Λυδία Κονιόρδου στο TheOpinion: «Είναι, διαχρονικά, σύνηθες να θεωρούνται ως υπαίτιοι οι πιο αδύναμοι»

Η Λυδία Κονιόρδου, η κορυφαία Ελληνίδα τραγωδός, ερμηνεύει την πιο γοητευτική και παρεξηγημένη μυθική ηρωίδα στην παράσταση «ΕΛΕΝΗ: Η δίκη μιας πόρνης»· Θέατρο Κήπου, 28 και 29 Ιουλίου.

Με δωρική δύναμη και εσωτερική ένταση, η Λυδία Κονιόρδου είναι από τις ερμηνεύτριες που έχουν «χαράξει» βαθιά το όνομά τους στη θεατρική ιστορία της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας.

Στην παράσταση «ΕΛΕΝΗ: Η δίκη μιας πόρνης», επιστρέφει στη σκηνή όχι απλώς σαν μια μυθική φιγούρα, αλλά ως μια γυναίκα στο «εδώ και τώρα» που ήρθε για να ακουστεί. Όπως, άλλωστε, επισημαίνει κι η ίδια: «Η Ελένη, αν και είναι ένα πρόσωπο του μύθου, θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε γυναίκα που της αφαίρεσαν το δικαίωμα να μιλήσει». 

Η Ελένη επωμίστηκε τις ευθύνες ενός πολέμου. Στη μυθολογία, οι γυναίκες παρουσιάζονται, συχνά, ως τα «εξιλαστήρια θύματα»· ως τα πρόσωπα, που φέρουν το «βάρος» των συνεπειών των μεγαλύτερων πολιτικών, κοινωνικών ή θεϊκών συγκρούσεων. Τι λέει η ίδια γι’ αυτό μέσα από τον μονόλογο;

Η Ωραία Ελένη χρησιμοποιήθηκε σαν το άλλοθι, τη δικαιολογία για τον επεκτατικό πόλεμο των Ελλήνων που επιθυμούσαν να αρπάξουν τον πλούτο της Τροίας και να ελέγξουν το πέρασμα του Βοσπόρου, το οποίο έδινε μεγάλη δύναμη σε όποιον το κατείχε. Κατ’ αναλογία, ήταν ένας μικρός παγκόσμιος πόλεμος της εποχής.

Εκτός από την ισοπέδωση της Τροίας, κατέστρεψαν και πολλούς συμμάχους των Τρώων στην Ιωνία και στα νησιά του Αιγαίου, ακόμα και μέχρι την Εύβοια. Με περισσή υποκρισία τον αποκάλεσαν «πόλεμο» για την τιμή των Ελλήνων, και η Ελένη ήταν το «μαύρο πρόβατο».

Είναι, διαχρονικά, σύνηθες να θεωρούνται ως υπαίτιοι οι πιο αδύναμοι, που δεν μπορούν να ακουστούν. Ως γνωστόν, η ιστορία γράφεται από τους νικητές ή, όπως συμβαίνει σήμερα με τα fake news, από αυτούς που έχουν την ισχύ και την πρόσβαση στην πληροφορία, ενώ, παράλληλα, εξαφανίζουν ή δαιμονοποιούν κάθε αντίθετη φωνή.

Στην περίπτωση των γυναικών, που, διαχρονικά, δεν είχαν φωνή να υπερασπιστούν το δίκιο τους, ακόμη και σήμερα φταίνε οι ίδιες, όταν βιάζονται! Ή όταν υφίστανται βία ή αδικία, φταίνε αυτές που ζητούν δικαιοσύνη κι εκδικούνται, όπως η Κλυταιμνήστρα ή η Μήδεια.

Το μοναδικό σφάλμα της Ελένης ήταν ότι, θύμα βιασμού και κακοποίησης η ίδια στην παιδική της ηλικία, ερωτεύτηκε παράφορα και ακολούθησε έναν άντρα. Όμως, η πατριαρχική δομή της κοινωνίας, που αποφάσισε για την άπληστη λεηλασία της Τροίας, τη θεώρησε υπαίτια του πολέμου. Σε αυτό το έργο, η Ελένη μιλάει για όλα και υπερασπίζεται, με τα δικά της λόγια, την ιστορία της.

Τι μαθαίνουμε για την Ελένη, που, ίσως, δεν μας έχει αποκαλυφθεί σε μια άλλη εκδοχή;

Σε αυτό το έργο που αντλεί από τον αρχαίο φιλόσοφο Γοργία, ο οποίος ήταν ο μόνος που την υπερασπίστηκε στο «Ελένης Εγκώμιον», η Ελένη μιλάει για τη δική της κακοποίηση ως παιδί, όταν βιάστηκε από τον ήρωα Θησέα.

Μιλάει για το πώς χτίστηκε ο μύθος της πιο όμορφης γυναίκας του κόσμου, για να γίνει αντικείμενο συναλλαγής και εκμετάλλευσης του γάμου της για ισχύ και δύναμη. Για το πώς εξαναγκάστηκε, δεκατεσσάρων ετών, να παντρευτεί τον άγνωστο και μεγαλύτερο από αυτήν Μενέλαο, που στην ουσία τη βίαζε. Κάτι που συμβαίνει ακόμη και σήμερα, όταν μικρά κορίτσια παντρεύονται πάρα τη θέλησή τους.

Μιλάει για την απελευθέρωση, που ένιωσε, ως γνήσια ερωτευμένη γυναίκα. Για τον παραλογισμό και την υποκρισία του πολέμου, που δημιουργεί πόνο και στις δυο πλευρές, για να έχουν κάποιοι κέρδος εις βάρος των λαών τους.

Είναι πολλά τα θέματα που θίγει η Ελένη, και απηχούν όσα ζούμε και στην εποχή μας: βιασμοί κοριτσιών, γυναικοκτονίες, ψεύτικες αιτίες για την πολεμική εισβολή και την ισοπέδωση ολόκληρων περιοχών· όπως έγινε με τα ανύπαρκτα πυρηνικά στο Ιράκ, όταν στόχος ήταν τα πετρέλαια, καθώς και στη Λιβύη. Όπως και τώρα, η ισοπέδωση, η λιμοκτονία και, τελικά, η γενοκτονία στη Γάζα γίνονται με το άλλοθι ότι ψάχνουν μέλη της Χαμάς.

Η Ελένη συνέχεια ρωτάει: «ποιος γράφει, τελικά, την ιστορία»; Το κοινό, που παρακολουθεί, μπορεί να κάνει άμεσα τους συσχετισμούς και να βρει τις αναλογίες, τόσο στην προσωπική του ζωή και στα βιώματά του όσο και σε αυτό που έχει συμβεί στον τόπο μας αλλά και στις εστίες πολέμου γύρω μας.

Σε μια εποχή κοινωνικής κατακραυγής και εύκολων ενοχοποιήσεων, η Ελένη μοιάζει σχεδόν σύγχρονη. Το σκεφτήκατε ποτέ έτσι, κυρία Κονιόρδου;

Η Ελένη, αν και είναι ένα πρόσωπο του μύθου, θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε γυναίκα που της αφαίρεσαν το δικαίωμα να μιλήσει. 

Πόσο οδυνηρό είναι να βλέπεις ένα ολόκληρο σύστημα κέρδους να ωθεί τα νέα κορίτσια να φτιάξουν τον δικό τους «μύθο» ομορφιάς και, μετά, το ίδιο σύστημα να τις περιφρονεί, να τις υποτιμά ακριβώς λόγω της ομορφιάς τους…

Με την εκδήλωση του Me Too, όλοι βιώσαμε τις νοοτροπίες κυρίως μιας πατριαρχικής κοινωνίας που θεωρεί υπαίτιες τις γυναίκες, όταν υφίστανται βία, όπως, άλλωστε, κάθε αδύναμο μέλος της κοινωνίας: τους πρόσφυγες, τους μετανάστες, τις περιθωριοποιημένες ομάδες ανθρώπων. Αν όλοι αυτοί δεν ήταν ανίσχυροι, αν είχαν δύναμη και πλούτο, η κοινωνία θα τους δεχόταν και θα τους θαύμαζε. Αυτή είναι η υποκρισία.

Επομένως, η Ελένη είναι η κάθε Ελένη που, διαχρονικά, δέχτηκε βία και τώρα ήρθε η ώρα να μιλήσει. Το έργο χαρακτηρίζεται από έναν έντονο αυτοσαρκασμό, ειρωνεία, συχνά χιούμορ αλλά και βαθιές ανθρώπινες στιγμές.

Η παράσταση, σε σκηνοθεσία Χρήστου Σουγάρη, αναδεικνύει ακριβώς αυτήν τη συνάντηση ενός μυθικού γυναικείου προσώπου, από τα βάθη των αιώνων, με έναν σύγχρονο άνθρωπο σε έναν σύγχρονο τόπο. Αυτός είναι ο Μπάμπης Παπαδόπουλος, ο οποίος έχει δομήσει μουσικά όλη την παράσταση, έχοντας συνθέσει τη μουσική και τα τραγούδια της «Ελένης».

Ποιο σημείο του μονολόγου σας «αναστατώνει», βαθύτερα, ως γυναίκα αλλά και ως καλλιτέχνιδα;

Το σημείο που αφηγείται τη γέννηση των παιδιών της· της Ιφιγένειας, που σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου ήταν κόρη της και όχι της αδελφής της Κλυταιμνήστρας, η οποία θυσιάστηκε για να φυσήξει ο άνεμος στην Αυλίδα. Δεν μπορώ να μην σκέφτομαι τα παιδιά που σκοτώνονται από τις βόμβες, την πείνα, με σκοπό να εξυπηρετηθούν τα σχέδια των ισχυρών.

Επίσης, της δεύτερης κόρης της, αποτέλεσμα δεύτερου βιασμού από τον Μενέλαο στην ηλικία των δεκαπέντε χρόνων. Όπως η ίδια παραδέχεται, δεν ήταν καλή μάνα. Πώς, όμως, να κατηγορηθεί ένα ανέτοιμο κοριτσάκι; 

Ένα άλλο σημείο που με συγκλονίζει, είναι, όταν διαπιστώνει, ότι ο πολιτισμός μας έχει οικοδομηθεί με έργα βίας, αρπαγής και πόνου. Αυτό το νιώθω έντονα στα μεγάλα μουσεία του κόσμου, όταν βλέπω ότι θαυμάζω εκθέματα, αποτέλεσμα αρπαγής, λεηλασίας σε καιρό πολέμου ή κατοχής την εποχή της αποικιοκρατίας και των μεγάλων αυτοκρατοριών.

Ορθώνονται στο μυαλό μου τα δικά μας γλυπτά του Παρθενώνα, όπως και πάμπολλα εκθέματα σε όλα τα μεγάλα μουσεία. Δεν ξέρω αν πρέπει να θαυμάσω ή να βάλω τα κλάματα.

Κυρία Κονιόρδου, η Ελένη, τελικά, είναι ο θύτης ή το θύμα; Θεωρείτε ότι, το θέατρο, μπορεί ή και πρέπει να λειτουργεί επανορθωτικά, ορισμένες φορές, απέναντι στην ιστορία;

Η Ελένη είναι το απόλυτο θύμα, παρεξηγημένο, βιασμένο και χρησιμοποιημένο από τον κόσμο των αντρών για τα δικά του συμφέροντα. Δεν γίνεται ποτέ θύτης, δεν εκδικείται όπως η Κλυταιμνήστρα ή η Μήδεια. Φέρει την ιστορία, όπως την έγραψαν οι ισχυροί για να δικαιολογήσουν τα δικά τους εγκλήματα.

Σε αυτό το έργο, στη δίκη της -στην οποία η ίδια θέτει τον εαυτό της στη δημόσια κρίση- υπερασπίζεται, επιτέλους, με τα δικά της επιχειρήματα τη θέση της καθώς ξεδιπλώνει τη ζωή της. Στην αφήγησή της, φέρνει στη σκηνή τα πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στη ζωή της: τον πατέρα της Δία, την Κλυταιμνήστρα, τον Πάρη, τον Μενέλαο, την Εκάβη, την Άτη, όπως και αποσπάσματα από την «Ιλιάδα» του Ομήρου που συνδέονται μαζί τους. Έτσι, εκτός από την αφήγηση, εκτυλίσσεται και ένα θέατρο στο θέατρο με αυτά τα πρόσωπα.

Για μένα, κάθε βράδυ είναι ένα συναρπαστικό, κάπως «επικίνδυνο» ταξίδι αυτό που μοιράζομαι με το κοινό. Δεν είναι ποτέ ακριβώς το ίδιο. Πραγματικά, δεν καταλαβαίνω πώς φτάνω στο τέλος. Αισθάνομαι ότι ταξιδεύουμε μαζί με το κοινό κάθε βραδιάς, και η αντίδραση και η θερμή υποδοχή του με συγκινεί πολύ έντονα. Νιώθω ότι δεν είναι μόνο μια παράσταση, είναι μια εμπειρία και για μένα.

 

Πληροφορίες

«ΕΛΕΝΗ: Η δίκη μιας πόρνης», του Miguel del Arco

Στον ρόλο της Ελένης, η Λυδία Κονιόρδου

Μαζί της στη σκηνή, ο Μπάμπης Παπαδόπουλος

Θέατρο Κήπου (Πάρκο ΧΑΝΘ)

Δευτέρα 28 και Τρίτη 29 Ιουλίου, στις 21:30

Ηλεκτρονική προπώληση εισιτηρίων: more.com

Συντελεστές

Κείμενο: Miguel del Arco

Μετάφραση: Μαρία Χατζηεμμανουήλ

Σκηνοθεσία – Δραματουργική επεξεργασία: Χρήστος Σουγάρης

Σκηνική επεξεργασία μετάφρασης: Χρήστος Σουγάρης / Λυδία Κονιόρδου

Σκηνικά: Τίνα Τζόκα

Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη

Κίνηση: Ερμής Μαλκότσης

Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέκος Αναστασίου

Καλλιτεχνική συνεργάτιδα: Γκέλυ Καλαμπάκα

Διεύθυνση παραγωγής: Ντόρα Βαλσαμάκη

Παραγωγή: Θεατρικές Επιχειρήσεις Τάγαρη