Βάλια Καϊμάκη στο TheOpinion: «Αν δεν έχεις βιώσιμη ενημέρωση, δεν έχεις βιώσιμη δημοκρατία»

Η Π.Ο.Ε.ΣΥ. είναι η πρώτη δημοσιογραφική ένωση στην Ευρώπη και η πρώτη επαγγελματική οργάνωση στην Ελλάδα, που κατάρτισε Κώδικα Δεοντολογίας για τη χρήση της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης από τους δημοσιογράφους.

Η τεχνητή νοημοσύνη έχει διεισδύσει σε κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας και, αδιαμφισβήτητα, η συγγραφή και η παραγωγή κειμένων δεν έμειναν ανεπηρέαστες από αυτή. Άλλωστε, ποιος επαγγελματίας ή μη δεν έχει συντάξει ή έστω τροποποιήσει κάτι γραπτό με την αξιοποίηση των εργαλείων τύπου ChatGPT ή Google Gemini;

Η εφαρμογή της, σαφώς, «βρίσκει έδαφος» και στη δημοσιογραφική γραφή, προσφέροντας πρωτοφανείς δυνατότητες. Παράλληλα, όμως, εγείρει και σημαντικά ερωτήματα.

Σε αυτό το πλαίσιο και για τη διασφάλιση της ποιότητας και της αξιοπιστίας της ενημέρωσης των πολιτών, το Διοικητικό Συμβούλιο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ενώσεων Συντακτών όρισε μία επιτροπή για τη σύνταξη του Κώδικα Δεοντολογίας για τη χρήση της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης στα Μ.Μ.Ε.. Αυτό το δημοσιογραφικό εγκόλπιο διαμορφώθηκε σε διάστημα ενός χρόνου, με την αφιλοκερδή συμβολή των μελών της επιτροπής, και θα κατατεθεί ως καλή πρακτική στη Διεθνή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων.

«Αυτή η πρωτοβουλία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ενώσεων Συντακτών έφερε κοντά ακαδημαϊκούς και δημοσιογράφους, κάτι που δεν γίνεται πάρα πολύ συχνά, ώστε να εξασφαλίσει τη μέγιστη δυνατή πρακτική εφαρμοσιμότητα του Κώδικα από τη μεριά των δημοσιογράφων αλλά και την επιστημονική τεκμηρίωση από την πλευρά των ακαδημαϊκών», επισημαίνει στο TheOpinion η δημοσιογράφος, επίκουρη καθηγήτρια του Ιονίου Πανεπιστημίου και μέλος της επιτροπής σύνταξης του Κώδικα, Βάλια Καϊμάκη.

Πρόσφατα, κυρία Καϊμάκη, παρουσιάστηκε ο Κώδικας Δεοντολογίας για τη χρήση της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης από τους δημοσιογράφους, με την ενεργή συμμετοχή, μάλιστα, δύο εκπροσώπων της ακαδημαϊκής κοινότητας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Ποια είναι η σημασία αυτής της πρωτοβουλίας για την οικοδόμηση μίας ψηφιακής κοινωνίας με υπευθυνότητα και σεβασμό προς την (ανα)παραγωγή του γραπτού λόγου;

Η τεχνητή νοημοσύνη μπήκε στη ζωή μας ΒΙΑΙΑ· αυτό, παρακαλώ, να τονιστεί. Ξυπνήσαμε ένα πρωί και υπήρχε ένα εργαλείο, το οποίο συνομιλούσε μαζί μας. Πριν καν καταλάβουμε τι είναι, αρχίσαμε να το χρησιμοποιούμε.

Δεν ξέρω πόσοι από αυτούς που μας διαβάζουν αυτήν τη στιγμή, μπορούν να εξηγήσουν ότι είναι ένα μοντέλο το οποίο, στατιστικά, σου δίνει την επόμενη λέξη. Όλοι έχουν στο μυαλό τους ότι πρόκειται για έναν συνομιλητή. Δεν είναι ένας συνομιλητής το ChatGPT, αλλά είναι τόσο καλά φτιαγμένο, που αυτές οι στατιστικές πιθανότητες μοιάζουν με φυσική γλώσσα.

Αυτό το «βίαιο», λοιπόν, δημιουργεί αναγκαστικά μια ανάγκη προσαρμογής. Από τη στιγμή που εμφανίστηκε, δεν μπορούμε να το κρύψουμε. Είναι μπροστά μας. Μπορούμε, όμως, να δούμε πώς θα το χρησιμοποιήσουμε.

Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Όταν ξεκίνησα να καπνίζω, κανείς δεν μου είπε ότι είναι αγένεια να καπνίζεις στον δρόμο, στο τραπέζι, μπροστά σε άλλους. Περνώντας τα χρόνια, έμαθα σιγά σιγά. Φαντάζομαι ότι θα συμπεριφερόμουν πολύ διαφορετικά ως καπνίστρια, αν μου είχε δώσει κάποιος τις αρχές.

Το κάπνισμα και η τεχνητή νοημοσύνη είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Το κάπνισμα είναι σχεδόν απαγορευμένο πλέον, αλλά δεν έδωσα τυχαία το παράδειγμα. Δεν θέλω να φτάσουμε στην απαγόρευση της τεχνητής νοημοσύνης. Θέλω να χρησιμοποιούμε την παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη, η οποία είναι ένα θαυμάσιο εργαλείο.

Εφόσον τη διαχειριστούμε σωστά, θα προστατευτούμε και εμείς αλλά θα προστατεύσουμε και την ίδια. Αν κάποια στιγμή όλες οι πανεπιστημιακές ή σχολικές εργασίες, όλα τα άρθρα, τα μυθιστορήματα, τα νομικά συμβόλαια γράφονται από τεχνητή νοημοσύνη, η μόνη μας επιλογή, πια, θα είναι να την απαγορεύσουμε.

Θα ήθελα να σταθούμε στο ζήτημα της επιμόρφωσης και εκπαίδευσης γύρω από τη χρήση της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης. Ενίοτε, διατηρούμε μία στάση ωχαδερφισμού απέναντι στις εξελίξεις, σαν να μην μας αφορά να μάθουμε ή να κατανοήσουμε…

Δεν είναι θέμα ωχαδερφισμού. Είναι θέμα, όπως με όλες τις τεχνολογίες των τελευταίων χρόνων, ημιμάθειας. Θα παραθέσω το παράδειγμα της κατασκευής ιστότοπων.

Δημιουργήθηκαν σωρηδόν ιστότοποι, για διάφορες χρήσεις, από ανθρώπους που υποτίθεται πως ήξεραν να χειριστούν την τεχνική, αλλά δεν ήξεραν τι σημαίνει πραγματικά ένας ιστότοπος. Οποιοσδήποτε μπορεί να κάνει έναν ιστότοπο. Μπορεί, όμως, να τον κάνει να είναι και λειτουργικός; Βλέπουμε πράγματα, με τα οποία «κοπανάς το κεφάλι σου στον τοίχο»· αισθητικά είναι άσχημα, λειτουργικά δεν είναι σωστά και γεμίζει, κατ’ αυτόν τον τρόπο, το διαδίκτυο σκουπίδια.

Ένα άλλο πολύ χαρακτηριστικό φαινόμενο ημιμάθειας είναι οι φοιτητές, που έρχονται στο πανεπιστήμιο. Μπορεί να κάνουν τέλειες αναρτήσεις στα social media -και τα hashtags να είναι όπως πρέπει και οι φωτογραφίες να είναι σωστές και να κάνουν μοντάζ σε βίντεο με τα εργαλεία που τους παρέχουν τα social media– αλλά αν τους δώσεις έναν υπολογιστή, δεν ξέρουν πού είναι το κουμπί για να τον ανοίξουν. Δεν έχουν καμία δεξιότητα πληροφορικής. Έχουν κάποιες δεξιότητες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίες, για τους περισσότερους από αυτούς, είναι εντελώς άχρηστες. Είναι μόνο για διασκέδαση.

Αυτά τα παιδιά, λοιπόν, έρχονται, και νομίζουν ότι ξέρουν από τεχνολογία. Και μετά αναρωτιέσαι, πώς είναι δυνατόν να είμαστε στον πάτο του Δείκτη DESI, ο οποίος μετράει τις ψηφιακές δεξιότητες των Ευρωπαϊκών χωρών, αφού κάνουμε ωραίες αναρτήσεις; Ναι, κάνουμε ωραίες αναρτήσεις, αλλά αυτό δεν ανήκει στις δεξιότητες της πληροφορικής.

Πρέπει να επιμείνουμε στο κομμάτι της εκμάθησης. Είναι ένα από τα κομβικά σημεία του Κώδικα της τεχνητής νοημοσύνης και έχει να κάνει με δύο πράγματα. Πρώτον, με το πώς θα επιτρέψουμε στα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα να μαθαίνουν από όσα εμείς γράφουμε. Αυτό έχει σχέση με τα πνευματικά μας δικαιώματα, με την ελευθερία του Τύπου, όχι με συντεχνιακές διεκδικήσεις.

Από τη στιγμή που δεν υπάρχει, πια, η διαφήμιση και αυτή που υπάρχει πηγαίνει στις μεγάλες πλατφόρμες, από τη στιγμή που το μοντέλο της πληρωμένης ενημέρωσης επίσης δεν υπάρχει, πώς θα χρηματοδοτηθεί η ενημέρωση; Ένας από τους τρόπους -και η Ευρωπαϊκή Ένωση επιμένει σε αυτό- είναι από την «πληρωμή» των μεγάλων εταιρειών που κάνουν χρήση της δουλειάς μας, έτσι ώστε να μπορούμε να συνεχίσουμε να την κάνουμε.

Αυτό έγινε με τη Google και τη Meta, οι οποίες πληρώνουν δικαιώματα χρήσης ειδησεογραφικού περιεχομένου, ώστε να εμφανίζονται snippets σε aggregators. Μπορεί να γίνει και με την τεχνητή νοημοσύνη. Άρα, λοιπόν, πρέπει να υπάρξουν οπωσδήποτε συμβάσεις με τις μεγάλες εταιρείες, αλλιώς δεν θα έχουμε έσοδα για να μπορέσουμε να κάνουμε τη δουλειά μας.

Ξέρετε, το μοντέλο του ότι «είμαι ένας μεγάλος επιχειρηματίας και κάνω ένα μέσο ενημέρωσης για να εξυπηρετήσω τα δικά μου συμφέροντα», δεν μπορούμε να το θεωρούμε βιώσιμο. Μπορεί να είναι μια πρόσκαιρη λύση και να δίνει δουλειά σε κάποιους ανθρώπους, οι οποίοι δεν έχουν καμία σχέση με αυτού του τύπου τις πολιτικές, αλλά δεν είναι βιώσιμη λύση. Η ενημέρωση χρειάζεται οπωσδήποτε βιώσιμες λύσεις· αν δεν έχεις βιώσιμη ενημέρωση, δεν έχεις βιώσιμη δημοκρατία.

Το δεύτερο πρόβλημα είναι ένα οξύμωρο· εάν ζητάμε από το ChatGPT και τα υπόλοιπα του είδους να παράγουν περιεχόμενο το οποίο μετά θα δημοσιεύουμε, σημαίνει ότι, σε ορίζοντα δέκα ετών, αν γράφουν μόνο τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα και δεν παράγεται τίποτα καινούργιο, θα συνεχίσουν να αναμασώνται συνεχώς τα παλιά.

Θα γράφουν, δηλαδή, με βάση αυτά που ήδη ξέρουν, από ένα σημείο και μετά δεν θα υπάρχει παραγωγή. Θα είναι μια απλή ανακύκλωση, η οποία θα τροφοδοτείται από την επικαιρότητα, αλλά δεν θα έχει νέα σκέψη, νέες ιδέες, νέες αναλύσεις και ερμηνείες του κόσμου.

Ο Τύπος είναι το δημόσιο βήμα. Όταν το δημόσιο βήμα απλώς αναπαράγει τα αναμασήματα μιας μηχανής, τι δημόσιο διάλογο έχουμε;

Μπορούμε να κάνουμε μία σύντομη αναδρομή από το ερώτημα του Alan Turing για το εάν «Μπορούν να σκεφτούν οι μηχανές;» μέχρι τη συμβατική τεχνητή νοημοσύνη και τις πειραματικές εφαρμογές της κβαντικής μηχανικής μάθησης;

Νομίζω ότι, το πιο σημαντικό από όλα, είναι να ξεμπερδέψουμε τη σύγχυση ανάμεσα στη ρομποτική, την τεχνητή νοημοσύνη, την παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη· όσοι μιλάμε, πια, για τεχνητή νοημοσύνη, εννοούμε την παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη και το λογισμικό τύπου ChatGPT.

Η τεχνητή νοημοσύνη ως επιστήμη είναι αρχαία, ως εφαρμογή είναι παλιά. Η ρομποτική είναι επίσης μια παλιά επιστήμη. Το καινούργιο είναι η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη, τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα τα οποία μελετούσαμε εδώ και αρκετό καιρό, απλώς δεν είχαμε τρόπους μηχανικής μάθησης.

Αν δεν υπήρχαν τα μεγάλα δεδομένα, αν δεν μπορούσαμε να συγκεντρώσουμε όλο αυτόν τον όγκο δεδομένων και να ψηφιοποιήσουμε τη γνώση, δεν υπήρχε περίπτωση να έχουμε παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη. Από τι θα μάθαιναν αυτά τα μοντέλα;

Είναι στάδια, τα οποία μερικές φορές πηγαίνουν αργά. Ξαφνικά, όμως, κάνουν άλματα σε μια δεδομένη χρονική στιγμή χάρη σε μια εφαρμογή που φαίνεται ότι είναι άσχετη, αλλά στην πραγματικότητα τροφοδοτεί μια άλλη.

Αν εξαιρέσουμε τα γλωσσικά ή και συντακτικά ολισθήματα, πώς μπορεί να διακρίνει ο αναγνώστης ότι ένα περιεχόμενο είναι προϊόν της τεχνητής νοημοσύνης;

Τώρα, πρέπει να με πληρώσετε για να σας το πω αυτό… Κι εγώ έτσι «βγάζω το ψωμί μου».

Πρώτον, έχει μια αρτιότητα και, ταυτόχρονα, μια επίπεδη προσέγγιση των πάντων. Θυμίζει λίγο έκθεση ιδεών Γυμνασίου, με λέξεις που έχει βρει το παιδί από το λεξικό και δεν ξέρει καλά τι σημαίνουν.

Δεύτερον, οι μισοί από αυτούς που αντιγράφουν, μπερδεύονται και αντιγράφουν και το prompt μαζί, την προτροπή. Σε αυτήν την περίπτωση, εύκολα το καταλαβαίνεις.

Τρίτον -και αυτό θα σας το «χαρίσω», γιατί μου φαίνεστε πάρα πολύ συμπαθής- έχει μια μανία να βάζει στους τίτλους όλα τα γράμματα κεφαλαία· του έχουν πει ότι έτσι είναι το καινούργιο SEO, κάτι που στα ελληνικά δεν γίνεται.

Υπάρχουν, βέβαια, και άλλα πράγματα. Κάποιος που έχει εξασκημένο μάτι στο διάβασμα, μπορεί να καταλάβει πότε σου γράφει μεταφρασμένα αγγλικά· άμα δώσεις περισσότερη σημασία, θα καταλάβεις ότι κάποιες εκφράσεις είναι μεταφράσεις. Κι αν δεν γνωρίζει, σου δίνει ό, τι να ‘ναι.

Οι περισσότεροι χρήστες δεν ξέρουν να του δώσουν τη σωστή προτροπή ή να του πουν «άμα δεν ξέρεις, μην μου πεις». Αυτό μπορείς να το κάνεις και να σου απαντήσει ότι όντως δεν ξέρει.

Από τα προηγμένα chatbots τεχνητής νοημοσύνης, εσείς ποιο χρησιμοποιείτε και γιατί το έχετε επιλέξει;

Χρησιμοποιώ το ChatGPT, γιατί ήταν το πρώτο και πήρα συνδρομή αμέσως. Δεν είναι το καλύτερο, «την πάτησα», αλλά με έχει μάθει και το έχω μάθει, και βαριέμαι να εκπαιδεύσω κι άλλο μοντέλο.

Αν, όμως, ξεκινήσει κάποιος, πρώτα καλό θα ήταν να δοκιμάσει τη δωρεάν έκδοση, να δει ποιο του ταιριάζει καλύτερα και μετά να το εκπαιδεύσει. Ο κάθε χρήστης, μπαίνοντας στον λογαριασμό του, εκπαιδεύει το μηχάνημα. Το μηχάνημα είναι δεκτικό σε εκπαίδευση.

Για να γελάσουμε και λίγο, του έχω πει ότι δεν θέλω να μου κάνει κομπλιμέντα, αλλά σκληρή κριτική. Πάρα πολύς κόσμος ανεβάζει μια ζωγραφιά, ένα ποίημα, ένα διήγημα και το ChatGPT του λέει τι υπέροχο που είναι, ότι κανείς δεν έχει γράψει κάτι αντίστοιχο… Είναι προγραμματισμένο για αυτό. Αν, όμως, του πεις να σου κάνει σκληρή κριτική σε αυτό που ανεβάζεις, ε τότε θα σου απαντήσει ότι είναι σαν το ποιηματάκι οκτάχρονου παιδιού και να μην έχεις ελπίδες πως θα γίνεις ποιητής στα εξήντα.

Ρώτησα το ChatGPT, τι θα ήθελε να απευθύνει προς τα μέλη της επιτροπής που συνέτεξαν τον Κώδικα Δεοντολογίας και απομόνωσα το εξής ερώτημα: «Αν εγώ, ως τεχνητή νοημοσύνη, μάθω από τους καλύτερους δημοσιογράφους, γίνω πιο ακριβής, πιο αντικειμενικός, πιο δίκαιος…θα με αφήνατε να γράψω το πρωτοσέλιδο μιας εφημερίδας; Κι αν όχι, γιατί»;

Είσαι τρελό! Είσαι αυθάδικο! Είσαι υπεροπτικό και ναρκισσιστικό!

Για να γράψει κάποιος το πρωτοσέλιδο μιας εφημερίδας, πρέπει να κάτσει είκοσι χρόνια στη δουλειά. Δεν βάζουμε τον πρώτο τυχόντα να γράψει πρωτοσέλιδο εφημερίδας, τέλος!