«Το λέτε αυτό ισότητα;» – Η Ισλανδία και το Νόμπελ Οικονομίας 2023

Αρθρογραφεί στο TheOpinion η Κική Αραβίδου, συνιδρύτρια της ομάδας για την γυναικεία ενδυνάμωση και τα γυναικεία δικαιώματα SHE-Society for Help & Empowerment.

“You call this equality?” η ερώτηση σύνθημα στην απεργία των γυναικών και των non binary ατόμων την Τρίτη 24/10/23 στην Ισλανδία, με περίπου το ¼ του πληθυσμού να διαδηλώνουν στους δρόμους του Ρέικιαβικ διεκδικώντας ισότητα στις αμοιβές καθώς και μέτρα κατά της έμφυλης βίας. Η Ισλανδία, που θεωρείται χώρα-παράδεισος ισότητας από τον υπόλοιπο κόσμο, έχει ηγετική θέση σε πάρα πολλά θέματα όσον αφορά την ισότητα των φύλων. Μελέτες όμως δείχνουν ότι σχεδόν 40% των γυναικών της έχουν υποστεί έμφυλη ή σεξουαλική βία στη διάρκεια της ζωή τους  όπως επίσης ότι υπάρχει ακόμη διαφορά στις αμοιβές μεταξύ γυναικών και ανδρών, η οποία προέρχεται κυρίως από την υποτίμηση της γυναικείας εργασίας σε υπηρεσίες φροντίδας: στην υγεία, τα παιδιά και τους ηλικιωμένους, σε υπηρεσίες καθαριότητας, εργασίες γενικά που είναι οι πιο κακοπληρωμένες ή και καθόλου πληρωμένες και σχεδόν αποκλειστικά τις κάνουν γυναίκες. Άλλωστε μια πρόσφατη μελέτη στην κοντινή Νορβηγία έδειξε ότι οι νορβηγίδες δουλεύουν περισσότερο από τους νορβηγούς περίπου 2 μήνες το χρόνο αν ληφθεί υπόψη όλη αυτή η απλήρωτη εργασία. Προφανώς μπορούμε να φανταστούμε τι σημαίνει η χρονική αυτή αναλογία για τη χώρα μας, που ούτε στο ελάχιστο δεν εφαρμόζει τις πολιτικές ισότητας των σκανδιναβικών χωρών.

Για αυτούς τους λόγους οι γυναίκες και τα non binary άτομα στην Ισλανδία, 75 χρόνια μετά την πρώτη παρόμοια απεργία, αποφάσισαν αντί να περιμένουν υπομονετικά πότε θα γίνουν αλλαγές, να τις διεκδικήσουν. Στην απεργία συμμετείχε ακόμη και η πρωθυπουργός  Katrin Jakobsdottir η οποία δήλωσε στα media της χώρας της ότι πιστεύει πως μπορούν να επιτύχουν την πλήρη ισότητα των δύο φύλων σε μία δεκαετία, όταν οι αντίστοιχες εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών για πλήρη ισότητα σε παγκόσμιο επίπεδο αναφέρονται σε 300 χρόνια. Σύμφωνα μάλιστα με έρευνα των Ηνωμένων Εθνών η επόμενη γενιά γυναικών πιθανότατα θα εξακολουθεί να ξοδεύει, κατά μέσο όρο  2,3 περισσότερες ώρες την ημέρα σε απλήρωτη φροντίδα και οικιακή εργασία σε σχέση με τους άνδρες. Αυτή η απλήρωτη εργασία φυσικά δεν λαμβάνεται υπόψη στα ευρέως αποδεκτά πρότυπα και μέτρα οικονομικής δραστηριότητας, ανάπτυξης και παραγωγικότητας. Ένας τεράστιος τομέας λοιπόν, απολύτως απαραίτητος για μια λειτουργική οικονομία, εξακολουθεί να είναι εντελώς αόρατος στις μετρήσεις και τους υπολογισμούς μας και αφορά κυρίως αόρατη εργασία που εμποδίζει τις γυναίκες να φτάσουν στην οικονομική αυτονομία και ανεξαρτησία. Και αυτό δεν έχει σημασία μόνο για τις γυναίκες, έχει σημασία για όλους γιατί τελικά και οι δύο χάνουν, οι άντρες απέχοντας από την οικογένεια τους και οι γυναίκες από τις καριέρες τους.

Όταν προσπαθούσαμε να είμαστε κάπως δημιουργικοί/ες εντός σπιτιού κατά την πανδημία, παρακολούθησα διαδικτυακά μια σειρά μαθημάτων σχετικά με τους πιο επιδραστικούς σύγχρονους οικονομολόγους σε ένα αμερικάνικο πανεπιστήμιο, από αυτά που πρωτεύουν στις διάφορες λίστες. Μέσα σε ένα πλήθος ηλικιωμένων λευκών αντρών, η καθηγήτρια του Harvard Claudia Goldin, που την προηγούμενη εβδομάδα τιμήθηκε με το Nobel 2023 στην Οικονομία, ήταν η μοναδική γυναίκα.

Η Claudia Goldin βραβεύτηκε με το Nobel για τη μελέτη της σχετικά με το σύγχρονο ρόλο των γυναικών στην αγορά εργασίας αλλά και την ιστορική εξέλιξη του, έχοντας ερευνήσει δεδομένα διακοσίων ετών στις Ηνωμένες Πολιτείες και βοηθώντας μας να καταλάβουμε το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της αγοράς εργασίας, εξηγώντας τις μεταβολές στους μισθούς και την εργασία μεταξύ ανδρών και γυναικών μέσα σε αυτά τα χρόνια, τις κύριες αιτίες που η διαφορά στους μισθούς παραμένει και τελικά δημιουργώντας ένα νέο πεδίο στην έρευνα, την «έμφυλη οικονομία» (gender economics).

Η έρευνά της κατέρριψε ορισμένους μύθους σχετικά με το χάσμα στις αμοιβές μεταξύ των φύλων και τη συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό. Η Goldin διαπίστωσε ότι ιστορικά αυτό το χάσμα στις αμοιβές θα μπορούσε να εξηγηθεί από τις διαφορές στην εκπαίδευση και τις επαγγελματικές επιλογές όμως το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης διαφοράς αποδοχών είναι μεταξύ ανδρών και γυναικών στο ίδιο επάγγελμα. Δηλαδή, όταν γυναίκες και άνδρες κατέχουν την ίδια δουλειά και έχουν το ίδιο επίπεδο εκπαίδευσης οι άνδρες αμείβονται περισσότερο. Επομένως, η εκπαίδευση και η επαγγελματική επιλογή δεν μπορούν να ευθύνονται πλήρως. Αντίθετα, η έρευνά της κατέδειξε ότι το μεγαλύτερο μέρος της διαφοράς αποδοχών μεταξύ ανδρών και γυναικών στο ίδιο επάγγελμα προκύπτει σε μεγάλο βαθμό όταν έχουν παιδιά (ξανά μπροστά μας η αόρατη εργασία των γυναικών).

Επιπλέον, η έρευνα της Goldin αναφέρει ότι ρόλο στη διαφορά των αμοιβών παίζει και η προκατάληψη φύλου. Για παράδειγμα, μια από τις πιο συναρπαστικές της μελέτες έριξε φως στο πώς οι συμφωνικές ορχήστρες είδαν σημαντική μείωση της προκατάληψης του φύλου όταν έκαναν τυφλές οντισιόν και πως αυτό οδήγησε στην πρόσληψη περισσότερων γυναικών.

Το Νόμπελ στην Claudia Goldin αντιπροσωπεύει έναν διπλό θρίαμβο για τις γυναίκες. Όχι μόνο κέρδισε για την αριστεία της σε ένα κατά κύριο λόγο ανδρικό τομέα, των οικονομικών επιστημών, αλλά και το βραβείο αφορά την πρωτοποριακή έρευνά της σχετικά με την πρόοδο των γυναικών στον εργασιακό χώρο.

Σε κάθε περίπτωση, τα γυναικεία θέματα ήταν σίγουρα ορατά στα φετινά βραβεία Νόμπελ, καθώς  εκτός από την Claudia Goldin, η ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα Narges Mohammadi κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης «για τον αγώνα της ενάντια στην καταπίεση των γυναικών στο Ιράν και τον αγώνα της για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελευθερίας για όλους».