Η «υπερβολική ευγένεια» βλάπτει την… υγεία

Το «σύνδρομο του people-pleasing», όπως το αποκαλούν οι ψυχολόγοι, μπορεί να γίνει βαρίδι για την ψυχική και σωματική μας υγεία. Και στην Ελλάδα, παρόλο που έχουμε μια… αμεσότητα εκ φύσεως να μας προστατεύει, δεν είμαστε άτρωτοι. Η υπερβολική ευγένεια, ή αλλιώς η συνήθεια να βάζουμε τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές μας, δεν είναι απλώς θέμα χαρακτήρα, έχει μετρήσιμες συνέπειες. 

Δεν πειράζει να λέμε και… όχι

Μελέτες, όπως αυτές που δημοσιεύονται στο Journal of Social and Clinical Psychology, δείχνουν ότι η συνεχής προσπάθεια να ικανοποιούμε τους πάντες συνδέεται με χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος και κατάθλιψη. Όταν λέμε «ναι» σε κάθε χάρη, όταν αποφεύγουμε τη σύγκρουση για να φαινόμαστε «καλοί», το σώμα μας πληρώνει το τίμημα. Η κορτιζόλη, η ορμόνη του στρες, ανεβαίνει, οδηγώντας σε εξάντληση, αϋπνία, ακόμα και προβλήματα όπως υπέρταση. Σχετική έρευνα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια το 2020 αποκάλυψε ότι η καταπίεση συναισθημάτων για χάρη της ευγένειας αυξάνει τη φλεγμονή στο σώμα, που μπορεί να πυροδοτήσει καρδιαγγειακά προβλήματα ή να αποδυναμώσει το ανοσοποιητικό μας. Αντίθετα, η ευγένεια με μέτρο έχει αποδεδειγμένα οφέλη.

Να μην χάσουμε τον εαυτό μας

Θετικές αλληλεπιδράσεις, όπως ένα χαμόγελο ή μια καλή κουβέντα, απελευθερώνουν οξυτοκίνη και σεροτονίνη, ορμόνες που μας κάνουν να νιώθουμε ευτυχισμένοι και μειώνουν το στρες. Έρευνες από το Πανεπιστήμιο του Cambridge υπογραμμίζουν ότι η καλοσύνη ενισχύει την ψυχική ευεξία, ενώ η κοινωνική συνοχή – βασικό χαρακτηριστικό της ελληνικής κουλτούρας – συνδέεται με μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής, όπως δείχνουν στοιχεία της Eurostat για τη Μεσόγειο (81,4 χρόνια το 2023). Όμως, όταν η ευγένεια γίνεται… αυτοθυσία, το όφελος γίνεται βλάβη.

Οι Έλληνες είμαστε… επιρρεπείς στο σύνδρομο της υπερβολικής ευγένειας;

Η απάντηση δεν είναι απλή.  Σε αντίθεση με κουλτούρες όπου η ευγένεια είναι πιο τυπική, όπως στην Ιαπωνία ή τις σκανδιναβικές χώρες, οι Έλληνες λέμε αυτό που σκεφτόμαστε, καποιες φορές με ένταση! Η κουβέντα στην ταβέρνα ή η φιλική γκρίνια στον καφέ είναι τρόποι να εκφράζουμε τον εαυτό μας, αντί να τον κρύβουμε πίσω από υπερβολική ευπρέπεια. Από την άλλη, η πίεση να είμαστε «καλοί» υπάρχει. Στην Ελλάδα, η οικογένεια και η κοινότητα παίζουν κεντρικό ρόλο και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε “εξαφάνιση της προσωπικότητας μας” Οι γυναίκες, ιδιαίτερα, συχνά νιώθουν την υποχρέωση να είναι οι «τέλειες» μητέρες ή κόρες, βάζοντας τις δικές τους ανάγκες στην άκρη. Οι νέοι, επηρεασμένοι από τα social media, μπορεί να πέσουν στην παγίδα του να φαίνονται αρεστοί σε όλους. Μια μελέτη του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) το 2022 έδειξε ότι οι Έλληνες, ειδικά οι νεότεροι, βιώνουν υψηλό στρες λόγω κοινωνικών προσδοκιών, κάτι που μπορεί να συνδέεται με την υπερβολική ευγένεια.

Η λογοτεχνία αναδεικνύει το… σύνδρομο

Η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή αν και επαναστάτρια, αντιμετωπίζει την πίεση να συμμορφωθεί στις κοινωνικές και πολιτικές προσδοκίες της Θήβας. Η αδελφή της, Ισμήνη, ενσαρκώνει την υπερβολική ευγένεια, επιλέγοντας την υπακοή στον Κρέοντα αντί να υπερασπιστεί τις πεποιθήσεις της. Το κόστος; Η Ισμήνη χάνει τη φωνή της, ζώντας στη σκιά της αδελφής της, δείχνοντας πώς η υπερβολική συμμόρφωση στερεί την αυτονομία. Στο “Μυστικό της Κοντέσσας Βαλέραινας” του Γρηγόρη Ξενόπουλου μια γυναίκα παγιδευμένη στις κοινωνικές συμβάσεις, διατηρεί μια εικόνα ευγένειας και κομψότητας, καταπιέζοντας τις πραγματικές της επιθυμίες. Η υπερβολική της προσπάθεια να ανταποκριθεί στις προσδοκίες  την οδηγεί σε εσωτερική σύγκρουση, αποκαλύπτοντας το ψυχικό βάρος της «τέλειας» εικόνας. Στην “Αυλή των Θαυμάτων” του Ιάκωβου Καμπανέλλη οι χαρακτήρες, όπως η Αννέτα, ζουν σε μια κοινότητα όπου η ευγένεια και η αλληλεγγύη είναι απαραίτητες, αλλά συχνά καταπιέζουν τις προσωπικές τους ανάγκες.

Συνεπώς η ευγένεια είναι υπέροχη, αλλά η υγεία μας – ψυχική και σωματική – είναι… πιο πολύτιμη. Όπως μας διδάσκουν και τα λογοτεχνικά έργα διαφορετικών εποχών, η αληθινή ευτυχία έρχεται όταν είμαστε καλοί με τους άλλους, αλλά και με τον εαυτό μας.