Φίλιππος Σοφιανός στο ΤheOpinion για την παράσταση «Ολεάννα» και τη συσχέτισή της με το #MeToo

Με αφορμή τη χθεσινή πρεμιέρα της παράστασης «Ολεάννα» στο Θέατρο Αυλαία, στη Θεσσαλονίκη, ο σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής του έργου, Φίλιππος Σοφιανός, μιλά στο TheOpinion.

Το βραβευμένο με Πούλιτζερ έργο του Αμερικανού συγγραφέα Ντέιβιντ Μάμετ, «Ολεάννα», ξεσηκώνοντας πλήθος αντιδράσεων τη δεκαετία του ’90, μεταφέρεται στο σανίδι του Θεάτρου Αυλαία, για πέντε παραστάσεις, υπό το σκηνοθετικό πρίσμα του Φίλιππου Σοφιανού.

Οι δύο ήρωες, ένας καθηγητής πανεπιστημίου και μια νεαρή φοιτήτρια, μπλέκονται σε ένα παιχνίδι βαθιάς αντιπαράθεσης, σε μία «διαμάχη» εξουσίας. Αιτία το γραπτό της μαθητευόμενης Κάρολ και η πρόταση του καθηγητή Τζων για αναβαθμολόγηση, έξω από το πλαίσιο των κανόνων του, φαινομενικά, δημοκρατικού πανεπιστημίου. Εκείνος την απαξιώνει κι εκείνη τον κατηγορεί για σεξουαλική παρενόχληση.

Μία παράσταση, αφετηρία και προορισμός για το Κίνημα #MeToo, η προσωπική θέση και στάση του Φίλιππου Σοφιανού απέναντι σε ό, τι έχει ειπωθεί γύρω από την υπόθεση αυτή.

Ο ίδιος, μάλιστα, απευθύνει κάλεσμα προς το κοινό της Θεσσαλονίκης να παρακολουθήσει το εν λόγω θεατρικό έργο, σημειώνοντας στο TheOpinion: «Θα ήθελα την παράσταση να την παρακολουθήσει η νεολαία, φοιτηταριό και εκπαιδευτικό προσωπικό. Νομίζω ότι θα τους είναι μία πάρα πολύ χρήσιμη εμπειρία. Είναι αυτό που λέω “Χρήσιμο θέατρο, το θέατρο που έχει ένα νόημα. Το παίρνεις στη τσέπη σου και το πας στο σπίτι σου, να το σκεφτείς, να το μελετήσεις”. Δεν είναι απλώς δύο ώρες διασκέδασης, είναι ένα θέατρο που είναι χρήσιμο· όπως πρέπει να είναι το θέατρο».

Κύριε Σοφιανέ, μετά από τόσα «χιλιόμετρα» στο θεατρικό σανίδι, τόσες τηλεοπτικές και κινηματογραφικές πρόβες κι εμφανίσεις…άγχος έχετε;

Πάντα! Δεν έχω καταφέρει να το αποβάλλω. Αυτό που έχω καταφέρει είναι να το κάνω δημιουργικό· δηλαδή, να δουλεύει υπέρ της παράστασης κι όχι εναντίον της. Είναι κάτι που λειτουργεί σαν χημεία, κάπως… Αδρεναλίνη είναι; Δεν ξέρω τι είναι αυτό. Αλλά σου δίνει ένα έξτρα ενεργειακό στρώμα στην παράσταση.

«Ολεάννα», του Ντέιβιντ Μάμετ: Ένα έργο με σημαντικό λογοτεχνικό αποτύπωμα, το οποίο σκηνοθετείτε και στο οποίο πρωταγωνιστείτε. Ανεβαίνει για δεύτερη χρονιά, με ένα περιεχόμενο, νομίζω, πιο επίκαιρο παρά ποτέ.

Είναι «σατανικό» αυτό. Το συγκεκριμένο έργο το έπιασα στα χέρια μου το ’17, έχω αρχίσει να το μελετάω από τότε. Πριν ξεσπάσει το Me Too. Κι επειδή είχα δει ένα ανέβασμά του παλιό, σε σκηνοθεσία του Αντώνη Αντύπα στο Απλό Θέατρο, μου είχε μείνει στο βάθος της μνήμης αυτό το έργο. Το ξανάπιασα στα χέρια μου και, διαβάζοντάς το, είπα «Θεέ μου, αυτό είναι από τα πράγματα που θέλουν μία εκ νέου ανάγνωση».

Έχω δουλέψει πολύ πάνω στο έργο, πάνω στο κείμενο, πάνω στον Μάμετ. Ο οποίος είναι πολύ ιδιαίτερος συγγραφέας, είναι σχολή ολόκληρη ο Μάμετ. Ο τρόπος των διαλόγων του, που ο ένας «καβαλάει» τον άλλον, έχει μια ταχύτητα τρομακτική κι, επίσης, έχει και κάτι τρομακτικές παύσεις προδιαγεγραμμένες, τις οποίες αν δεν τις ακολουθήσεις, την πάτησες με τον Μάμετ. Το κείμενο είναι κάτι σαν παρτιτούρα συμφωνικής ορχήστρας, που, στην προκειμένη περίπτωση, έχει δύο «όργανα». Λες ότι αυτό το έργο θέλει μεγεθυντικό φακό. Θέλει, δηλαδή, να το πλησιάσεις και να το κατανοήσεις πάρα πολύ.

Και μετά, αφού ξέσπασε το Me Too, σκέφτηκα ότι ιδού μία εξαιρετική θέση και απάντηση σε όλα αυτά που κάνουν τον γύρο των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, όπου εκεί είχε εκτροχιαστεί λιγάκι το πράγμα κι ο καθένας έλεγε «το μακρύ του και το κοντό του», λίγο αστήρικτα και λίγο μη τεκμηριωμένα. Σκέφτηκα ότι θα ήταν μια σοβαρή στάση, δική μου, απέναντι σε αυτή την υπόθεση. Να μην πω ό, τι μου κατεβάσει η γκλάβα, αλλά να αφήσω τον Ντέιβιντ Μάμετ να μιλήσει.

Πολύ δημιουργικό να «μιλήσετε» μέσα από την παράσταση και, μάλιστα, μέσω ενός χώρου που δέχτηκε το «πλήγμα»…

Ο χώρος το δέχτηκε το «πλήγμα», γιατί το άρθρωσε, γιατί βγήκε και το είπε. Υποθέτω, και δε νομίζω να κάνω λάθος, ότι πολλοί χώροι δέχονται το «πλήγμα». Μεγαλογιατροί με νοσοκόμες, διευθυντές πολυεθνικών με κατώτερα στελέχη, αφεντικά με υπαλλήλους, και πάει λέγοντας…

Απλώς, αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν τέτοιο δημόσιο βήμα. Δηλαδή, αν έβγαινε μία καθαρίστρια κι έλεγε κάτι αντίστοιχο -σε καμία περίπτωση δεν θέλω να υποτιμήσω τις καθαρίστριες, το τονίζω- δεν θα απασχολούσε, δεν θα τη φιλοξενούσαν πουθενά να πει τον πόνο της. Ή ένας υπάλληλος μιας εταιρείας ή ένας δημόσιος υπάλληλος… Δεν υπήρχε περίπτωση να δει το «φως» της δημοσιότητας ποτέ η υπόθεση.

Ο χώρος μας το δέχτηκε το «πλήγμα» και εκεί αναπτύχθηκε μια παραφιλολογία. Είμαστε λίγο στα σπάργανα αυτής της συζήτησης. Πιστεύω ότι η παράσταση της «Ολεάννα» είναι μία πολύ χρήσιμη παράσταση για να θέσει το πλαίσιο για μία πολύ σοβαρή κουβέντα γύρω από το Me Too.  

Όλα αυτά τα δυσδιάκριτα όρια της παραβατικής συμπεριφοράς, δηλαδή πότε κάποιος παραβιάζει τον ζωτικό χώρο του άλλου, δεν έχουν αποδελτιωθεί. Δεν έχουν χαρτογραφηθεί. Είμαστε ακόμη σε ένα «Έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε», «Ναι, αλλά τα ‘θελε…ο κωλαράκος της», «Ναι, αλλά μήπως, όμως, τον προκάλεσε αυτήν»… Μετά πέσαμε σε πολύ πιο βαριές περιπτώσεις, που ακουμπάνε τον ποινικό κώδικα. Κι εκεί είχαμε να κάνουμε με προσβολές, πια, ανηλίκων. Είχαμε να κάνουμε με προσβολές προσωπικοτήτων και βία και βάναυσες συμπεριφορές, που πήραν τον δρόμο της δικαιοσύνης κι αυτή κάνει το έργο της πάνω σ’ αυτό.

Το εντυπωσιακό στην υπόθεση είναι ότι, η ιστορία αυτή, διαδραματίζεται στο πανεπιστημιακό πλαίσιο. Έχουμε, δηλαδή, να κάνουμε με έναν καθηγητή και μια φοιτήτρια,  όπου τα παραδείγματα «εξουσίας», ακόμα και για τα ελληνικά δεδομένα, δεν είναι λίγα.

Κα για τα παγκόσμια δεδομένα, γενικότερα. Ο πανεπιστημιακός χώρος περιβάλλεται από μία «ομερτά». Το τι συμβαίνει στα πανεπιστήμια και με τους πανεπιστημιακούς, δεν έχουμε την ευκαιρία ποτέ να το μάθουμε. Δεν υπάρχει περίπτωση να το μάθουμε. Είναι πολύ προστατευμένος χώρος, πολύ «κλειστός». Ο νεποτισμός εκεί κι όλα αυτά τα συμπτώματα που υπάρχουν, τα νοσηρά συμπτώματα· έχουμε ανθρώπους που καταλαμβάνουν έδρες, επειδή ο μπαμπάς τους είχε την έδρα και πάει λέγοντας… Τα ξέρουνε αυτά οι φοιτητές, πολύ καλά.

Αν μιλήσουμε για σχέσεις ενηλίκων, εκεί μπορείς να απωθήσεις, μπορείς να αρνηθείς. Υπάρχει, όμως, και το άλλο χαρακτηριστικό, κατά το οποίο η παραβίαση της προσωπικότητας γίνεται από κάποιον που είναι από καθέδρας προς κάποιον που είναι από «κάτω»· δηλαδή από εξουσιαστή προς εξουσιαζόμενο. Εκεί είναι το «κολάσιμο» του πράγματος. Ένας που έχει μια ισχυρή θέση, κι εκμεταλλευόμενος αυτήν, μπορεί να θεωρεί αυτονόητο ότι έχει το δικαίωμα να προσβάλλει τον από «κάτω» του ή να του φερθεί απερίσκεπτα ή να νιώσει την άνεση να συμπεριφερθεί ως κάποιο ανώτερο ον… Δεν είναι, όμως, έτσι.

Αυτά ακριβώς τα πράγματα είναι που θέλουν μια κωδικοποίηση. Πρέπει να καταλήξουμε σε μια «χάρτα», σε ένα πρωτόκολλο συμπεριφοράς, να υπάρχει ένα manual για όλους ώστε να θεσμοθετηθεί κάτι πάνω σε αυτή την ιστορία. Γιατί, όσο το αφήνουμε στο χωράφι του υποκειμενισμού, δεν είναι τόσο εύκολο να αποδειχτούν κάποια πράγματα. Είναι πολύ λεπτές οι γραμμές παραβίασης. Μπορεί κι εμείς, στην καθημερινότητά μας, με ανθρώπους και με φίλους μας, να τις παραβιάζουμε, ανύποπτοι από αυτό. Ενδίδοντας σε μία περιρρέουσα ατμόσφαιρα καλαμπουριού, αστείου, πειράγματος, σκωπτικής διάθεσης απέναντι στον άλλο. Δεν θα ‘πρεπε να είναι έτσι τα πράγματα.

Όλα αυτά τα μηνύματα, όλες αυτές τις καταστάσεις, τις πραγματεύεται η συγκεκριμένη παράσταση μέσα από αυτό το «παιχνίδι» της εξουσίας…

Ακριβώς. Το σπουδαίο της παράστασης είναι αυτή η εξαιρετική μεταστροφή που κάνει ο Μάμετ, όπου ο θύτης γίνεται θύμα και το θύμα γίνεται θύτης. Εναλλάσσονται οι ρόλοι. Εκεί ο θεατής έχει πρόβλημα, πραγματικά έχει να απαντήσει σε ερωτήματα που είναι πολύ δύσκολα…

Δηλαδή, να το θέσω έτσι, στο τέλος δεν ξέρουμε ποιος «νικάει»;

Αν το πούμε απλά, όχι. Δεν ξέρουμε ποιος τελικά νίκησε σε αυτήν την ιστορία.

Όσο για τη συμπρωταγωνίστρια και συνοδοιπόρο σας σε αυτό το θεατρικό ταξίδι;

Έχω την τεράστια ικανοποίηση, ως παλιός στο θέατρο -σαράντα χρόνια ιστορίας στο θέατρο- να συστήνω στο κοινό ένα πλάσμα, μία ηθοποιό, η οποία πατάει πρώτη φορά το πόδι της, επαγγελματικά, πάνω στη σκηνή. Αποφοίτησε πέρυσι το καλοκαίρι και φέτος είναι η πρώτη της παράσταση. Για ‘μένα αυτό, μου περιποιεί τιμή μεγάλη.

Η συμπρωταγώνιστριά μου, η Δένια Μιμερίνη, είναι παιδί δικός σας, Θεσσαλονικιά. Ένα πλάσμα εξαιρετικού ταλέντου κι εξαιρετικής ευφυΐας και αντίληψης, είναι, πραγματικά, χαρά Θεού να δουλεύεις μαζί της. Κι αν έχω δουλέψει με κόσμο, κι αν έχω σκηνοθετήσει κόσμο με δυσκολίες μετάδοσης του πνεύματος, αυτού του πράγματος που θέλω να πω, εδώ δεν βρήκα καμία δυσκολία. Βρήκα έναν άνθρωπο, του οποίου του δίνεις πέντε και σου δίνει δέκα. Απλόχερα, γενναιόδωρα, πολύ κομψά και πολιτισμένα.

Παίρνω την ευθύνη και παίρνω και την ικανοποίηση. Γιατί για ‘μένα, που διδάσκω είκοσι τέσσερα χρόνια υποκριτική, θα ήταν πολύ μεγάλη χαρά να είχα έναν τέτοιον φοιτητή. Θα ήθελα να την είχα φοιτήτρια στη σχολή που διδάσκω, ας πούμε. Ήταν σε μία άλλη σχολή, εξίσου καλή, στο Ωδείο Αθηνών.

Αλλά να, εκεί που λέμε «Να ρε παιδί μου, τα καινούρια παιδιά, όμως, είναι λίγο αδιάβαστα. Είναι λίγο αδιάφορα. Είναι λίγο μπλαζέ. Τα έχει “φάει” το instagram, το facebook, το ίντερνετ…», τρανή εξαίρεση του θλιβερού κανόνα είναι η Μιμερίνη. Αποδεικνύει ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα, δεν είναι όλα αυτά τα παιδιά καταδικασμένα να είναι αδιάφορα και αδιάβαστα, που τα κατηγορούμε. Κατά κόρον κατηγορούμε τη νεολαία, δηλαδή…

INFO

«ΟΛΕΑΝΝΑ», του Ντέιβιντ Μάμετ

Θέατρο Αυλαία

Ημέρες & Ώρες παραστάσεων: Τετάρτη 19/10 – Σάββατο 22/10 στις 21.00, Κυριακή 23/10 στις 19.00

Διάρκεια παράστασης: 80 λεπτά

Προπώληση Εισιτηρίων: viva.gr, ταμείο Θεάτρου Αυλαία

(17€ κανονικό, 12€ φοιτητικό – ανέργων – 65+, 15€ προπώληση)

ΔΙΑΝΟΜΗ

Φίλιππος Σοφιανός – Τζων

Δένια Μιμερίνη – Κάρολ

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Μετάφραση: Γεωργία Ζάχου

Σκηνοθεσία – φωτισμοί – μουσική επιμέλεια: Φίλιππος Σοφιανός

Σκηνικά – κοστούμια: Χριστίνα Κωστέα

Βοηθός σκηνοθέτη: Γιάννης Τσουρουνάκης

Φωτογραφίες: Γιώργος Καλφαμανώλης

Artwork: Άρης Σομπότης

Επικοινωνία: Ρίτα Σίσιου

Παραγωγή: Hand Made Production