Θεσσαλονίκη: Η Ρωμαϊκή Κληρονομιά που Προσπερνάμε και ένα Μέλλον που μάλλον Χάνουμε

Αρθρογραφεί στο TheOpinion ο Σάββας Ιωακειμίδης, March Eng, CEO arxicon.com

 

Από τα αστικά κενά στην ζωντανή ιστορία: Ένα υβριδικό μοντέλο αναγέννησης, εμπνευσμένο από την Αθήνα, τη Ρώμη και το Σπλιτ, το οποίο θα μπορούσε να μεταμορφώσει την ταυτότητα και την οικονομία της πόλης!

Η Θεσσαλονίκη, μια πόλη με αδιάλειπτη ιστορική παρουσία από το 315 Π.Κ.Ε., μοιάζει με ένα αρχιτεκτονικό παλίμψηστο. Οι διαδοχικές στρώσεις της ιστορίας της είναι σε πολλά σημεία της ορατές, δημιουργώντας ένα μοναδικό πολιτισμικό μωσαϊκό. Δικαίως, η πόλη φέρει τον τίτλο του Μνημείου Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, κυρίως όμως για τα Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά της μνημεία, τα οποία αποτελούν σημείο αναφοράς και πόλο έλξης για χιλιάδες επισκέπτες.

Όμως, η ίδια η επιτυχία του αφηγήματος της «Βυζαντινής & Οθωμανικής Θεσσαλονίκης» έχει προφανέστατα επισκιάσει το θεμελιώδες «Ελληνορωμαϊκό» παρελθόν της. Αυτή η συνειδητή, σχεδόν μονοδιάστατη προσέγγιση, έχει οδηγήσει σε μια συστηματική υποβάθμιση και υπό-αξιοποίηση κρίσιμων αρχαιολογικών θησαυρών, μετατρέποντάς τους από δυνητικά ζωντανά κύτταρα της πόλης σε περίλαμπρα «αστικά κενά», σε σιωπηλούς, αποκομμένους θύλακες μέσα στον σύγχρονο ιστό. Η συνέπεια; Δεν είναι απλώς μια χαμένη πολιτιστική ευκαιρία, αλλά μια διαρκής οικονομική και κοινωνική υστέρηση σε εκείνα τα σημεία.

Η Ψυχρή Αλήθεια των Αριθμών

Η κυριαρχία της «Βυζαντινής» και «Οθωμανικής» αφήγησης αποτυπώνεται αμείλικτα στους αριθμούς. Τα συμπεράσματα είναι χρησιμότατα για να κατανοήσουμε τις συνέπειες στην ίδια την κοινωνική και οικονομική ζωή της πόλης.

• Ο εμβληματικός «Οθωμανικός» Λευκός Πύργος, το 2022 είχε περί τους 194.000 επισκέπτες!
• Την ίδια ώρα, το αρχιτεκτονικό αριστούργημα της «Ρωμαϊκής» Ροτόντας, προσέλκυσε περί τους 67.500 (το 34,80%).
• Η κατάσταση είναι δραματική για το «Ρωμαϊκό» Ανακτορικό Συγκρότημα του Αυτοκράτορα Γαλερίου, με μόλις 1.928 επισκέπτες (5 επισκέπτες ανά ημέρα), το 0,99% σχεδόν.
• Αντίστοιχα, η «Ρωμαϊκή» Αγορά κατέγραψε μόλις 1.696 επισκέπτες (περίπου 4 επισκέπτες ανά ημέρα), 0,87% των επισκεπτών του Λευκού Πύργου.

Αυτοί οι αριθμοί δεν αποτελούν απλώς μία κάποια στατιστική θεώρηση. Αποκαλύπτουν μια πραγματικότητα όπου μνημεία παγκόσμιας κλάσης παραμένουν σιωπηλά! Οι ελάχιστοι επισκέπτες τους, πέρα από το γεγονός ότι προφανώς στατιστικά δε θα συναντήσουν πιθανά κάποιον άλλο, δεν έχουν τη δυνατότητα να τονώσουν τη μικροοικονομία ή την προοπτική καμίας γειτονιάς. Έτσι απλά!

Ο Φαύλος Κύκλος της Αδράνειας

Η πόλη, ενώ διαθέτει μια εντυπωσιακή συλλογή μνημείων, επιδεικνύει μια παράδοξη αμέλεια προς ένα ολόκληρο, κρίσιμο κεφάλαιο της ιστορίας της. Η δικαιολογία ότι χώροι όπως η «Ρωμαϊκή» Αγορά είναι «ανοιχτοί» και ορατοί από την περίμετρο, αποτελεί μια κυνική παραδοχή της αδράνειας και όχι μια έγκυρη εξήγηση για την έλλειψη ουσιαστικής εμπειρίας του επισκέπτη.

Έτσι κάπως δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος: η έλλειψη επένδυσης και επιμέλειας οδηγεί σε χαμηλή επισκεψιμότητα, και η χαμηλή επισκεψιμότητα χρησιμοποιείται ως επιχείρημα για τη συνέχιση της αδράνειας. Αυτή η προσέγγιση αγνοεί το τεράστιο κόστος ευκαιρίας και καταδικάζει ένα σημαντικό μέρος της κληρονομιάς της πόλης στη λήθη και την παρακμή. Για να προσεγγίσει κάποιος αυτούς τους χώρους, πρέπει να διαθέτει ικανότητες επιπέδου Ethan Hunt, περιηγούμενος ανάμεσα σε κακοκατασκευασμένες περιφράξεις, άσχετη βλάστηση, ολισθηρά πεζοδρόμια και διπλοπαρκαρισμένα αυτοκίνητα & σταματημένα λεωφορεία στο απέναντι πεζοδρόμιο δρόμου με 5 λωρίδες κυκλοφορίας.

Διδάγματα από άλλες πόλεις: Αθήνα, Ρώμη, Σπλιτ

Για να υπερβεί η Θεσσαλονίκη το σημερινό της αδιέξοδο, είναι απαραίτητο να στραφεί σε παραδείγματα πόλεων που έχουν αντιμετωπίσει με επιτυχία παρόμοιες προκλήσεις.

• Το Μοντέλο της Αθήνας με την Στρατηγική Ενοποίηση! Η περίπτωση της Αθήνας αποτελεί παράδειγμα μιας φιλόδοξης, κεντρικά σχεδιασμένης παρέμβασης. Η στρατηγική «Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων» στόχευσε στη δημιουργία ενός ενιαίου αρχαιολογικού πάρκου. Το εμβληματικό στοιχείο ήταν ο «Μεγάλος Περίπατος», που δημιουργήθηκε με την πεζοδρόμηση κεντρικών οδών, δίνοντας προτεραιότητα στον δημόσιο χώρο. Ένα αντίστοιχο έργο στη Θεσσαλονίκη θα ήταν η δημιουργία, στην αρχική στάθμη των ευρημάτων, ενός δικτύου πεζοδρόμων που θα ενώνει το σύνολο των ρωμαϊκών αρχαιολογικών χώρων, διαχωρίζοντάς τους πλήρως από την κίνηση των αυτοκινήτων.
• Το Μοντέλο της Ρώμης και οι Ζωντανές Πολιτιστικές Σκηνές. Η Ρώμη μετατρέπει τους αρχαιολογικούς χώρους σε ζωντανές πολιτιστικές σκηνές. Μέσω του φεστιβάλ «Estate Romana», εμβληματικά μνημεία όπως οι «Θέρμες του Καρακάλλα» φιλοξενούν συναυλίες, όπερα και εκδηλώσεις υψηλού προφίλ, δημιουργώντας έσοδα και παγκόσμια προβολή. Αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να μεταμορφώσει το «Ωδείο της Ρωμαϊκής Αγοράς» και το «Γαλεριανό Συγκρότημα» σε σταθερούς πόλους πολιτισμού, αποδεικνύοντας ότι η ενεργή χρήση των μνημείων δεν τα βεβηλώνει, αλλά ενισχύει τη σημασία τους.
• Το Μοντέλο του Σπλιτ και η Οργανική Ενσωμάτωση. Το Σπλιτ της Κροατίας αποτελεί ένα μοναδικό μοντέλο, όπου το «Ανάκτορο του Διοκλητιανού» δεν είναι ένα αποστειρωμένο μνημείο, αλλά η ζωντανή καρδιά της πόλης! Για 1.700 χρόνια, οι κάτοικοι το προσάρμοσαν στις ανάγκες τους, δημιουργώντας έναν λειτουργικό αστικό πυρήνα όπου μέσα σε αυτό σήμερα ζουν 3.000 άνθρωποι. Για τη Θεσσαλονίκη, το φιλοσοφικό δίδαγμα είναι ότι τα μνημεία πρέπει να παραμένουν ενσωματωμένα στην καθημερινότητα και όχι κλεισμένα σε μια ακαλαίσθητη περιβαλλοντολογική «προθήκη».

Πρόταση: Ένα Υβριδικό Μοντέλο Αναγέννησης για τη Θεσσαλονίκη

Οι εγκαταλελειμμένοι ρωμαϊκοί αρχαιολογικοί χώροι της Θεσσαλονίκης δεν αποτελούν απλά ένα πρόβλημα, αλλά μια βαθιά και ανεκμετάλλευτη ευκαιρία. Αντλώντας διδάγματα από την Αθήνα, τη Ρώμη και το Σπλιτ, η Θεσσαλονίκη μπορεί να διαμορφώσει το δικό της, Υβριδικό Μοντέλο Αναγέννησης:

• Ήρθε η ώρα να συνδέσει τους αρχαιολογικούς χώρους της με μια ζωντανά συνεκτική «Ελληνορωμαϊκή Διαδρομή», έναν αρχαιολογικό περίπατο που θα αφηγείται τη συνολική ιστορία της πόλης!
• Ήρθε η ώρα να τους ενεργοποιήσει με ένα πλούσιο πολιτιστικό πρόγραμμα, μετατρέποντας τα στατικά μνημεία σε ζωντανές σκηνές!
• Ήρθε η ώρα να τους ενσωματώσει στην καθημερινή ζωή, μετατρέποντάς τους σε πνεύμονες πρασίνου, κοινωνικής ζωής και οικονομικής δραστηριότητας!

Αυτό το εγχείρημα δεν είναι απλώς μια πράξη ιστορικής αποκατάστασης. Είναι μια στρατηγική επένδυση στην ταυτότητα της πόλης του 21ου αιώνα, στην οικονομική της ευημερία και στην ποιότητα ζωής των πολιτών της.

Η επιλογή που τίθεται ενώπιον της Θεσσαλονίκης είναι ξεκάθαρη: να παραμείνει μια πόλη απομονωμένων μνημείων, με μια αφήγηση ελλιπή και μια δυναμική περιορισμένη, ή να εξελιχθεί σε μια πόλη όπου όλα τα στρώματα της υπέροχης ιστορίας της είναι υφασμένα σε ένα ζωντανό, παλλόμενο και ολοκληρωμένο σύνολο! Η ανάκτηση του ρωμαϊκού της παρελθόντος είναι το κλειδί για να χτίσει ένα πιο πλούσιο και ανθεκτικό μέλλον!

 

[1] Οπτικό κέντρο στο Ανάκτορο του Γαλερίου. Στο πλάι η Αψίδα του Θριάμβου

[2] Οπτικό κέντρο στη Ροτόντα. 180^ο της φωτογραφίας 1

[3] Οπτικό κέντρο στη Ροτόντα. Από ύψος της Σβώλου

[4] Ρωμαική αγορά, πίσω από το Ωδείο

[5] Ρωμαική αγορά, από Φιλιππου

[6] Ανάκτορο του Γαλερίου. Γούναρη και Γονατά