100 χρόνια Ελεύθερη Ζώνη στο Λιμάνι Θεσσαλονίκης – Πυλώνας εξωστρέφειας και ανάπτυξης

Το ημερολόγιο έγραφε 18 Οκτωβρίου 1925 όταν εγκαινιαζόταν η Ελεύθερη Ζώνη του Λιμένα της Θεσσαλονίκης, γεγονός που σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας εποχής για το εμπόριο, τη ναυτιλία και την οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής.

Σήμερα, έναν αιώνα μετά, η Ελεύθερη Ζώνη Θεσσαλονίκης, με συνολική επιφάνεια 1.052.262 τ.μ., εξακολουθεί να αποτελεί πυλώνα εξωστρέφειας και ανάπτυξης, συνδέοντας την Ελλάδα με τις αγορές τις Νοτιοανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης και τον διεθνή επιχειρηματικό χάρτη.

Από τότε έως σήμερα, με στρατηγικό όραμα, ισχυρές συνεργασίες και καινοτόμες υποδομές, η Θεσσαλονίκη μετατρέπεται σε εμπορική πύλη των Βαλκανίων. Πρόκειται για ένα εγχείρημα συλλογικής προσπάθειας, με στόχο την ενίσχυση του διεθνούς εμπορίου και της εθνικής οικονομίας.

Βέβαια, ο ιδρυτικός νόμος της Ελευθέρας Ζώνης Θεσσαλονίκης, (που σήμερα είναι αυτή η Ζώνη εντός του λιμανιού που προορίζεται για εμπορεύματα προερχόμενα από το εξωτερικό με προορισμό πάλι το εξωτερικό και τα οποία δεν υπόκεινται σε τελωνειακές διατυπώσεις παρά μόνο όταν μέρος αυτών ή όλα εισαχθούν και χρησιμοποιηθούν στη χώρα όπου ο λιμένας και η ζώνη), είχε υπογραφεί νωρίτερα.

Συγκεκριμένα, αυτό έγινε μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912. Με σκοπό την επαναφορά του λιμανιού στον κομβικό του ρόλο για την περιοχή των Βαλκανίων, η Ελληνική Κυβέρνηση το 1914 ψήφισε τον ιδρυτικό νόμο της Ελευθέρας Ζώνης Θεσσαλονίκης (ΕΖΘ). Ωστόσο, η κήρυξη του παγκοσμίου πολέμου δεν επέτρεψε τη λειτουργία της.

Τον Μάρτιο 1923, με νέο νομοθετικό διάταγμα συστάθηκε η Επιτροπεία της ΕΖΘ και τον Οκτώβριο του 1925 ξεκίνησαν οι εργασίες του νέου οργανισμού. Ο χώρος της καταλάμβανε τη μεγαλύτερη έκταση του λιμανιού και χωριζόταν με περιμετρικό τοίχο από το υπόλοιπο «Ελεύθερο Λιμάνι» που καταλάμβανε τον 1ο προβλήτα. Στο χώρο της Ελεύθερης Ζώνης όλα τα εμπορεύματα κινούνταν χωρίς τελωνειακή επίβλεψη και απαλλάσσονταν από εισαγωγικούς δασμούς και άλλους φόρους πέρα από τα φορτοεκφορτωτικά και αποθηκευτικά δικαιώματα.

Τον Ιανουάριο του 1930 ιδρύθηκε το Λιμενικό Ταμείο Θεσσαλονίκης με σκοπό, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία νέων λιμενικών έργων τα οποία ξεκίνησαν το 1937, αλλά δεν ολοκληρώθηκαν λόγω της έναρξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1927 συστάθηκε η «Επιτροπή Ρυθμίσεως Φορτοεκφορτώσεων Λιμένος Θεσσαλονίκης» (ΕΡΦΛΘ) η οποία ανέλαβε τη διαχείριση του λιμενεργατικού προσωπικού. Το 1928 ιδρύθηκε η «Ποσειδών Α.Ε» Λιμενικών Μεταφορών Θεσσαλονίκης η οποία ανέλαβε μέχρι το 1970 τη φορτοεκφόρτωση μέσω φορτηγίδων.

Τον Μάιο του 1923 υπογράφτηκε στο Βελιγράδι σύμβαση μεταξύ της Ελλάδας και του Βασιλείου των Σέρβων, των Κροατών και των Σλοβένων που εφάρμοσε τη συνθήκη του 1913 για την ίδρυση της Ελεύθερης Σερβικής Ζώνης Θεσσαλονίκης (ΕΣΖΘ). Η Διοίκηση της Σερβικής Ζώνης συγκροτήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1923, ενώ εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1924. Στις 10 Μαρτίου 1925, πραγματοποιήθηκε η παράδοση του εδάφους από την ελληνική κυβέρνηση. Τελικά, η Γιουγκοσλαβική Ελευθέρα Ζώνη (ΓΕΖ) Θεσσαλονίκης άρχισε να λειτουργεί τον Ιούλιο του 1929. Συγκεκριμένα, εγκαταστάθηκε σε περιτειχισμένο χώρο 94.000 τ.μ. που περιλάμβανε τον 2ο προβλήτα και το κρηπίδωμα 9 για την εξυπηρέτηση των πλοίων.

Κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου το λιμάνι της Θεσσαλονίκης καταλήφθηκε από τον γερμανικό στρατό από το 1941 έως το 1944. Οι βομβαρδισμοί του από τις Αγγλικές και τις Αμερικανικές δυνάμεις καθώς και η ανατίναξη όσων εγκαταστάσεων είχαν απομείνει από τις κατοχικές δυνάμεις κατά την αποχώρηση τους κατέστρεψαν ένα μεγάλο μέρος των λιμενικών εγκαταστάσεων. Αμέσως μετά το τέλος του Β’ παγκοσμίου πολέμου το 1946 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του 3ου προβλήτα, ο οποίος αποκαλούνταν τότε «προβλήτα Λανκασάιρ».

Η περιοχή της Γιουγκοσλαβικής Ελευθέρας Ζώνης άρχισε να επισκευάζεται το Μάιο 1953 και o οργανισμός της ΓΕΖ επαναλειτούργησε τον Αύγουστο 1954. Τις επόμενες δεκαετίες επισκευάσθηκαν το Τελωνειακό Κτίριο και οι αποθήκες, οι Στάβλοι και το Σιδηροδρομικό Δίκτυο, ενώ ανεγέρθηκαν νέες αποθήκες και συμπληρώθηκαν οι υπάρχουσες υποδομές. Το λιμάνι εξοπλίστηκε με γερανούς, ρυμουλκά θάλασσας και ξηράς, περονοφόρα οχήματα και σύστημα ραδιοκατεύθυνσης. Κατασκευάστηκαν νέα σύγχρονα ψυγεία, νέα σύγχρονη ιχθυόσκαλα και μεγάλο σιλό δημητριακών. Τον Δεκέμβριο του 1953 η ΕΖΘ και το ΛΤΘ συγχωνεύτηκαν στον οργανισμό «Ελευθέρα Ζώνη και Λιμένας Θεσσαλονίκης» (ΕΖΛΘ).

Το 1962 ολοκληρώθηκε ο 4ος προβλήτας, ο λεγόμενος και «Μπεχτσινάρ», και το 1965 ο 5ος προβλήτας. Το 1970 η «Ελευθέρα Ζώνη και Λιμένας Θεσσαλονίκης» μετονομάστηκε σε «Οργανισμό Λιμένος Θεσσαλονίκης». Το 1972 άρχισε η κατασκευή του 6ου προβλήτα, το μεγαλύτερο τμήμα του οποίου ολοκληρώθηκε έως το 1989 όταν ξεκίνησε τη λειτουργία του ο Σταθμός Εμπορευματοκιβωτίων. Παράλληλα, συνεχίστηκαν και συμπληρώθηκαν τα έργα της νέας παραλιακής λεωφόρου μέχρι τον ιστιοπλοϊκό όμιλο.

Το λιμάνι απέκτησε έτσι έναν σημαντικό ρυθμό ανάπτυξης ακολουθώντας τη σχετικά μεγάλη παραγωγική, βιομηχανική και εμπορική άνθηση της μεταπολεμικής οικονομίας της Βόρειας Ελλάδας. Σε αυτή την περίοδο το Λιμάνι της Θεσσαλονίκης ενίσχυσε τη θέση του ως μεγάλο εξαγωγικό λιμάνι. Επιπλέον, τον Φεβρουάριο του 1975 υπεγράφη η Διακρατική Συμφωνία που έθεσε τέρμα στη λειτουργία της ΓΕΖ. Τα Γιουγκοσλαβικά εμπορεύματα συνέχισαν ωστόσο να διακινούνται ελεύθερα για ακόμη 20 χρόνια μετά από παρατάσεις της σύμβασης.