Ο Γιάννης Ζιώγας, Ζωγράφος και Καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, με αφορμή την εικαστική έκθεση ‘Κάμπος/Πεδίο: η ενέργεια του κενού’, μιλάει στο TheOpinion και το Θανάση Ράπτη.
Συνέντευξη – Φωτογραφίες: Θανάσης Ράπτης
O Κάμπος ως αρχή, το Πεδίο ως μη περατό τέλος
Στην Πτέρυγα Περιοδικών Εκθέσεων «Κ. Κρόκος» του Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού λειτουργεί η εικαστική έκθεση ‘Κάμπος/Πεδίο: η ενέργεια του κενού’.
Στην έκθεση παρουσιάζονται εικαστικά έργα που διερευνούν σύγχρονες προσεγγίσεις του μοντερνιστικού «πεδίου» και του βυζαντινού «κάμπου». «Κάμπος», «πεδίο» είναι λέξεις που μετασχηματίζουν τη δισδιάστατη ζωγραφική εικόνα σε μία διαρκώς αναπτυσσόμενη οθόνη ιδεών. «Κάμπος» είναι το αφετηριακό σημείο της εικόνας εκεί όπου θα αναπτυχθεί η οπτική αφήγηση. «Πεδίο» είναι το μη περατό όριο της εικόνας.
Τα έργα της έκθεσης κινούνται σε τέσσερεις προσεγγίσεις: τη διαχρονία του κάμπου, το σύγχρονο σχολιασμό του μοντερνιστικού πεδίου, τη διαμόρφωση του πεδίου μέσα από εικόνες και τις εννοιολογικές προεκτάσεις του πεδίου και του κενού.
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα διοργανωθεί επιστημονική ημερίδα σχετική με τη θεματολογία της έκθεσης.
Επιμέλεια έκθεσης:
Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών: Γιάννης Ζιώγας, Σύνθια Γεροθανασίου
Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού: Αγαθονίκη Τσιλιπάκου, Αναστασία Καραδημητρίου
Συμμετέχοντες/συμμετέχουσες:
Άγγελος Αντωνόπουλος, Εοζέν Αγκοπιάν, Εβίτα Βουδούρη, Σύνθια Γεροθανασίου, Γιάννης Ζιώγας, Θοδωρής Ζυρπιάδης, Σοφία Κυριακού, Ίρις Μπουρνάζου, Μάρκος Ντέμκας, Στελιος Ντεξής/Μυρτώ Βουνάτσου, Αλεξία Ξαφοπούλου, COM.ODD.OR (Σόφυ Παπαδοπούλου), Νάνσυ Παπαδοπούλου, Ράνια Σχορετσανίτη, Γιάννης Χρηστάκος.
Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού – Πτέρυγα Περιοδικών Εκθέσεων «Κ. Κρόκος»
Διάρκεια: 28 Ιανουαρίου έως 12 Μαρτίου, 2023
Είσοδος ελεύθερη
Ώρες λειτουργίας της έκθεσης (ώρες λειτουργίας Μουσείου): Δεύτερα έως Κυριακή: 08:30 – 15:30
Ποιος ο ρόλος του Κενού που διαμορφώνεται ανάμεσα στον Κάμπο/αρχή και το Πεδίο/τέλος στην καλλιτεχνική δημιουργία;
Το Κενό διαμορφώνεται από τα συμφραζόμενα. Υπάρχει για να αναπτύσσονται οι ιδέες, λειτουργεί σχεδόν με αυτοθυσία∙ καθορίζει τις πραγματικότητες αλλά δεν φανερώνεται πουθενά. Το Κενό υποβόσκει στο ζωγραφικό πίνακα ανάμεσα στο πεδίο του έργου και στις εικονογραφικές αποτυπώσεις ή τις χειρονομιακές προβολές: είναι οι αμήχανες στιγμές πριν την απόθεση του υλικού, είναι τα διαστήματα του Πεδίου χωρίς καταγραφές, είναι η χρυσή λάμψη του αδόκητου φωτός που εκπέμπει ο Κάμπος. Κενό είναι αυτό το όποιο δεν φαίνεται αλλά υπάρχει.
Πώς πραγματεύονται το Κενό στο χώρο οι άυλες προβολές της σύγχρονης τέχνης;
Αν αναφέρεστε στα ψηφιακά έργα, διαπραγματεύονται και αυτά το Κενό στο χώρο όπως και τα έργα που έχουν απτό χαρακτήρα. Το Κενό, όπως αναφέραμε, δεν είναι ορατό∙ είναι μη ορατό και ταυτόχρονα υπάρχον. Τα εικαστικά έργα είτε ως απτή είτε ως άυλη ύλη έχουν ως κύριο υλικό τους τον κόσμο των ιδεών. Κι εκεί το Κενό έχει την ίδια διπλή υποβόσκουσα επίδραση: εκείνη της σημαίνουσας/λανθάνουσας πραγματικότητας.
Πόσο σημαντικός είναι στην επιμέλεια αλλά και τη λειτουργία των ίδιων των έργων ο ιδιαίτερος φωτισμός της έκθεσης και η μυστηριακή ατμόσφαιρα που δημιουργεί;
Η ανάπτυξη των έργων στον χώρο είναι από μόνη της μια εικαστική χειρονομία, μέρος κι αυτή της δημιουργίας. Ο μετασχηματισμός του λευκού κύβου (white cube) της αίθουσας σε χώρο ανάπτυξης των ιδεών που εκφράζουν τα έργα, αποτελεί μια από τις μεγάλες προκλήσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο φωτισμός αποτελεί μια καθοριστική παράμετρο για κάθε έκθεση. Στην Κάμπος/Πεδίο η ενέργεια του Κενού επιλέχθηκε αυτό που η ερώτησή σας αποκαλεί «μυστηριακή ατμόσφαιρα». Ωστόσο αυτός ο ιδιαίτερος φωτισμός κινείται πέρα από το μυστηριακό∙ αναφέρεται σε μια ενοποίηση των δεκάδων τετραγωνικών της Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων ‘Κυριάκος Κρόκος’ του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού του, και στον μετασχηματισμό του χώρο σε Κενό, κάτι αντίστοιχο με το Κενό του διαστήματος. Τα εικαστικά έργα γίνονται πλανήτες και κόσμοι ενός σύμπαντος ιδεών.
Ο θεατής βιώνει τη περιήγηση στην έκθεση ως ένας ταξιδιώτης ιδεών, ένας πλάνητας στοχασμών κινούμενος σε αυτό το σύμπαν.
Υπάρχει χώρος για το Πεδίο και τον Κάμπο σήμερα;
Το «σήμερα» στην Τέχνη είναι μια μόνο από τις πολλαπλές διαστάσεις όπου αναπτύσσονται οι έννοιες, οι ιδέες και οι φόρμες των καλλιτεχνικών έργων. Υπάρχουν το «παρελθόν», το «μέλλον», το «τώρα», το «επέκεινα» και τόσες άλλες διαστάσεις. Το Πεδίο και το Κενό συναντάν οριζόντια όλες αυτές τι διαστάσεις. Το Πεδίο και ο Κάμπος αποτελούν τις δύο διαρκείς οθόνες που αναμένουν στο σήμερα, στο παρελθόν, στο μέλλον, στο τώρα, στο επέκεινα∙ το Πεδίο αναμένει την ύλη και ο Κάμπος τις ιδέες να επενεργήσουν για να σχηματίσουν το έργο. Το Πεδίο και ο Κάμπος είναι πάντα εκεί, συνιστούν το μη μεταβαλλόμενο τώρα της Τέχνης.
Η έκθεση
“… Η εικόνα της Αποκαθήλωσης του 1400 μΧ αποτελεί την αφετηριακή εικαστική αναφορά της έκθεσης∙ μια αυστηρή εκδοχή συνύπαρξης του μαύρου της θρηνούσης Παναγίας με της σάρκα του Χριστού μέσα στο κυρίαρχο του χρυσού Κάμπου. Η Αποκαθήλωση είναι μια ασυνήθιστη βυζαντινή εικόνα, απεικονίζει σχεδόν ένα στιγμιότυπο. Το έργο της Άγκνες Μάρτιν Φιλία (Agnes Martin, 1963), αν και δεν εκτίθεται, αποτελεί το δεύτερο αφετηριακό πόλο της έκθεσης. Η Φιλία συμπυκνώνει με τη νοητή της παρουσία τη συνάντηση του Κάμπου με το Πεδίο και προσδιορίζει το σημείο όπου η επιθετική υλικότητά του χρυσού Κάμπου συναντά το αχανές του πεδίου. Από την Φιλία και μετά Κάμπος και Πεδίο γίνονται ένα. Εξήντα χρόνια μετά τη Φιλία της Μάρτιν (Agnes Martin) οι καλλιτέχνιδες και καλλιτέχνες της έκθεσης Κάμπος/Πεδίο: η ενέργεια του κενού πραγματεύονται τη συνθήκη της τριαδικότητας των όρων Κάμπος/Κενό/Πεδίο και αναδεικνύουν εικαστικά έργα που συνθέτουν εκφράσεις αυτής της συνθήκης.
Τα έργα των Ντέμκα, Βουδούρη και Γεροθανασίου σχηματίζονται εκπορευόμενα από τη διαχρονία του Κάμπου. Στο γλυπτό Άτιτλο του Μάρκου Ντέμκα, μικρών διαστάσεων, γίνεται μια εννοιολογική χρήση των υλικών που συνιστούν τον Κάμπο: το χρυσό τετράγωνο, το απροσδιόριστο σχήμα. H εννοιολογική αυτή αναμόρφωση προτείνει μια νέα ανάγνωση του χώρου του κάμπου όπου το μικρό συμπυκνώνει την απεραντοσύνη.
Το δίπτυχο της Εβίτας Βουδούρη Τραχύτητα/Λιτότητα σχηματίζεται από τις υπομνήσεις της ύλης του ξύλου που διαμορφώνουν την επιφάνεια της εικόνας. Σε δημιουργική αντίστηξη με την εικόνα της Αποκαθήλωσης απεικονίζει το πριν της εικόνας.
Το Rest Area της Σύνθιας Γεροθανασίου μεταφέρει την υλικότητα του χρυσού κάμπου και της χρήσης των λέξεων ως αυτόνομων επίπεδων στη σύγχρονη εποχή. Το έργο της Γεροθανασίου αποτελεί μια αναφορά στην πνευματικότητα του χρυσού βυζαντινού κάμπου και την ποιητικότητα του ανεπαίσθητου διερευνάται η οικονομία του έργου.
Τα έργα των Κυριακού, Σχορετσανίτη, Αγκοπιάν, Ξαφοπούλου και Μπουρνάζου διερευνούν το απανταχού (all over) του πεδίου. Η δημιουργική αντίφαση μεταξύ του αχανούς του πεδίου και των δεκάδων μικρών επεισοδίων της επιφάνειας διαμορφώνει την Όμοια αποδόμηση της Σοφίας Κυριακού. Ο συμβολικός χώρος του έργου είναι αυτή μια Χώρα, όπου η σωματική εμπειρία του ατόμου δημιουργεί την ανάμνηση του.
Η Ράνια Σχορετσανίτη με το UnSeen δημιουργεί δυναμικές γλυπτικές επαγωγικές ενότητας που δηλώνουν την παρουσία τους με την επαναληπτικότητά τους. Μέσα από την ποίηση και την πνευματικότητα της γεωμετρίας, το UnSeen μιλάει για την ανθρώπινη υπέρβαση και τον εξαγνισμό της ψυχής, υμνώντας ταυτόχρονα την πανδαισία της ζωής.
Στην Εοζέν Αγκοπιάν ο χώρος διασπάται σε λωρίδες υφάσματος και η χειρονομιακή διαδικασία του ίχνους μετασχηματίζεται σε ύφανση στα έργα της Αναδίπλωση και Άλλος Χρόνος. Στα έργα της δημιουργεί οπτικούς παραλληλισμούς μεταξύ ορθολογικών και κοσμολογικών χώρων μέσα από την δόμηση και την αποδόμηση, την στρωματοποίηση και την αφαίρεση, το ξετύλιγμα και τη διασύνδεση.
Το μοντερνιστικό πεδίο διαχέεται στη σύγχρονη ψηφιακή του εκδοχή με το έργο Void της Ίριδας Μπουρνάζου. Με επιθετικές εναλλαγές φωτεινοτήτων η προβολή μας εισάγει σε μια πραγματικότητα όπου το απροσδόκητο παραμονεύει.
Η χρωματικότητα χάνεται στα έργα της Αλεξίας Ξαφοπούλου Till the End of the World και Back to Black και κυριαρχεί η συμπιεσμένη πραγματικότητα του μαύρου που απορροφά τις εικόνες του χάρτη ενώ με το The Pleasure is All Mine η προσέγγιση αυτή διαχέεται έξω από το δισδιάστατο. Η διαδικασία τείνει στην εξερεύνηση των μέσων και των υλικών: σφαίρες ως υπερμεγέθη pixels, ενσωματώνουν στη δομή τους την ίδια τη ζωγραφική διαδικασία άλλοτε με εμφανείς αναφορές -κλωστή/καμβάς, λωρίδες από έργα που και ζωγραφίζονται και καταστρέφονται- άλλοτε με απροσδόκητα υλικά όπως τα μικροσκοπικά παιχνίδια σε ανοίκεια χρήση.
Η μεταμόρφωση του πεδίου σε χάρτη αποτελεί προσέγγιση των Χρηστάκου, της COM.ODD.OR και των Ντεξή/Βουνάτσου Τα έργα του Γιάννη Χρηστάκου Rosa και Αιώρηση αποτυπώνουν χάρτες πεδία όπου η διάχυση του χώρου συγκεκριμενοποιείται σε νοητικούς χάρτες. Για τον Χρηστάκο η ενσωμάτωση στοιχείων χαρτογραφίας στο ζωγραφικό του λεξιλόγιο και η ανάπτυξη ενός συστήματος χαρτογράφησης που αποτελεί την εξέλιξη ενός πλέγματος σχεδιασμένων γραμμών αποτελεί μια από τις βασικές πρακτικές του. Το έργο Superimposition της COM.ODD.OR δημιουργεί τομές στο χώρο μια φανταστικής πόλης που την αγναντεύει κανείς από ψηλά με μετασχηματισμένες πραγματικότητες. Η επιφάνεια που συντίθεται είναι η πρόβα του καλλιτέχνη που προκύπτει από τη σύνθεση κατεστραμμένων τυπωμένων μητρών με projection mapping (εστιασμένο φως).
Το Ma_land των Στέλιου Ντεξή και Μυρτώς Βουνάτσου είναι το κατ’ εξοχήν έργο του χάρτη ενός τοπίου ως τοπίου και του χώρου ενός εσωτερικού πόνου, όπου το κενό καθορίζεται από την ανθρώπινη αντίδραση ως διάδραση. Οι καλλιτέχνες αναφέρονται σε έναν κόσμο, ένα πολιτισμό που αλλάζει και επαναπροσδιορίζεται μέσω του δίπολου της νόσησης και της ίασης, της στατικότητας και των βίαιων αλλαγών, του εικονικού και του πραγματικού.
Το πεδίο στα έργα των Νάνσυ Παπαδοπούλου, Ζυρπιάδη, Ζιώγα, Αντωνόπουλου αποτελεί αφορμή για σχόλια πάνω σε αναγνωρίσιμες εικόνες και διαχρονικά σύμβολα. Η Παπαδοπούλου μεταμορφώνει στο Σέργιος & Βάκχος κοινότυπα υλικά και διαδικασίες της ραπτικής σε ένα αφήγημά προσωπικής ενατένισης. Το κύριο σημείο της έρευνας της εισάγει τη διερεύνηση ενός αιτήματος για μια Τέχνη που να ανταποκρίνεται στις κρίσεις της σύγχρονης εποχής.
Ο Θοδωρής Ζυρπιάδης στο CODEX ανασχηματίζει την αλφάβητο προσδιορίζοντας εκ νέου την λειτουργία της στο έργο. Σε συνάρτηση με το χρόνο η επιφάνεια φέρει τόσα τοπία όσα και σύμβολα που την έχουν ακουμπήσει, μια διαδικασία χωρίς ξεκάθαρη αρχή ή αναγκαστικό τέλος, όπως άλλωστε και η οπτική προς το πεδίο και κατ’ επέκταση το χώρο.
Ο Γιάννης Ζιώγας στο έργο 39 Σκάλες με την εμμονική πλέξη κόμπων υφαίνει σκάλες, οκτώ μέτρων η καθεμιά, που συνδέουν το εδώ του εδάφους με το εκεί του ουρανού. Η εγκατάσταση αναπτύσσεται ως μια κατακόρυφη ένωση του ουρανού και της γης, της πραγματικότητας με το πέραν. Θα μπορούσαν να είναι η σκάλα Ιακώβ αλλά και η φασολιά του Τζακ ή τα μαλλιά της Ραπουντζέλ, τα 39 Steps του Χίτσκοκ ή κάτι άλλο. Που οδηγούν; Σε ποιο πεδίο; Σε ποιο χώρο; Σε ποια πραγματικότητα;
Ο Άγγελος Αντωνόπουλος απεικονίζει στα Πορτραίτα Εξουσίας υπομνήσεις της ματαιότητας της κοινωνικής δύναμης. Φιγούρες ανώνυμων ανθρώπων αναπτύσσονται σε ένα πλήθος προσωπείων που ατενίζουν το πέραν.
Η εγκατάσταση της έκθεσης Κάμπος/Πεδίο: η ενέργεια του κενού αναπτύχθηκε ώστε να δοθεί έμφαση στο κενό μεταξύ των έργων∙ στο χώρο που μεσολαβεί ανάμεσά τους και δημιουργεί τις συνθήκες της μετάβασης ανάμεσα στην ενέργεια των πεδίων των έργων και της κίνησης του θεατή. Τα έργα αποτελούν τις επαγωγικές ενότητες ενός συνολικού πεδίου, του πεδίου των αιθουσών της έκθεσης.”
Γιάννης Ζιώγας
Ζωγράφος
* Με πλάγια γράμματα παρατίθενται οι απόψεις των καλλιτεχνών και καλλιτεχνιδών για τον τρόπο που προσέγγισαν το εννοιολογικό πλαίσιο της έκθεσης.