Μέρες του 2025 φερμένες απ’ το παρελθόν – Η Ευαγγελία Κιρκινέ και η Πηνελόπη Χατζηδημητρίου στο TheOpinion

Είναι από τις περιπτώσεις που η δημοσιογραφική- ερευνητική δουλειά γίνεται περιπέτεια πραγματική, προσπαθώντας να ερμηνεύσει τη σκέψη και την εργασία των συντελεστών μιας παράστασης, κάτω από τη σκηνή πρωτίστως και τελικά πάνω σε αυτήν.

Είναι από εκείνες τις στιγμές που κι ο θεατής μπαίνει στην προσπάθεια, συμμετέχει και συνδιαμορφώνει!

Επιθυμεί να αφουγκραστεί και να κατανοήσει τις διεργασίες υπό τις οποίες στήνεται μια σκηνική συνθήκη, επιθυμεί να ζήσει το θεατρικό παρόν που στήνεται άμα τη εισόδω…

Στα ως σήμερα θεατρικά δημιουργήματα της ομάδας του τωρινού «SLADEK», των αγαπημένων, πλέον, ανθρώπων της Ars Moriendi, με τη σκηνοθετική μπαγκέτα του Θάνου Νίκα και την ενδελεχή αποκωδικοποίηση νοημάτων, εννοιών, περιεχομένου του εκάστοτε κειμένου από το σύνολο της ομάδας.

Η συμβολή των παιδιών στη θεατρική ιστορία της πόλης είναι πρόδηλη, με καταγραφές- όχι απλώς μία ακόμη εξιστόρηση- επίκαιρες, διαχρονικά πανανθρώπινες, με αναζητήσεις, ερωτήματα και στόχευση, γνήσια βαθιά και ουσιώδη για την πορεία της κοινωνίας, εντός μιας πόλης , της πόλης μας, με εξίσου βαθιά ριζωμένα σκοτάδια.

Το κείμενο του Αυστροουγγαρέζου συγγραφέα Έντεν Φον Χόρβατ, «SLADEK», βρέθηκε τούτη τη φορά κάτω από τον μεγεθυντικό φακό του ελεύθερου θεάτρου, για να καταδείξει με τρόπο έντονο, σαφή, δίχως περιστροφές, τον συνήθη μανδύα του φασισμού, τον ευπατριδισμό.

Ένα κείμενο, γραμμένο τον καιρό του μεσοπολέμου, μία περίπου δεκαετία πριν την ολοκληρωτική εδραίωση του ναζισμού που θα λάμβανε φρικιαστικές διαστάσεις και που άφησε εντέλει την ανθρωπότητα κατακερματισμένη και προβληματική, έως σήμερα.

Οι στημένες δίκες, με τις καλά ενορχηστρωμένες μαρτυρίες εκείνου του καιρού-και όλη την ψυχική βία που φέρει έτσι κι αλλιώς η προπαγάνδα- που εξακολούθησαν για αρκετές δεκαετίες αργότερα να πλήττουν τη δημοκρατική σκέψη και να προπαγανδίζουν τη φασιστική θεώρηση των πραγμάτων σε κάθε έκφανσή της, έδωσαν παραγωγικό υλικό, τροφή πλούσια για γραφές που άφησαν εποχή και αποτελούν και για το τώρα, εύγλωττα ντοκουμέντα και μαζί κραυγές αγωνίας, για εκείνους που έχουν το σθένος να δουν κατάματα πικρές αλήθειες, άμεσα σχετισμένες με τα σαθρά θεμέλια των σύγχρονων κοινωνιών.

Σε σκηνικό μιας τέτοιας δίκης διαμορφώθηκε ο θεατρικός χώρος, στη μικρή αίθουσα του Ινστιτούτου Γκαίτε, με τα κουβούκλια και τα μικρόφωνα των κατηγορουμένων, που συνέλαβε και έπλασε η Ευαγγελία Κιρκινέ, πλαισιώνοντας το κείμενο που δημιούργησε, σχεδόν εξαρχής, με τη μετάφρασή του ο Γιώργος-Κωνσταντίνος Μιχαηλίδης και περιόρισε ευφυώς δραματουργικά η Πηνελόπη Χατζηδημητρίου.

Με τον ρόλο του κοινού να εναλλάσσεται συνεχώς, πολίτες-θεατές, ένορκοι και τούμπαλιν, η διαφοροποίηση του δραματικού πλαισίου συμβάλλει έντονα στη διαφοροποίηση του συναισθήματος.

Το πλάσιμο και τη σκηνική αποτύπωση όλων των παραπάνω, καίρια και απολύτως βιωματικά, δίνουν οι δύο γυναίκες- θεμελιακοί συντελεστές του αποτελέσματος, θεωρώ, και της γενικής ατμόσφαιρας της παράστασης, η Ευαγγελία που υπογράφει τη σκηνογραφία και την ενδυματολογική επιμέλεια και η Πηνελόπη, τη δραματουργική επεξεργασία του κειμένου.

Τις ευχαριστώ θερμά για το εύγλωττο και μεστό του λόγου τους.

Ευαγγελία Κιρκινέ

1. Η γραφή του κειμένου, οι λέξεις και ο χρόνος του οδηγούν (συνήθως) την έμπνευση για δημιουργία. Πόσο κοντά ή μακριά βρίσκεται αυτή η συνθήκη από τη δική σου πρακτική για τη δημιουργία του σκηνικού χώρου;

Η πρώτη ύλη της δημιουργικής εικαστικής διεργασίας είναι πάντα το κείμενο, ως ένας διευρυμένος μορφολογικά φορέας της βασικής ιστορίας και της δραματουργικής συνθήκης. Με ή χωρίς λέξεις. Σε κάθε περίπτωση, αυτό το πρωτογενές υλικό που συγκροτεί το κειμενικό σώμα της παράστασης, αποτελεί τον γρίφο που επιδιώκω κάθε φορά να αποκωδικοποιήσω, ώστε να εντοπίσω τον πυρήνα του και να τον μετασχηματίσω τελικά σε μια μεταγλωσσική εικόνα, όπου όλα τα επιμέρους εικαστικά στοιχεία της συμφωνούν σε μια νέα οπτική ανάγνωση. Οι λέξεις αποτελούν τους βασικούς αρμούς αυτής της δημιουργικής μετάλλαξης.

Αντιμετωπίζω τον ιστορικό και δραματικό χρόνο του κειμένου ως το σημείο εκκίνησης μιας διαχρονικής σκυταλοδρομίας ιδεών, συνθηκών και καταστάσεων, η οποία τερματίζει πάντα στο παρόν, προκαλώντας αναπόφευκτες χρονικές συνδέσεις και εννοιολογικές αντιστοιχίσεις. Θα έλεγα ότι το παρόν οφείλει με κάποιον τρόπο να κυριαρχεί στην τελική ανασύνθεση του σκηνικού κόσμου, αναπόσπαστο μέρος του οποίου είναι η συνολική όψη της παράστασης. Επομένως, το φίλτρο μέσα από το οποίο ερμηνεύω το κειμενικό υλικό είναι αυτό του ενεστώτα χρόνου.

2. Γνωρίζω ότι με τον Θάνο Νίκα, τον σκηνοθέτη της παράστασης, η συνεργασία είναι πλέον καρμική, σχεδόν αδελφική και ότι πράγματι «τα πνεύματα συναντώνται» στην πράξη πια. Τι σας οδήγησε αυτή τη φορά; Ποιες ήταν οι σκέψεις σας για την τωρινή επιλογή;

Είναι αλήθεια ότι ο αισθητικός μας κώδικας ταυτίζεται με εντυπωσιακό τρόπο και το διαπιστώσαμε από την πρώτη μας συνεργασία. Μας ενδιαφέρουν κοινά θέματα και μας κινητοποιούν κοινές αναζητήσεις, θεατρικά και καλλιτεχνικά. Ωστόσο, η σημαντικότερη κοινή συνιστώσα της συνεργασίας μας είναι η θεώρηση της θεατρικής πράξης ως πράξης καταρχήν πολιτικής.

Στην περίπτωση του Σλάντεκ ενυπάρχουν τα ίδια θέματα που συχνά μας στοιχειώνουν. Η ανεξέλεγκτη επιβολή της πολιτικής και θεσμικής εξουσίας, η θέση του ατόμου στον κόσμο ως πολιτικού και ιστορικού όντος, η σχέση ατομικής και συλλογικής ευθύνης, η σημασία της ιστορικής μνήμης στη διαμόρφωση του παρόντος. Και εν τέλει ο μηχανισμός και οι εσωτερικές διεργασίες που οδηγούν τον άνθρωπο στην απανθρωποποίηση της φασιστικής νοοτροπίας. Ο Σλάντεκ είναι ένας άνθρωπος εκκρεμής, κοινωνικά, πολιτικά και ιστορικά αποσυνδεδεμένος, χωρίς ρίζες και χωρίς προοπτική. Βρίσκεται σ΄ ένα διαρκές παρόν. Αυτό που επιδιώξαμε ήταν να οδηγήσουμε την περιπλάνηση του Σλάντεκ στο τώρα, στο σήμερα και να αναδείξουμε το σύστημα που τον γεννά και τον θρέφει, θεατρικά απογυμνωμένο, χωρίς αισθητικά φίλτρα και θεωρητικές αμβλύνσεις. Έτσι ώστε όλοι μας, δυνητικά συμμέτοχοι, θύματα αλλά και θύτες, να δούμε με γυμνό και καθαρό βλέμμα, τον μηχανισμό παραγωγής και επιβολής της φασιστικής ιδεολογίας διαχρονικά. Στον κόσμο γύρω μας, αλλά κυρίως στον κόσμο μέσα μας.

Πηνελόπη Χατζηδημητρίου

1. Πόσο σημαντική είναι η δραματουργία και η σύμπνοια με τον σκηνοθέτη της παράστασης; Θα ήθελες να περιγράψεις τη λειτουργία σας ως ομάδας;

Εδώ και δυο-τρία χρόνια συζητούσα με τον Θάνο Νίκα το ενδιαφέρον μου για τη σκηνική διερεύνηση του θέματος της «δίκης». Από την Ορέστεια του Αισχύλου ως τις δίκες στον Μπρεχτ και τις υβριδικές παραστάσεις του Μίλο Ράου, για παράδειγμα. Αλλά και τις δίκες που στήνει μια ένοχη συνείδηση στο θέατρο του μυαλού, σαν αυτή κάποιων σαιξπηρικών ηρώων. Ή την πράξη της αυτοδικίας που οδηγεί στις αποτρόπαιες γυναικοκτονίες.

Το έργο του Χόρβατ, με τις δίκες του στρατιώτη του Μαύρου Στρατού Σλάντεκ, του ειρηνιστή Φραντς και της Άννας, μας έδωσε την ευκαιρία να δούμε αυτό το θέμα και να δουλέψουμε το τόξο που ξεκινάει με τις στημένες δίκες-παραστάσεις πολιτικής προπαγάνδας και καταλήγει στη μεταπολεμική θεσμοθέτηση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, που δικάζει εγκλήματα κατά τις ανθρωπότητας. Συγχρόνως, έτσι μπορέσαμε να προσεγγίσουμε την έκκληση του Σλάντεκ να δικαστεί «ως πρόσωπο και όχι ως εποχή»˙ πήγαμε, δηλαδή, από το ιστορικό στο προσωπικό, από το πολιτικό στο οντολογικό, και πάλι πίσω. Γιατί η δραματουργία της παράστασης στήθηκε ακριβώς έτσι, με αρχή της το τέλος (τις δίκες).

Όλα αυτά μια μακροχρόνια συνεργασία με τον σκηνοθέτη, σε κλίμα σύμπνοιας, μπορεί να τα κάνει να λειτουργούν επί σκηνής, να αφορούν, δηλαδή, τους ηθοποιούς και εντέλει τους θεατές.

2. Για μία επαγγελματία με ιδιαίτερη εξειδίκευση στο αντικείμενο, που έχει στο ενεργητικό της τη διεξοδική ενασχόληση με το «φαινόμενο» Τερζόπουλου, ποιοι είναι οι βασικοί πυλώνες των επιδιώξεων σχετικά με τη νοηματοδοσία σε ένα έργο που γίνεται θεατρική πράξη;

Ξέρετε, δεν έχω πάψει να είμαι θεατής. Είμαι με το μέρος της Σούζαν Σόνταγκ, προτιμώ, δηλαδή, μια ερωτική της τέχνης παρά μια στεγανή ποιητική της τέχνης. Μια ολοθυμική, δηλαδή, συνάντηση με το υλικό, είτε είναι μια παράσταση είτε ένα θεατρικό έργο. Ο Χειμωνάς το ονομάζει «ολοθυμικό κατακλεισμό της συνείδησης». Ως θεωρητικός, αποζητώ κάθε φορά πρώτα να ζήσω το ίδιο εκστατικό «blow up» που έζησα όταν πρωτοείδα μια δυνατή παράσταση και μετατοπίστηκε ο κόσμος εντός μου. Στις καλές των περιπτώσεων, πρόκειται για μια εμπειρία που ξυπνάει την επαγγελματική μου περιέργεια. Έτσι αποφεύγω ακαδημαϊκούς ιδρυματισμούς και ανοίγομαι σε νέες, απάτητες περιοχές. Ξέρετε, κάποτε ο Δημητριάδης, διαβάζοντας το κείμενο που έγραψα για το έργο του Φαέθων, μου είπε ότι έχω λοξό βλέμμα. Κατάλαβα ότι δεν μου αρέσουν οι ευθείες διαδρομές στη σκέψη. Αυτό το οφείλω στην ανθρωπιστική παιδεία μου (δηλαδή, στους γονείς μου) και στην εξίσου ανθρωποκεντρική μαθητεία μου δίπλα στον Τερζόπουλο. Στην περίπτωση του Σλάντεκ, τα πράγματα ήρθαν σχετικά εύκολα: Γιατί είναι ένα ωραίο έργο που σε παρασέρνει τόσο σε πολιτικούς διακτινισμούς όσο και σε οντολογικές καταβυθίσεις.

Ξέρετε, όσο κι αν ακούγεται παράξενο —γιατί το θέατρο είναι η τέχνη του παρόντος— όταν δουλεύω, έχω κατά νου, όχι μόνο τους θεατές και τους αναγνώστες του παρόντος αλλά και του μέλλοντος. Κυρίως αυτούς.

Με τις δηλώσεις της παράστασης κατανοητές ως το μεδούλι, με τρόπο που αγγίζει ταυτόχρονα μάτια- σώμα-νου-καρδιά, με το πανίσχυρο «οι πατρίδες δολοφονούν στα τρένα», το έργο σας είναι βίωμα, για άλλη μια φορά, με ισχυρό αποτύπωμα στη σκέψη και στο θυμικό, παιδιά και Θάνο και θέλω τόσο πολύ να συναντήσει πολλές ψυχές και να παρασύρει πολλούς νόες «ανοιχτούς», να δοκιμαστούν και να κατανοήσουν το πανταχού παρόν καρκίνωμα της ωμής βίας προς το πάσχον σώμα και την πάσχουσα ψυχή!

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Μετάφραση: Γιώργος-Κωνσταντίνος Μιχαηλίδης

Σκηνοθεσία: Θάνος Νίκας

Δραματουργία: Πηνελόπη Χατζηδημητρίου

Σκηνικός Χώρος – Κοστούμια: Ευαγγελία Κιρκινέ

Παίζουν:

Βύρων Αναγνωστόπουλος

Πάνος Αναγνωστόπουλος

Δανάη Κλάδη

Αλέξης Κότσυφας

Λυδία Μπουρτσάλα

Θέμης Σουφτάς

Γραφιστική Επιμέλεια: Χρύσα Νίκα

Επικοινωνία: Λία Κεσοπούλου

Παραγωγή: Ars Moriendi Theater Group 2024

Η παράσταση Σλάντεκ πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και του Goethe-Institut Thessaloniki.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Χώρος: Goethe Institut Thessaloniki (αίθουσα SAL), Βας. Όλγας 66, Θεσσαλονίκη

Παραστάσεις:  έως 12 Φεβρουαρίου 2025, κάθε Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη στις 21:30

Διάρκεια παράστασης: 80 λεπτά

Τιμές εισιτηρίων: 15 ευρώ Κανονικό | 12 ευρώ Μειωμένο (ΑμεΑ, φοιτητές, άνεργοι, πολύτεκνοι) | 10 ευρώ Ατέλειες

Αγορά εισιτηρίων: Ticketservices.gr