίας.
Και ακριβώς επειδή κάτι τέτοιο είναι ουτοπικό (ο εκμηδενισμός του ανθρωπογενούς εξαναγκασμού), οι προσπάθειες στρέφονται τουλάχιστον στο να μετριαστεί η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή, ακολουθώντας διεθνείς συνθήκες (όπως πχ η Συμφωνία του Παρισιού). Το κλίμα επομένως θα συνεχίσει να αλλάζει και άρα θα πρέπει α) να προετοιμαστούμε και να προσαρμοσούμε σε αυτό και β) να βρούμε λύσεις που να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες τις οποίες συνεπάγεται η αλλαγή του. Oι διεθνείς προσπάθειες για περιορισμό της θέρμανσης του πλανήτη ιδανικά μέχρι τον 1.5οC και όχι παραπάνω από 2οC, στοχεύουν σε μια αλλαγή κλίματος που δε θα επιφέρει μη-αναστρέψιμες μεταβολές στο κλιματικό σύστημα (υπέρβαση αυτού που ονομάζουμε tipping point – κρίσιμο σημείο).
Κατά πόσο σχετίζεται η κλιματική κρίση με τα ακραία καιρικά φαινόμενα; Είναι ο μόνος «κακός λύκος» στο «παραμύθι»;
Η κλιματική κρίση είναι το αποτέλεσμα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Η κλιματική αλλαγή (είτε σαν φυσική διεργασία είτε σαν αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας) οφείλεται σε διεργασίες του κλιματικού συστήματος, υπήρχαν από πάντα και θα υπάρχουν στον πλανήτη, ακολουθώντας τους νόμους των φυσικών επιστημών.
Η κλιματική κρίση αφορά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην κοινωνία, άρα σχετίζεται με κοινωνικά κριτήρια. Επομένως θα είναι πολύ πιο σοβαρή για τις κοινωνίες με χαμηλό βιοτικό επίπεδο και χαμηλά εισοδήματα. Οι ευμαρείς κοινωνίες και κοινωνικές ομάδες κατά κανόνα θα μπορούν να βρίσκουν λύσεις στα προβλήματα που θα προκύπτουν σε βάθος χρόνου λόγω κλιματικής αλλαγής, πχ πρόσβαση σε επαρκείς ποσότητες τροφής και νερού με καλή ποιότητα, εξασφάλιση καλής ιατρο-φαρμακευτικής περίλαθαλψης, ασφαλιστική κάλυψη σε περίπτωση καταστροφής περιουσίας από πλημμύρα, πυρκαγιά κλπ.
Άρα, η ταχύτατη αλλαγή του κλίματος στην ουσία θα επιβαρύνει ακόμα περισσότερο τους ήδη κοινωνικά «ευπαθείς» πληθυσμούς του πλανήτη και επομένως θα εντείνει το ήδη υπάρχον πρόβλημα της μεγάλης κοινωνικής ανισότητας.
Οι μεγάλοι καύσωνες είναι πλέον συχνότεροι και εντονότεροι. Είναι εύκολο να προβλεφθούν, αρα και να προστατευθούν οι πολίτες;
Τα εργαλεία της επιστημονικής κοινότητας εξελίσσονται ταχύτατα με σκοπό την προστασία των πολιτών και των υποδομών, δημόσιων και ιδιωτικών. Τα ποσά που διαθέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση για έρευνα κυρίως διατίθενται πλέον για υπηρεσίες προς τους πολίτες και την κοινωνία.
Οι καύσωνες και γενικότερα τα ακραία καιρικά φαινόμενα και οι συνδεόμενες φυσικές κατραστροφές (πλημμύρες, κατολισθήσεις, πυρκαγιές κλπ) αναμένονται να είναι συχνότερα και εντονότερα σε θερμότερο κλίμα. Οι δυνατότητες πρόγνωσής τους είναι δυνατή σε πολλές διαφορετικές χρονικές κλίμακες:
- Μετεωρολογική πρόγνωση με προγνωστικό χρονικό ορίζοντα μέχρι 10 ημέρες
- Υπο-εποχική κλίμακα με προγνωση μέχρι 40 ημέρες
- Εποχική πρόγνωση σε ορίζονται 1 εως 6 μηνών
- Πρόγνωση δεκατίας εως 10 χρόνια
- Κλιματική προβολή έως το τέλος του αιώνα
Ο ρόλος των προγνώσεων σε σχετικά άμεσο χρόνο (μέρες ή εβδομάδες) έχουν στόχο την έγκυρη ενημέρωση των πολιτών και των αρχών για άμεση αντιμετώπιση κινδύνων (πχ έντονη βροχόπτωση άρα προστασία από πλυμμηρικά φαινόμενα ή έντονη χαλαζόπτωση άρα προστασία καλλιεργιών κλπ). Οι κλιματικές προβολές μέχρι το τέλος του αιώνα έχουν περισσότερο στόχο τη μελέτη επιπτώσεων σε βάθος χρόνου – πάντα με την χρήση διαφορετικών κλιματικών σεναρίων – και επομένως στοχεύουν στην κατάλληλη χάραξη στρατηγικής σε διεθνές, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Πόσο πιθανό είναι να αντιμετωπίσουμε καύσωνες περισσότερους μήνες τον χρόνο και όχι μόνο το καλοκαίρι, όπως έχουμε συνηθίσει;
Σε θερμότερο κλίμα οι καύσωνες αναμένεται να είναι συχνότεροι και εντονότεροι κυρίως το καλοκαίρι αλλά και τον χειμώνα. Επιπλέον κλιματικοί δείκτες (πχ τροπικές ημέρες και νύχτες, μέρες έντονης βροχόπτωσης, θερμικό στρες κλπ) μας δίνουν μια εκτίμηση για τη διαφοροποίηση των κλιματικών παραμέτρων (θερμορκασία/υγρασία) και των συνδυασμών τους ανά περιοχή. To πόσο πιο συχνά και έντονα θα εμφανίζονται τα ακραία φαινόμενα εξαρτάται και από την αύξηση της θερμοκρασίας σε μια περιοχή. Αυτή η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας λόγω ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, δεν είναι ομοιόμορφη. Ενώ ο παγκόσμιος μέσος όρος θερμοκρασίας έχει ανέβει μέχρι στιγμής 1.2ο C, η αντίστοιχη αύξηση είναι σχεδόν διπλάσια 2.2οC για την Ευρώπη και ακόμα μεγαλύτερη για την Αρκτική (3οC), σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει η Ευρωπαϊκή Κλιματική Υπηρεσία Κοπέρνικος. Άρα η κάθε περιοχή ανταποκρίνεται με διαφορετικό τρόπο στη γενική τάση για θέρμανση του πλανήτη, με βάση τις λειτουργίας ανάδρασης του κλιματικού συστήματος.
Πόσο ανησυχητικές είναι οι διαστάσεις των ωκεάνιων καυσώνων; Κινδυνεύει η χλωρίδα και η πανίδα του βυθού; Γιατί οι υψηλές θερμοκρασίες της θάλασσας αποτελούν πρόβλημα;
Οι ωκεανοί, μαζί με την ατμόσφαιρα, την κρυόσφαρια και τη βιόσφαιρα αποτελούν τα βασικά στοιχεία του κλιματικού συστήματος. Οποιαδήποτε αλλαγή στο προφίλ της θερμοκρασίας αλλά και της αλατότητας (συγκέντρωση σε αλάτι) του θαλάσσιου νερού επηρεάζει την κυκλοφορία των ωκεανών και επομένως και την ατμοσφαιρική κυκλοφορία, καθώς γνωρίζουμε πολύ καλά ότι το σύστημα ωκεανών-ατμόσφαιρας είναι πολύ καλά συζευγμένο. Οι αλλαγές στη θερμόαλη κυκλοφορία των ωκεανών (της αλλαγής της κυκλοφορίας του νερού στους ωκεανούς εξαιτίας αλλαγών θερμοκρασίας και αλατότητας) αναμένεται να οδηγησούν σε επιπτώσεις και στα υδάτινα οικοσυστήματα αλλά και στο ίδιο το κλίμα, μέσω μηχανισμών ανάδρασης.
Σύμφωνα με την Ειδική Έκθεση σχετικά με τους Ωκεανούς και την Κρυόσφαιρα της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, η βιογεωγραφία των οργανισμών (από το φυτοπλαγκτόν έως τα θαλάσσια θηλαστικά ) αναμένεται ότι θα αλλάξει λόγω αλλαγής κλίματος, και κατά συνέπεια θα προκληθούν αλλαγές της σύνθεσης των κοινοτήτων και σε ορισμένες περιπτώσεις, θα προκληθούν και αλλαγές στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των οργανισμών. Ο τομέας της αλιείας αναμένεται επίσης ότι θα επηρεαστεί από την κλιματική αλλαγή, τόσο με τις αλλαγές στην ποσότητα όσο και στην χωρική κατανομή των διαφόρων ειδών αλιείας.