«Η αναβίωση ενός εγκλήματος» – H Νάντια Κουτζιάμπαση στο TheOpinion

Το «σκάλισμα» της μνήμης μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο αναζήτησης της γνώσης και ανάγκη για δράση;

Η ίδια η Ιστορία δίνει την απάντηση οδηγώντας αναπόφευκτα προς τη γνώση, προκειμένου να επιτευχθεί η κατανόηση και να εξηγηθεί το άδικό ή ακόμη και η οπτική “της άλλης πλευράς”. Τα τραγικά γεγονότα παραμένουν τραγικά στις ψυχές και στην καρδιά των ανθρώπων που τα βίωσαν παρά το πέρασμα του αδυσώπητου χρόνου που δεν μπορεί, ωστόσο, να είναι γιατρός, όσο παραμένουν αγιάτρευτα κρυμμένες οι πληγές.

Πρέπει να μπορεί να «μετρά» για τον καθένα η ζωή κι αυτό να λογίζεται αδιαπραγμάτευτο, με την επιτακτική έννοια της υπεράσπισής της απέναντι στον θάνατο, στον βίαιο θάνατο, στη δολοφονία.

Εκεί επάνω, λοιπόν, σ’ εκείνο το μικρό βουνό, στο βόρειο άκρο της πόλης, στον Χορτιάτη, άνοιξαν οι σελίδες της Ιστορίας για να καταγράψουν… Εκεί, συντελέστηκε η πιο μεγάλη πράξη, η πιο γενναία δράση ενάντια στον άδικο θάνατο. Ήταν η αναμέτρηση με την παράνοια του κακού που ψάχνει πάντοτε τον πιο δόλιο τρόπο για να βρει χώρο να υπάρξει και να αφήσει γερό το αποτύπωμά του στην ιστορία και στις ψυχές.

Η Ροδή Στεφανίδου πήρε τις μαρτυρίες των ανθρώπων εκείνων, του μαρτυρίου, τις έκανε λόγο και έργο για να χαριστούν στις γενιές, τις τωρινές και τις μελλούμενες που πρέπει να γιατρευτούν από τα αμαρτήματα του κόσμου τούτου, όχι όμως χωρίς γνώση.

Η Ελευθερία Τέτουλα δημιούργησε και παραδίδει το έργο ως «μίμηση πράξεως σπουδαίας», δίνοντας νόημα με τη σκέψη της στις μαρτυρίες, ενορχηστρώνοντας έτσι ώστε το βίωμα να γίνει εικόνα.

Κι αν η κίνηση είναι πιο «ομιλητική» από κάθε άλλο σωματικό μέσο έκφρασης, τότε η ταλαντούχα στο είδος της, Νάντια Κουτζιάμπαση, έδωσε κάτι από την αγάπη της για την κίνηση και την χορογραφική έκφραση στην παράσταση αυτή για το Ολοκαύτωμα του Χορτιάτη.

Άνοιξε τη σκέψη της και μοιράστηκε τις απόψεις της για την Τέχνη της και για το έργο, ώστε να γίνει λίγο πιο εύγλωττο το εγχείρημα της αποτύπωσης της Μνήμης, στο σήμερα και στο πάντα….

Είναι ο χορός η «αδερφή» Τέχνη του Θεάτρου; Ποια μπορεί να είναι η βαθύτερη σύνδεσή τους;

Ο χορός και το θέατρο είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μέσω της κοινής τους ιστορίας, των μεθόδων έκφρασης και του συνεργατικού τους χαρακτήρα. Και οι δύο μορφές τέχνης εμπλουτίζουν η μία την άλλη, δημιουργώντας έργα που είναι συναισθηματικά, οπτικά και αφηγηματικά ισχυρά. Είτε μέσω του χοροθεάτρου, του μουσικού θεάτρου ή άλλων παραδοσιακών μορφών, η αλληλεπίδραση μεταξύ χορού και θεάτρου συνεχίζει να εξελίσσεται, προσφέροντας ατελείωτες δυνατότητες δημιουργικής έκφρασης.

Και ο χορός και το θέατρο βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην ικανότητα του σώματος να εκφράζει συναισθήματα, προθέσεις και αφηγήσεις. Σε πολλές θεατρικές παραστάσεις, ειδικά σε εκείνες που είναι περισσότερο σωματικά προσανατολισμένες, ο χορός χρησιμεύει ως ισχυρό εργαλείο για την απόδοση συναισθημάτων και καταστάσεων που ο λόγος από μόνος του δεν μπορεί να εκφράσει πλήρως.

Στο θέατρο οι σκηνοθέτες και οι χορογράφοι συνεργάζονται στενά για να διασφαλίζουν ότι οι σωματικές κινήσεις των ηθοποιών ενισχύουν την αφήγηση, ενσωματώνοντας μερικές φορές στοιχεία χορού στην παράσταση. Η σωματικότητα ενός ηθοποιού συχνά καθορίζει τον χαρακτήρα του. Ο τρόπος με τον οποίο αυτός κινείται, στέκεται ή αλληλεπιδρά με τους άλλους μπορεί να «χορογραφηθεί» με σκοπό να αντανακλά την προσωπικότητα, το υπόβαθρο ή τη συναισθηματική κατάσταση του χαρακτήρα, ιδιαίτερα όταν αυτός είναι αρκετά σύνθετος και περίπλοκος για να εκφραστεί μόνο με λόγια, όπως ακριβώς ένας χορευτής χρησιμοποιεί την κίνηση για να καθορίσει το ρόλο του σε ένα χορευτικό έργο.

Για τον λόγο αυτόν, σύγχρονες θεατρικές παραγωγές όλο και περισσότερο περιλαμβάνουν συνεργασία μεταξύ σκηνοθετών, χορογράφων, χορευτών και ηθοποιών. Αυτή η διαθεματική προσέγγιση διασφαλίζει ότι η κίνηση και η σωματική έκφραση σε μια παράσταση είναι εξίσου αναπόσπαστα στοιχεία με τον λόγο και τη σκηνοθεσία, εμπλουτίζοντας τη θεατρική αφήγηση.

Ήταν πάντοτε προσωπική μου απορία, εάν ο χορογραφικός σχεδιασμός μπορεί να είναι εύγλωττος και άμεσος ως προς την απόδοση του συναισθήματος επί σκηνής; Νιώθετε ότι η κίνηση μιλά;

Ναι, πιστεύω ότι ο χορός είναι ένας ισχυρός τρόπος για να μεταφέρεις λέξεις, συναισθήματα, ακόμα και πολύπλοκες αφηγήσεις. Ο χορός ξεπερνά τα γλωσσικά εμπόδια και μπορεί να αναπαραστήσει ιδέες που είναι δύσκολο να εκφραστούν μόνο με λέξεις. Επιτρέπει στους ερμηνευτές να αποδώσουν ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων – χαρά, λύπη, θυμό, αγάπη, φόβο κ.α. – μέσω των κινήσεων, των εκφράσεων του προσώπου και της γλώσσας του σώματος. Η ένταση και το ύφος της κίνησης μπορούν να μεταφέρουν λεπτές αποχρώσεις που οι λέξεις αδυνατούν να αποτυπώσουν πλήρως. Ο τρόπος που κινείται ένας ερμηνευτής μπορεί να αποκαλύψει πολλά για την προσωπικότητα, το υπόβαθρο και την τρέχουσα συναισθηματική του κατάσταση. Για παράδειγμα, ένας δειλός χαρακτήρας μπορεί να χορεύει με μικρές, διστακτικές κινήσεις, ενώ ένας χαρακτήρας με αυτοπεποίθηση μπορεί να χρησιμοποιεί τολμηρές, επεκτατικές κινήσεις. Επίσης, μέσα από την κίνηση μπορεί να έρθει η μεταμόρφωση και η εξέλιξη του κάθε χαρακτήρα. Ο ρυθμός, το τέμπο και το ύφος της κίνησης συμβάλλουν στη συνολική ατμόσφαιρα, επηρεάζοντας τον τρόπο με τον οποίο το κοινό αισθάνεται και ερμηνεύει τη σκηνή. Πολλά θεατρικά έργα, χρησιμοποιούν χορευτικές ακολουθίες για να προωθήσουν την πλοκή, να τονίσουν καίριες στιγμές της ιστορίας του έργου, ή και ακόμα να παρέχουν στο κοινό μια οπτική σύνοψη των γεγονότων.

Τέλος, ο χορός, μπορεί και μιλάει μια παγκόσμια γλώσσα. Σε μια πολυπολιτισμική ή πολύγλωσση παραγωγή, ο χορός επικοινωνεί, ενώνει και μεταφέρει νοήματα ανεξάρτητα από τις γλωσσικές ή άλλες διαφορές.

Για μένα ο χορός δεν είναι απλώς μια διακοσμητική προσθήκη, αλλά ένα ισχυρό εργαλείο. Ενισχύει την αφήγηση προσφέροντας μια σωματική και οπτική έκφραση των θεμάτων, των χαρακτήρων και των συναισθημάτων του έργου, επικοινωνώντας συχνά σε βαθύτερο επίπεδο από ό,τι οι λέξεις από μόνες τους, φτάνοντας έτσι στις καρδιές και το μυαλό του κοινού, δημιουργώντας μια πιο βαθιά και ολοκληρωμένη εμπειρία.

Μία εμβληματική ιστορική στιγμή ζωντανεύει μέσα από το κείμενο της Ροδής Στεφανίδου. Τι επιδιώκει να αφήσει ως αποτύπωμα η παράσταση αυτή;

Ένα θεατρικό έργο όπως αυτό της Ροδής Σταφανίδου, βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα του Oλοκαυτώματος του Χορτιάτη μπορεί να έχει βαθύ αντίκτυπο στις μελλοντικές γενιές, αποτελώντας ένα ισχυρό μέσο εκπαίδευσης, μνήμης και προβληματισμού.

Εστιάζοντας σε προσωπικές ιστορίες και εμπειρίες, βοηθά το κοινό να κατανοήσει το συναισθηματικό και ψυχολογικό αποτέλεσμα των φρικαλεοτήτων, προωθώντας την ενσυναίσθηση και μια βαθύτερη συναισθηματική σύνδεση με το παρελθόν. Ζωντανεύει τα ιστορικά γεγονότα με έναν τρόπο που τα σχολικά βιβλία ή τα ντοκιμαντέρ μπορεί να μην το κάνουν, κάνοντας τη φρίκη του ολοκαυτώματος πιο απτή και κατανοητή, αυξάνοντας την ευαισθητοποίηση.

Διασφαλίζει ότι οι μνήμες των θυμάτων και τα διδάγματα της ιστορίας δεν ξεχνιούνται, διαδραματίζοντας καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης.

Δημιουργώντας έντονες συναισθηματικές συνδέσεις, διευκολύνει και προκαλεί έναν διαγενεακό διάλογο για μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας, χρησιμεύοντας όχι μόνο ως εργαλείο ιστορικής υπενθύμισης, αλλά και ως μέσο ηθικού προβληματισμού.

Για τους επιζώντες του Oλοκαυτώματος του Χορτιάτη και τους απογόνους τους, η παρακολούθηση του θεατρικού έργου που αναπαριστά με ακρίβεια τις εμπειρίες τους μπορεί να έχει καθαρτικό και θεραπευτικό αποτέλεσμα, παρέχοντας μια αίσθηση επικύρωσης και δημόσιας αναγνώρισης των δεινών τους.

Και, φυσικά, ένα τέτοιο έργο μπορεί να έχει σημαντικό πολιτιστικό και καλλιτεχνικό αντίκτυπο, δείχνοντας πώς η τέχνη μπορεί να αναδείξει και να αντιμετωπίσει δύσκολα θέματα.

Η μεταφορά της Ιστορικής αλήθειας στο παρόν, πιστεύεις ότι ενέχει κινδύνους; Σας προβλημάτισε κάτι ιδιαίτερα σχετικά με το πώς θα ειπωθεί, πώς θα «ακουστεί»;

Η μετάδοση ιστορικών γεγονότων μέσω ενός θεατρικού έργου μπορεί να είναι ένας ισχυρός τρόπος για να εμπλακεί το κοινό με το παρελθόν, αλλά σίγουρα ενέχει αρκετούς κινδύνους και προκλήσεις. Ενώ τα θεατρικά έργα μπορούν να κάνουν την ιστορία πιο προσιτή και κατανοητή, θα μπορούσαν, ενδεχομένως, να διαστρεβλώσουν το παρελθόν, υπεραπλουστεύοντας γεγονότα, μεταφέροντας παρανοήσεις ή ενισχύοντας προκαταλήψεις και στερεότυπα. Η αναπαράσταση της ιστορίας μέσω ενός θεατρικού έργου είναι μια λεπτή πράξη ισορροπίας. Οι θεατρικοί συγγραφείς, οι σκηνοθέτες και οι ερμηνευτές πρέπει να διαχειρίζονται προσεκτικά αυτές τις προκλήσεις, προσπαθώντας να σέβονται την ιστορική ακρίβεια και ταυτόχρονα να δημιουργούν μία ενδιαφέρουσα αφήγηση. Σε αυτό το σημείο, όμως, θα ήθελα να καταθέσω ότι, τόσο η συγγραφέας μας, Ροδή Στεφανίδου, όσο και η σκηνοθέτρια, Ελευθερία Τέτουλα, μαζί με ολόκληρη την θεατρική ομάδα, έδειξαν μοναδική ευαισθησία να διατηρηθούν όλες οι ισορροπίες και να είναι έκδηλη μία αντικειμενικότητα πάνω στην αλήθεια και στα πραγματικά γεγονότα.

Η θηριωδία που βίωσαν εκείνοι οι άνθρωποι τότε, στο Ολοκαύτωμα, θεωρείς ότι σήμερα λαμβάνει τη διάσταση που της πρέπει στο μυαλό των ανθρώπων, στις επόμενες γενιές;

Ο γιος μου, ηλικίας 16 ετών, αφού παρακολούθησε την παράσταση με πλησίασε και μου είπε συντετριμμένος: «Μαμά, όλα αυτά που συνέβησαν, φαντάζουν τόσο μακριά, αλλά είναι τόσο κοντά μας και τόσο πρόσφατα, μόλις 80 χρόνια πριν.» Λόγω της δουλείας μου, έρχομαι σε επαφή με πολλά νέα παιδιά με τα οποία συνομιλώ συχνά για διάφορα θέματα που τους αφορούν, καθώς θέλω να αφουγκράζομαι την σκέψη τους, να μπαίνω στον κόσμο τους, να ακολουθώ τους προβληματισμούς τους. Θέλω να πιστεύω πως οι νέες γενιές δείχνουν μεγάλη ευαισθησία απέναντι σε κάθε θηριωδία της πρόσφατης ιστορίας, ονειρεύονται σίγουρα έναν κόσμο καλύτερο, παλεύουν μέσα τους για έναν κόσμο πιο δίκαιο απέναντι σε όλους, χωρίς στερεότυπα, προκαταλήψεις και ανισότητες.

Η Τέχνη είναι το πιο δημοφιλές μέσο «ξυπνήματος» της «Μνήμης»;

Η τέχνη είναι αναμφίβολα ένας ισχυρός και αποτελεσματικός τρόπος για την αφύπνιση ιστορικών αναμνήσεων, ιδίως λόγω της ικανότητάς της, όπως προανέφερα, να εκφράζει συναισθήματα, να αφηγείται ιστορίες και να προκαλεί προβληματισμό. Μπορεί να κάνει την ιστορία να μοιάζει ζωντανή, προσωπική και σχετική, προσφέροντας μοναδικές γνώσεις και καλλιεργώντας μια βαθιά σύνδεση με το παρελθόν.

Ο πολυαισθητηριακός της χαρακτήρας – εμπλέκοντας πρωτίστως την όραση, την ακοή, και μερικές φορές και άλλες αισθήσεις -, δημιουργεί μία καθηλωτική εμπειρία. Για παράδειγμα, ένα ιστορικό δράμα μπορεί να μεταφέρει τους θεατές σε μια διαφορετική εποχή και τόπο, κάνοντας την ιστορία να ζωντανέψει με τρόπους που το κείμενο από μόνο του δεν θα μπορούσε.

Οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν συχνά συμβολισμούς και μεταφορές για να μεταφέρουν σύνθετα ιστορικά θέματα. Αυτά τα στοιχεία μπορούν να προκαλέσουν προβληματισμό για βαθύτερη κατανόηση, ενθαρρύνοντας τους θεατές να σκεφτούν κριτικά για την ιστορία και τον αντίκτυπό της στο παρόν.

Μέσω της δύναμης της αφήγησης, η τέχνη μπορεί να συνθέτει γεγονότα, συναισθήματα και ένα τέτοιο πλαίσιο, ώστε να παρέχει τη δυνατότητα μίας ολιστικής προσέγγισης και κατανόησης της ιστορίας.

Τι θα δούμε επί σκηνής χορογραφικά; Πώς η χορογραφία εξυπηρετεί τη σκηνοθεσία και εντάσσεται σ’ αυτήν, στην παράσταση;

Στο έργο μας με τίτλο «Μετράει μέσα μου η ζωή», η κίνηση είναι αναπόσπαστο μέρος της σκηνοθεσίας. Είναι γεγονός ότι είχαμε να πραγματευτούμε ένα σκληρό και βαρύ ιστορικό θέμα, ένα απαιτητικό κείμενο που περιγράφει με ακρίβεια και λεπτομέρειες θηριωδίες που υπέστησαν άνθρωποι από ανθρώπους. Η πρόθεση της σκηνοθέτριας ήταν να δημιουργηθεί ένα ζωντανό έργο, να μην έχει τον χαρακτήρα μίας απλής δράσης, η οποία θα περιελάμβανε μόνον την αφήγηση των γεγονότων. Με αυτήν την κατεύθυνση και μετά από έρευνα, αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε εκτενώς την κίνηση και να δημιουργήσουμε πολλές εικόνες, και για να ενισχυθεί το συναίσθημα, αλλά, κυρίως, για να βάλουμε το κοινό μέσα στη δράση, να τους μεταφέρουμε σε εκείνη την τραγική στιγμή, να ζωντανέψουμε την ιστορία. Με την πλούσια κίνηση και σε συνεργασία με την αφήγηση προσπαθήσαμε να περιγράψουμε τα πολλαπλά συναισθήματα των επιζώντων, να μεταφέρουμε την ένταση και τον τρόμο που ένιωσαν, τον οποίο κάποιες φορές ούτε οι ίδιοι μπορούσαν με λόγια να μεταφέρουν, αλλά το έβλεπες στα μάτια τους, στις κινήσεις τους, στην ενέργειά τους. Άλλες πάλι φορές, η κίνηση χρησιμοποιήθηκε σαν ανάμνηση, άλλες ως σύνοψη ή ακόμα και ως προοικονομία κάποιων σκηνών. Όπως, επίσης, και για να δώσουμε στους θεατές μας τον απαραίτητο χρόνο να συνειδητοποιήσουν και να επεξεργαστούν τις φρικαλεότητες που βίωσαν πραγματικοί άνθρωποι, παιδιά, γυναίκες και άντρες. Η κίνηση χρησιμοποιήθηκε συστηματικά ως ένα εργαλείο για να φτάσει πιο βαθιά στις καρδιές και το μυαλό του κοινού, δημιουργώντας μία ολοκληρωμένη εμπειρία.

Η ολοκληρωμένη εμπειρία, με λόγο, κίνηση, πράξη και τελικά εικόνα, στα μάτια του θεατή, που περιγράφει η Νάντια με τρόπο τόσο μεστό, θα φωλιάσει στην καρδιά και θα γίνει φωνή κι ύστερα λύτρωση κι ανάσα. Έτσι θα βιωθεί, σε τέτοιο «μέγεθος» – όπως προστάζει εκείνη η παλιά, η αρχαία ερμηνεία του θεάτρου- η «πράξη» αυτή, η παράσταση των ανθρώπων αυτών που δούλεψαν για να «μετρήσει γερά μέσα μας η ζωή», δίχως περιστροφές και αστερίσκους!!!

*Η Νάντια Κουτζιάμπαση είναι χορεύτρια και χορογράφος με πολυετή παρουσία στον χώρο και δημιουργός παραστάσεων χορού με συνοδεία ορχήστρας, σε θεματολογία που αφορά στη σύγχρονη κοινωνία και τον κοινωνικό προβληματισμό εν γένει.

*Η παράσταση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, σε συμπαραγωγή με τον Δήμο Πυλαίας Χορτιάτη «Μετράει μέσα μου η ζωή, σε κείμενο της Ροδής Στεφανίδου και σκηνοθεσία της Ελευθερίας Τέτουλα, ανεβαίνει για δεύτερη φορά, ύστερα από την πρώτη παρουσίασή της στον Χορτιάτη, στον Πολυχώρο Πολιτισμού Ισλαχανέ, την Τετάρτη και την Πέμπτη, 11-12/9 και είναι ήδη sold out.

Πληροφορίες

Τετάρτη 11 και την Πέμπτη 12 Σεπτεμβρίου

Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ (Ελένης Ζωγράφου 2).

Η είσοδος θα είναι ελεύθερη και θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας – SOLD OUT-

Διάρκεια: 60 λεπτά

Συντελεστές

Κείμενο: Ροδή Στεφανίδου Σκηνοθεσία: Ελευθερία Τέτουλα Σκηνογραφική και Ενδυματολογική επιμέλεια: Δανάη Πανά Μουσική: Παναγιώτης Ανδρέογλου Επιμέλεια κίνησης: Νάντια Κουτζιάμπαση Φωτισμοί: Ανδρέας Τερζόπουλος Σκηνοθεσία βίντεο: Ελευθερία Τέτουλα Κάμερα: Άντα Λιάκου Μοντάζ: Βαλλεντίνα Κόπτη Οργάνωση παραγωγής: Φιλοθέη Ελευθεριάδου Φωτογραφίες: Mike Rafail (That Long Black Cloud)

Διανομή

Μαριάννα Αβραμάκη Μάνος Γαλανής Δημήτρης Καρτόκης Χριστίνα Κωνσταντινίδου Νίκος Τσολερίδης *Μουσικός επί σκηνής: Παναγιώτης Ανδρέογλου