ΤΕΧΕΡΑΝΗ, ΑΥΤΗ Η ΑΓΝΩΣΤΗ… Βιωματική εμπειρία ενός διπλωμάτη

Άρθρο στο TheOpinion του Νίκου Π. Πλεξίδα, Πρέσβη ε.τ.

Η ζωή του διπλωμάτη συντίθεται από ψηφίδες πολυποίκιλων βιωματικών εμπειριών που συλλέγει κατά τη διάρκεια της καριέρας του. Στο δικό μου ΄΄ψηφιδωτό ζωής΄΄, το Ιράν, όπως το έζησα τη δεκαετία του ‘90, κατέχει ιδιαίτερα σημαίνουσα θέση.Τα δραματικά γεγονότα των ημερών ανακαλούν στη μνήμη τα χρόνια εκείνα, όταν από το πόστο του δευτέρου τη τάξει στην Ελληνική Πρεσβεία Τεχεράνης κατέγραψα εικόνες ανεξίτηλες μιας χώρας μοναδικής, τόσο ιδιόρρυθμης, όσο και εκκεντρικής, που την κατατάσσουν στις ανάδελφες στον κόσμο περιπτώσεις. Μιας χώρας με τον υψηλότερο τότε δείκτη αύξησης πληθυσμού παγκοσμίως, με αποτέλεσμα από 65 εκατομμύρια το 1995, να πλησιάζει σήμερα τα 100, και το μέσο όρο ηλικίας του πληθυσμού να κυμαίνεται στα 35 έτη. Ασύλληπτο, αλλά πραγματικό!

Έχοντας κάνει μια πρώτη χαρτογράφηση του τί έμελε να συναντήσω, ετοίμασα τις βαλίτσες μου διερωτώμενος μέχρι την επιβίβαση μου στο αεροπλάνο αν το αίσθημα προσφοράς που με διακατείχε (το Ιράν εκείνη την εποχή μεταξύ των προτεραιοτήτων της Εξωτερικής μας Υπηρεσίας στη Μέση Ανατολή) δεν εμπεριείχε σε μεγάλο βαθμό άγνοια κινδύνου. Η τεράστια ανασφάλεια μου που κορυφώθηκε όταν αντίκρυσα τον αγριωπό γενειοφόρο άνδρα ασφαλείας να τσεκάρει το διπλωματικό μου διαβατήριο στις αφίξεις, επετείνετο από το γεγονός ότι κουβαλούσα μαζί μου σύζυγο και δύο ανήλικα κοριτσάκια, που πλήρωναν το τίμημα του ιδιότυπου χαρακτήρα του επαγγέλματος.

Προϊόντος, όμως, του χρόνου, σε επαφή με την καθημερινότητα, όλο αυτό το υπερκόσμιο δέος που άθελα προκαλείται μέσα σου από όσα έχεις ακούσει δικαίως ή αδίκως περί του θεοκρατικού καθεστώτος, μοναδικού στα παγκόσμια πολιτικά χρονικά, άρχισε σταδιακά να φθίνει, σε βαθμό που η αναχώρηση μου από τη χώρα με την ολοκλήρωση της αποστολής μου να εσυνοδεύετο από ένα γλυκό αίσθημα αποχωρισμού για όσα έμαθα και γνώρισα. Τούτων λεχθέντων, οι αφηγηματικές αναφορές που ακολουθούν, πλην των απολύτως αναγκαίων περιπτώσεων, δεν περιλαμβάνουν το ακραιφνώς υπηρεσιακό κομμάτι της εμπειρίας μου, που αποτελεί αφ’ εαυτού αντικείμενο διαφορετικού τύπου πραγμάτευσης.

Κατ’ αρχάς, η επαφή με τη Τεχεράνη έδινε έντονα την αίσθηση ότι βρισκόσουν σε κάποια γειτονιά των Αθηνών, τηρουμένων πάντα των αναλογιών (ένδεκα εκατομμύρια κάτοικοι σε διαφορετική γεωγραφία, στις υπώρειες της επιβλητικής οροσειράς Alborz 5.610 μ). Καμμία πόλη στον κόσμο, με εξαίρεση ενδεχομένως το Τελ Αβιβ, δε μου φάνηκε τόσο οικεία, όσο η ιρανική πρωτεύουσα. Η εικόνα βέβαια σήμερα είναι διαφορετική, αφού η πόλη τα τελευταία 20 χρόνια ακολούθησε μία φρενήρη ανοικοδόμηση, ανταγωνιστική των πλουσίων κρατών του Κόλπου, με πολυτελείς ουρανοξύστες, εμπορικά κέντρα και αμερικανικού τύπου λεωφόρους. Όσο ανηφορίζεις προς το βουνό, τόσο το σκηνικό προσομοιάζει με Παλαιό Ψυχικό ή Φιλοθέη, με ακριβές μονοκατοικίες απολιθώματα της εποχής του Σάχη, σαν αυτές ταινιών του παλαιού ελληνικού κινηματογράφου. Σήμερα στη θέση πολλών από αυτών έχουν αναγερθεί πολυτελή συγκροτήματα μοντέρνων κατοικιών. Αυτή η Βόρεια Τεχεράνη ζει στους δικούς της ρυθμούς, σε μια ισλαμική νεοπλουτίστικη αισθητική, σε αντίθεση με τη Νότια Τεχεράνη που διατηρεί το αυστηρό ισλαμικό ύφος, προεξάρχοντος του Μεγάλου Παζαριού, σκληρού πυρήνα και ιδεολογικού θεματοφύλακα μισού σχεδόν αιώνα Ισλαμικής Επανάστασης.

https://www.theopinion.gr/authors/epithesi-ton-ipa-sto-iran-amesi-analysi/

Την Τεχεράνη υπολογίζεται ότι εγκατέλειψαν μετεπαναστατικά έως και ένα εκατομμύριο ανθρώποι, στη μεγάλη τους πλειοψηφία εύποροι και μορφωμένοι, κυρίως προς ΗΠΑ, Καναδά και Γερμανία. Ένα μαζικό brain drain μακράν σημαντικότερο αυτού που εκδηλώνεται σήμερα από Ινδία, Κίνα και Ρωσία. Είναι αυτή ακριβώς η πολυάριθμη περσική διασπορά των 4-5 εκ. ανθρώπων στο εξωτερικό που αποτελεί οιονεί χρυσή εφεδρεία μιας μελλοντικής Περσίας, μαζί με ένα εξαιρετικά ικανό νεανικό ανθρώπινο δυναμικό στο εσωτερικό της χώρας, εκείνων που συνειδητοποιούν το βάρος μιας τεράστιας πολιτιστικής κληρονομιάς, που δεν προσδιορίζεται μονοδιάστατα από τον Μωάμεθ, αλλά και μέσα απο το λαμπρό ιστορικό παρελθόν των Αχαιμενιδών. Δεν είναι εύκολο να υπολογίσουμε, στη σκιά των σημερινών εξελίξεων, ποιό ποσοστό πληθυσμού ενστερνίζεται αυτή την πολιτιστική ταυτότητα, αλλά τουλάχιστον στη δική μου εποχή η στήριξη του ισλαμικού κράτους ήταν η κυρίαρχη τάση, γεγονός που δυσχέραινε κάθε σοβαρή κουβέντα για ριζοσπαστικές αλλαγές στο καθεστώς. Συνέπεσε τότε με τη περίοδο ισχυροποίησης του καθεστώτος, την επαύριο του αιματηρού 8ετους πολέμου με το Ιράκ από τον οποίο η Ισλαμική Δημοκρατία βγήκε μεν με σοβαρές ανθρώπινες απώλειες, αλλά γεωγραφικά αλώβητη.

Τα όποια σημάδια ψευτο-φιλελευθεροποίησης είχαν τότε τη μορφή εκδηλούμενης αντίστασης, κυρίως γυναικών, με μέτρο το εύρος κάλυψης της κεφαλής από μανδύλα. Ήδη κάνανε την εμφάνιση τους σε κοσμικούς (secular) κύκλους ακριβά πολύχρωμα μαντήλια επώνυμων δυτικών σχεδιαστών μόδας, δηλωτικά “αντίστασης”, σε αντίθεση με το ολόμαυρο τσαντόρ που ενεδύοντο οι θεοσεβούσες. Ας σημειωθεί ότι το γυναικείο κίνημα έχει παράδοση στο Ιράν, κάτι που εξηγεί την διεκδικητική συμπεριφορά των γυναικών, σε αντίθεση με την παθητικότερη στάση τους στις Αραβικές χώρες. Υπήρξα αυτόπτης μάρτυς περιστατικού σε κεντρική λεωφόρο της πόλης όταν μεσήλιξ γυναίκα οδηγός επιτέθηκε φραστικά και με χειρονομίες εναντίον τροχονόμου που ρύθμιζε τη κυκλοφορία, αλλά και αντίστοιχα ραπίσματος, δημοσία, της ισλαμικής αστυνομίας ηθών σε νεαρή κοπέλα που δεν τηρούσε τον κανόνα καλύμματος κεφαλής.

Θα αναρωτηθεί λοιπόν εύλογα κανείς τί είδους ζωή μπορεί ένας αλλοδαπός να κάνει σε ένα θεοκρατικό κράτος όπως αυτό της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν. Και πάλι θα αναφερθώ στη προ 30ετίας εμπειρία μου, ενδεικτική όμως μιας κατάστασης όχι πολύ διαφορετικής της σημερινής. Στη δημόσια θέα λίγα, “εντός των τειχών” τα πάντα… Τα πολυάριθμα πάρκα με τα εκατοντάδες συντριβάνια ήταν ο βασικός τόπος ψυχαγωγίας των μαζών, πολυμελών οικογενειών και παρεών που οκλαδόν απολάμβαναν το φαγητό τους μέχρι τις μεταμεσονύκτιες ώρες τους ζεστούς θερινούς μήνες. Η νεολαία έδινε τα ραντεβού της σε φαστφουντάδικα ιρανικής πατέντας, με ντόπια κόκα-κόλα που δεν διέφερε σε τίποτα από την γνήσια, παρά μόνο στο λογότυπο σε φαρσί. Ειρήσθω εν παρόδω, παν αμερικανικόν, παρά τα περί αντιθέτου θεωρούμενα, ετύγχανε ευρείας αποδοχής, κυρίως μεταξύ των νέων. Πώς θα μπορούσε άλλωστε να είναι διαφορετικά αν αναλογισθεί κανείς ότι μόνο στην Καλιφόρνια διαβιούν περίπου 1 εκατομμύριο Πέρσες (κυκλοφορούν 18 έντυπες εφημερίδες στη περσική), σε διαρκή διάδραση με τις οικογενειές τους πίσω στο Ιράν;

Υπήρχε και υπάρχει όμως μια διαφορετική Τεχεράνη στα βόρεια της πόλης, που ιδιωτικά δεν είχε να ζηλέψει σε τίποτα το δυτικό τρόπο ζωής. Συχνά φέρω ως παράδειγμα ότι τα λαμπρότερα πάρτυ σε σπίτια τα έζησα στο Ιράν. Χαρακτηριστικά ήταν τα γενέθλια Ιρανού φίλου σε πολυτελή βίλα, όπου η μεν ορχήστρα (Ιρανών) είχε προσκληθεί ειδικά από το Λος Αντζελες, οι δε συνδαιτημόνες του γυναικείου φύλου, φημισμένες παγκοσμίως για την ομορφιά τους, συναγωνίζοντο σε επίδειξη ρούχων υψηλής ραπτικής κι αισθητικής, που φρόντιζαν να καλύπτουν επιτήδεια κάτω από το μαύρο τσαντόρ μέχρι το κατώφλι της κατοικίας. Στο εσωτερικό, άλλος κόσμος…Μη ρωτήσετε για τα άφθονα οινοπνευματώδη, ούτε για μια ομάδα εθελοντών παραστρατιωτικών οπλοφόρων της φοβερής Basij, επιφορτισμένης για τη τήρηση των ισλαμικών κανόνων, που εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά λόγω ηχορύπανσης από τη δυνατή μουσική…Στο τέλος, ούτε γάτα, ούτε ζημιά…Για όλα υπήρχε τρόπος…

https://www.theopinion.gr/kosmos/pagkosmios-synagermos-o-tramp-vomvardise-ta-pyrinika-toy-iran-apeiles-choythi-kai-techeranis-olo-to-chroniko/

Για τη φυσιογνωμία του λαού τί μπορώ να πω; Κατ’ αρχήν οτι οι Πέρσες δεν πρέπει να συγχέονται με τους Άραβες. Στη περσική κοινωνία υπάρχει ένα τεράστιο δυναμικό μορφωμένων ανθρώπων και ικανότατων επιστημόνων, κάποιοι από τους οποίους με διπλά διαβατήρια και διπλή μόνιμη κατοικία στο εξωτερικό. Αυτός ο μορφωμένος Πέρσης είναι ιδιοσυγκρασιακά ό,τι πιο κοντά υπάρχει στον μορφωμένο Έλληνα, σε βαθμό εντυπωσιακό. Τα πράγματα βέβαια διαφέρουν με τις υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες. Αλλά και πάλι, πίσω από το αξύριστο πρόσωπο κι αγριωπό βλέμμα των ισλαμιστών αξιωματούχων και του απλού κόσμου, που σε προδιαθέτουν αρνητικά, δεν ανακαλύπτεις κάποια σύμφυτη επιθετικότητα που εύλογα θα ανέμενες. Αντιθέτως, σπάνια συναντάς μη μειλίχιο συνομιλητή, σε βαθμό που να αναρωτιέσαι για την ειλικρίνεια των προθέσεων τους, χωρίς αποδείξεις περί του αντιθέτου. Δείχνουν δε μεγάλη συμπάθεια έναντι των Ελλήνων, θεωρώντας ότι οι δύο λαοί καταγράφουμε ιστορικά συναφείς πολιτισμικές διαδρομές. Οι μεν μορφωμένοι κοσμικοί διασυνδέοντας την περσική αυτοκρατορία με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, οι πιο θρησκευόμενοι προσομοιάζοντας τη δική μας ορθόδοξη πίστη και παράδοση, μειοψηφία έναντι του ρωμαίο-καθολικισμού, με τον δικό τους σιιτισμό απέναντι στον κυρίαρχο σουνιτισμό. Ποτέ δε θα ξεχάσω το ιδιαίτερο τράτο που οι αρχές μας δίνανε, εντελώς κατ’ εξαίρεση, για λειτουργία των Ακολουθιών της Μ. Εβδομάδας στον επιβλητικό ναό της πάλαι ποτέ κραταιάς ελληνικής κοινότητας, που επί Σάχη αριθμούσε κάποιες χιλιάδες μέλη, έναντι των 50 που αριθμεί σήμερα. Μία από τις συγκλονιστικότερες δε στιγμές της καριέρας μου υπηρξε η κατανυκτική ατμόσφαιρα τη στιγμή του ‘’Χριστός Ανέστη’’ από πλήθος πιστών, κυρίως τουριστών εξ Ελλάδος, στον προαύλιο χώρο του ναού, μπροστά στα μάτια των διερχομένων ανήμπορων να καταλάβουν Ιρανών τί ακριβώς συνέβαινε μεσονύκτια στη καρδιά της πρωτεύουσας του ισλαμικού φονταμενταλισμού. 

Οι εμπειρίες μου από την Τεχεράνη δεν εξαντλούνται εδώ. Τα συναισθήματα που γεννά η μοναδική αυτή χώρα σ’ έναν Έλληνα είναι πολυσύνθετα. Μόνον όταν αντικρίσεις το μαυσωλείο του Κύρου στις Παρσαγάδες, τους λαξευμένους τάφους του Δαρείου, Ξέρξη και Αρταξέρξη στη Περσέπολη και αυτή την ίδια την Περσέπολη, νιώθεις το μεγαλείο της Ιστορίας που μας ενώνει (ή μας χωρίζει) μ’ αυτόν τον ξεχωριστό για μας λαό και πολιτισμό. Αν κάτι δε μου μένει ακόμη έντονα αποτυπωμένο στο μυαλό από εκείνα τα χρόνια στην Τεχεράνη είναι οι μαγικές της νύκτες. Θέαμα μοναδικό, ανατολίτικα ελκυστικό, με απαστράπτοντα τον ουράνιο θόλο γεμάτο αστέρια να την καλύπτει, εκείνα τα υπέροχα βράδια στη βεράντα μου. Αναπολώ ακόμη εκείνες τις νύκτες φέροντας κατά νου έναν αλληγορικό, όσο κι επίκαιρο στίχο της απαγορευμένης ποιήτριας Φορούγκ Φαροχζάντ: “…μιλάω για το τέλος της νύκτας, μιλάω για το τέλος του  σκότους…“.