Το εμβληματικό έργο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας «Το Κιβώτιο», του Άρη Αλεξάνδρου, συνεχίζει, για 7ο χρόνο, το θεατρικό του ταξίδι.
Για δύο ακόμα παραστάσεις, κάνει στάση στο Θέατρο Αμαλία, στη Θεσσαλονίκη, στις 21 και 22 Νοεμβρίου.
Κύριε Μακρή, μετά από έξι χρόνια θεατρικής αναμέτρησης -και λέω έξι, καθώς τώρα διανύουμε τον 7ο χρόνο- με «Το Κιβώτιο» του Άρη Αλεξάνδρου, φαίνεται ότι έχετε πολλά όπλα στην καλλιτεχνική σας φαρέτρα που διατηρούν τη συγκεκριμένη παράσταση «ζωντανή».
Η παράσταση έκανε πρεμιέρα τον Νοέμβριο του ’15. Τώρα ξεκίνησε η έβδομη σεζόν. Ημερολογιακά είναι η όγδοη, απλώς, λόγω καραντίνας, δεν έπαιξα. Στη Θεσσαλονίκη δεν θυμάμαι πόσες φορές έχω έρθει με «Το Κιβώτιο»· είναι πολλές οι φορές.
Για να παίζει μία παράσταση επτά χρόνια, κάπως πρέπει να συντηρείται. Πάει πολύ καλά. Τουλάχιστον, όλα αυτά τα χρόνια, πήγε πάρα πολύ καλά. Να σας πω την αλήθεια με εξέπληξε, γιατί ήταν μία πολύ προσωπική παράσταση.
Ξέρετε, κάποια στιγμή στη ζωή ενός καλλιτέχνη έρχονται μερικές στιγμές που κάνει κάτι πολύ προσωπικό, χωρίς να προσβλέπει ούτε στο ταμείο ούτε πουθενά. Θεωρεί ότι θέλει να το κάνει για τη δική του έκφραση. «Το Κιβώτιο» είναι, ακριβώς, μία τέτοια στιγμή. Δεν πίστευα ότι θα πάει τόσο καλά, μάλλον δεν με ενδιέφερε. Ξεκίνησα, επειδή ήθελα να το κάνω. Το κουβαλάω κι εγώ, όπως κι ο ήρωας κουβαλάει το κιβώτιο· «κουβαλούσα», λοιπόν, κι εγώ το μυθιστόρημα αυτό από τη Β’ Τάξη του Λυκείου, που το διάβασα. Και κάποια στιγμή ήρθε η ώρα που είπα ότι θα κάνω. Θεωρούσα ότι οκ, θα το δούνε κάποιοι άνθρωποι που ενδιαφέρονται, αλλά τελικά αποδείχτηκε πως υπάρχει πολύς κόσμος που θέλει να το δει. Κι έτσι έχω φτάσει στο σημείο να παίζω επτά χρόνια, με μεγάλη μου χαρά.
Το να κάνεις κάτι προσωπικό και να καταλαβαίνεις ότι αυτό αφορά πολλούς ανθρώπους, είναι μεγάλη υπόθεση.
Ποια ήταν αυτή η προσωπική σας ανάγκη, ώστε να αποδώσετε θεατρικά το εν λόγω έργο;
Αρχικά, είναι ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα. Και δεν είναι τυχαίο ότι έχει συμπεριληφθεί ανάμεσα στα τρία καλύτερα μυθιστορήματα που έχουν γραφτεί στον 20ο αιώνα, στην Ελλάδα.
Επομένως, από τη μία έχουμε ένα συγκλονιστικό κείμενο. Από την άλλη, το θέμα με το οποίο ασχολείται είναι ο Εμφύλιος, δηλαδή ’46 – ’49, στην Ελλάδα, μετά τη λήξη του Παγκόσμιου Πολέμου που τάραξε τη χώρα μας. Επίσης, μία εποχή που χρονολογικά με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Το τρίτο είναι πολύ βαθύτερο. Όπως χιλιάδες άλλοι, έχω κάνει κι εγώ κάποια πράγματα μέσα στην πολιτική. Όχι επισήμως, σε οργανώσεις κ.λπ.. Κι εξέφρασε τη δική μου, αν θέλετε, απογοήτευση, για κάποια πράγματα που αφορούν στην Αριστερά. Όταν αυτές οι διαψεύσεις και οι προδοσίες που ένιωθα, φούντωσαν μέσα μου, θεώρησα ότι «Το Κιβώτιο» είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να το εκφράσω. Έτσι, βασικά, προέκυψε, συν όλα τα υπόλοιπα. Κι αποφάσισα να το μεταφέρω στο θέατρο. Γιατί είναι ένα μυθιστόρημα 350 σελίδων, δεν είναι θεατρικό.
Αυτή η απογοήτευση, αν το δούμε κι από μία άλλη οπτική, σας οδήγησε σε μία επιτυχία που καλά κρατεί…
Αυτό είναι η ευτυχία του να είσαι καλλιτέχνης. Και η απογοήτευση, αλλά και οτιδήποτε μπορεί να σου προσφέρει χαρά κι ευτυχία, μπορούν να εκφραστούν μέσα από την τέχνη σου. Οπότε, είναι ένα αποκούμπι αυτό για εμάς. Μπορείς να εκφράσεις πράγματα μέσα από την τέχνη σου και κάπως να ξαλαφρώσεις.
Απλώς αυτό που εγώ ένιωθα -την απογοήτευση, αυτό το μπέρδεμα, πείτε το όπως θέλετε, για το θέμα της Αριστεράς- μάλλον αφορούσε και πολλούς χιλιάδες ανθρώπους.
Όπως αναφέρατε και πριν, πρόκειται, όντως, για ένα μυθιστόρημα άνω των 300 σελίδων. Πώς μπορεί να μεταφερθεί ένας τόσο μεγάλος όγκος, επί σκηνής, και μάλιστα σε μορφή μονολόγου;
Αυτό ήταν κάτι που μας πήρε πάρα πολλούς μήνες με τη συνεργάτιδά μου, την Κλεοπάτρα Τολόγκου. Ήταν βασανιστικό. Για να καταλάβετε, από τις 350 – 360 σελίδες που έχει το μυθιστόρημα, η παράσταση περιλαμβάνει 30 σελίδες, για να βγει και η συγκεκριμένη διάρκεια.
Ήταν πάρα πολύ κουραστικό και πολύ ψυχοφθόρο, γιατί αναγκάζεσαι να συμπτύξεις πράγματα. Βέβαια, δεν έχουμε παρέμβει καθόλου στα κομμάτια του κειμένου, είναι ατόφια. Και αυτό, ίσως, ήταν το πιο δύσκολο.
Ο μεγαλύτερος έπαινος που έχουμε πάρει για την παράσταση είναι από ανθρώπους που έχουν διαβάσει το μυθιστόρημα κι από περιέργεια έχουν έρθει να τη δουν. Ο μεγαλύτερος, λοιπόν, έπαινος είναι ότι νιώσαμε, τελικά, σαν να μην έλειψε τίποτα από το μυθιστόρημα. Και αυτό είναι μεγάλη υπόθεση, καθώς είναι χαώδης η διαφορά του υλικού του μυθιστορήματος με αυτό της παράστασης. Αυτό σημαίνει ότι καταφέραμε να αποδώσουμε το πνεύμα του βιβλίου. Αυτό είναι το πιο σημαντικό. Ο δεύτερος έπαινος είναι ότι μετά την παράσταση, πήγαν πάρα πολλοί να αγοράσουν το βιβλίο.
Ο έβδομος αυτός χρόνος τυχαίνει να συμπίπτει και με τα 100 χρόνια από τη γέννηση του συγγραφέα, Άρη Αλεξάνδρου. Ήταν σπουδαία προσωπικότητα. Πέρα από το μεταφραστικό του έργο που είναι τεράστιο –γνωρίσαμε τον Ντοστογιέφσκι και πολλούς Ρώσους μέσα από τις μεταφράσεις του- ήταν ένας άνθρωπος, ο οποίος, αυτά που πίστευε, τα εφάρμοζε και στη ζωή του. Όσο, δηλαδή, ξέρω από τη ζωή του, επειδή μίλησα αρκετά και με τη σύντροφό του, τη Δρόσου, πριν πεθάνει.
Ο Άρης έζησε πάρα πολύ φτωχικά. Το βιβλίο, «Το Κιβώτιο», έχει «χτυπηθεί» πάρα πολύ από ένα κομμάτι της Αριστεράς, από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας συγκεκριμένα. Το θεωρούν «προδοτικό» το βιβλίο. Ο ίδιος, παρόλο που θεωρούσε τον εαυτό του έως αναρχικό, πήγε εξορίες, δήλωνε κομμουνιστής ενώ το κόμμα τον είχε διώξει· ο ίδιος είχε φύγει, βασικά. Θέλω να πω, ήταν ένας άνθρωπος που πλήρωσε τις ιδέες του στην καθημερινή του ζωή. Κι εμένα αυτό με συγκινεί πάρα πολύ, ότι έζησε με πολλές στερήσεις, εξόριστος στο Παρίσι· εκεί πέθανε, 56 χρονών. Με τη χούντα, το ’67, έφυγε από την Ελλάδα. «Το Κιβώτιο» στο Παρίσι γράφτηκε.
Επίσης, με στεναχωρεί πάρα πολύ ότι ο Άρης πέθανε το ’78 και, ουσιαστικά, δεν γεύτηκε την τεράστια επιτυχία. «Το Κιβώτιο» κυκλοφόρησε στην Ελλάδα, στη μεταπολίτευση, το ’74. Είναι και το μοναδικό του μυθιστόρημα.
Εμένα με εντυπωσιάζει, επαναλαμβάνω, το γεγονός ότι στα μικρά, καθημερινά πράγματα της ζωής του έζησε σύμφωνα με τις αρχές του. Το βρίσκω συγκλονιστικό αυτό και νομίζω περνάει και μέσα από «Το Κιβώτιο», το οποίο πιστεύω ότι είναι βαθύτατα «αριστερό» βιβλίο. Κι ας λέει κάποια ομάδα της Αριστεράς το αντίθετο.
Το γεγονός ότι ο Άρης Αλεξάνδρου γεννήθηκε τον Νοέμβριο και η παράσταση ξεκίνησε επίσης τον ίδιο μήνα, ήταν σύμπτωση;
Ότι ξεκίνησε η παράσταση Νοέμβριο μήνα, ήταν σύμπτωση. Ότι τώρα θέλουμε να κάνουμε κάποιες εκδηλώσεις στην Αθήνα, στο Studio Μαυρομιχάλη που παίζουμε όλα αυτά τα χρόνια «Το Κιβώτιο», αυτό ναι, έχει να κάνει με τα 100 χρόνια από τη γέννησή του. Θέλουμε να διοργανώσουμε κάποιες συζητήσεις, να φέρουμε κάποιους ανθρώπους για να μιλήσουμε γενικότερα για το έργο του καθώς και για τον άνθρωπο, Άρη Αλεξάνδρου.
Έτσι κι αλλιώς, μετά το πέρας κάθε παράστασης διεξάγεται μία συζήτηση με το κοινό…
Και πάντα υπήρχε κι ένας καλεσμένος ή καλεσμένοι. Έχουν περάσει σπουδαίοι άνθρωποι: ο Τίτος ο Πατρίκιος, ο αείμνηστος Μανώλης Γλέζος· άνθρωποι από τον χώρο της πολιτικής και των γραμμάτων, οι οποίοι ήρθαν και μιλήσαμε για τον Αλεξάνδρου και «Το Κιβώτιο». Με τη συμμετοχή, πάντα, των θεατών.
Αυτό γινόταν για πέντε χρόνια, πριν τον κορωνοϊό. Έχουν γίνει πάνω από 250 συζητήσεις. Ήταν και για ‘μένα μία σπουδαία εμπειρία, γιατί ήμουν ο μοναδικός άνθρωπος που ήταν παρών και στις 250 συζητήσεις. Οπότε, ο πλούτος που αποκόμισα τόσο από τους ανθρώπους που μας έκαναν την τιμή να έρθουν να μιλήσουν όσο και από τις ερωτήσεις ή τοποθετήσεις των θεατών, είναι τεράστιος. Υπάρχει μία σκέψη να ξεκινήσει και πάλι το κομμάτι αυτό, τώρα που είναι κάπως καλύτερα τα πράγματα. Ήταν μία δεύτερη παράσταση, αγκαλιάστηκε πάρα πολύ από τους θεατές.
Ξέρετε, πάντα με απασχολούσε… Δεν μου αρέσει που οι άνθρωποι βλέπουν μια παράσταση και μετά φεύγουν, ανά παρέα, και πάνε σε μια ταβέρνα ή σε ένα μπαρ και συζητάνε αυτό που είδανε. Και λέω: γιατί να μην το κάνουμε όλοι μαζί αυτό; Δεν θα είναι πιο πλουραλιστικό; Δεν θα πάρουμε περισσότερες απόψεις γι’ αυτό που είδαμε;
Φυσικά βοηθάει και το θέμα. Μην ξεχνάμε μιλάμε για Εμφύλιο, για ένα τραύμα που δεν έχει κλείσει ακόμη, μιλάμε για θέματα της Αριστεράς· είναι τεράστια τα θέματα που θίγει «Το Κιβώτιο», οπότε όλο αυτό μου δημιούργησε την ανάγκη μετά την παράσταση να μην φεύγουμε.
Αναρωτιέμαι εάν όλο αυτό λειτούργησε και λίγο «καθοδηγητικά» για εσάς, καθώς εμπλέκονται ενεργά και οι άμεσοι αποδέκτες, ως προς την απόδοση του ρόλου.
Επειδή εμπλουτίζεσαι με απόψεις, μπορεί να υπήρξαν μετατοπίσεις, πολύ μικρές ίσως, χωρίς να το έχω καταλάβει.
Ως Φώτης, λοιπόν, εμπλουτίστηκα με πάρα πολλές απόψεις. Όχι η ερμηνεία μου στο «Κιβώτιο».
Έγινε λόγος, παραπάνω, και στο Studio Μαυρομιχάλη, του οποίου είστε καλλιτεχνικός διευθυντής. Υπάρχει κάτι άλλο στα σκαριά;
Το Studio Μαυρομιχάλη, εγώ κι οι συνεργάτες μου το έχουμε φτιάξει εδώ και 14 χρόνια. Βρίσκεται στην καρδιά της Αθήνας, στην οδό Μαυρομιχάλη· Εξάρχεια, σε μία πολύ δυναμική περιοχή, όπως καταλαβαίνετε. Νομίζω ότι πάμε αρκετά καλά αυτά τα χρόνια. Έχουμε αποκτήσει το δικό μας, φανατικό κοινό.
Να πω ότι, φέτος, έχουμε μία πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση. Ένα μυθιστόρημα του Χανς Φάλαντα, «Ο καθένας πεθαίνει μόνος του». Πάλι πολιτικό το θέμα του. Έχει να κάνει με τη πενταετία ’40 – ’45, στο Βερολίνο. Ο Χανς Φάλαντα ήταν ένας τεράστιος συγγραφέας. Στα ελληνικά έχουν κυκλοφορήσει όλα του τα βιβλία, σχεδόν.
Έχει να κάνει με την αντιμετώπιση του φασισμού, του ναζισμού τότε. Πρόκειται για την πραγματική ιστορία ενός ζευγαριού, που έκανε τη δική του μικρή αντίσταση κατά του Χίτλερ, γράφοντας καρτ ποστάλ με συνθήματα και αφήνοντάς τα σε διάφορα σημεία του Βερολίνου. Αυτή ήταν η αντίστασή τους, καθώς πέθανε ο γιος τους στον πόλεμο του ’40.
Το έργο, ουσιαστικά, είναι μία τοιχογραφία διαφορετικών αντιμετωπίσεων στο φαινόμενο του φασισμού· από τον αποδέχομαι πλήρως, δεν τον αποδέχομαι αλλά τι να κάνω, από το να αδιαφορώ και να αντιστέκομαι… Είναι ένα πάρα πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα κι έχουμε φτιάξει μία παράσταση που νομίζω ότι το τιμά.
Είναι μία μεγάλη παραγωγή, που, δυστυχώς, είναι πολύ δύσκολο να μεταφερθεί στη Θεσσαλονίκη. Ξεκίνησε το προηγούμενο Σάββατο, στο Studio Μαυρομιχάλη, και θα παίξει μέχρι τέλος Ιανουαρίου. Οπότε όσοι φίλοι και όσες φίλες, από τη Θεσσαλονίκη, κατέβουν στην Αθήνα, τους προσκαλώ να το δούνε.
Πληροφορίες
«Το Κιβώτιο», του Άρη Αλεξάνδρου
Θέατρο Αμαλία (Αμαλίας 71, Θεσσαλονίκη)
Ημέρες και Ώρες Παραστάσεων: Δευτέρα 21 και Τρίτη 22 Νοεμβρίου, στις 21.00
Τιμές εισιτηρίων: 15€ Γενική Είσοδος, 13€ Φοιτητικό – Ανέργων
Προπώληση: Ταμείο Θεάτρου Αμαλία, Τ.: 231 084 2509
Διάρκεια: 80 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)
Συντελεστές
Δραματουργική επεξεργασία – Σκηνοθεσία: Φώτης Μακρής, Κλεοπάτρα Τολόγκου
Πρωταγωνιστής: Φώτης Μακρής
Σκηνογραφία: Διονύσης Μανουσάκης
Μουσική: Γιώργος Νινιός
