Ο τουρισμός δεν είναι το πρόβλημα είναι μια ευκαιρία που χρειάζεται πολιτική λύση

Αρθρογραφεί στο TheOpinion ο Διονύσης Μαγουλάς, Πολιτικός Επιστήμονας

Τον τελευταίο καιρό κυριαρχεί ένας σχεδόν ιδεολογικός αντιτουριστικός λόγος στις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης και της Μεσογείου και ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Ο υπερτουρισμός παρουσιάζεται περίπου ως πρωτογενές αίτιο της στεγαστικής κρίσης, της κοινωνικής αλλοίωσης των γειτονιών και της οικολογικής καταστροφής. Ενοχοποιούνται οι τουρίστες, οι πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης, τα ξενοδοχεία, οι κρουαζιέρες, οι διεθνείς πτήσεις. Πόλεις όπως η Βαρκελώνη και η Λισαβόνα αλλά και περιοχές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης αναπαριστώνται συχνά ως θύματα μιας ανεξέλεγκτης τουριστικής ροής που τις μετατρέπει σε απέραντα θεματικά πάρκα.

Στο όνομα αυτής της αφήγησης ξεδιπλώνεται ένας λόγος που συγκλίνει επικίνδυνα με τις λογικές της αποανάπτυξης της φοβίας για το ξένο και της καταγγελίας της παγκοσμιοποίησης ως ενιαίου κακού. Όμως τα πράγματα είναι πιο σύνθετα και σίγουρα πιο ενδιαφέροντα από αυτή την απλουστευτική και συχνά ιδεολογικά χρωματισμένη αφήγηση.

Ο τουρισμός δεν είναι μια αφηρημένη απειλή. Είναι συγκεκριμένη οικονομική δραστηριότητα με πολλαπλές κοινωνικές και χωρικές επιδράσεις άλλοτε αρνητικές και άλλοτε θετικές. Η αξιολόγηση του ρόλου του δεν μπορεί να γίνεται σε απόλυτους ηθικούς όρους αλλά με κριτήριο την εφαρμοζόμενη πολιτική και τα ρυθμιστικά εργαλεία που διαθέτει μια κοινωνία. Αν δει κανείς τα δεδομένα θα διαπιστώσει ότι σε πολλές περιπτώσεις ο τουρισμός είναι αυτός που διατηρεί ενεργά εκατοντάδες χιλιάδες ακίνητα κινητοποιεί επενδύσεις σε υποδομές ενισχύει τις τοπικές οικονομίες και προσφέρει δουλειές σε νεότερους ανθρώπους που διαφορετικά θα έφευγαν στο εξωτερικό. Ειδικά σε πόλεις που είχαν γνωρίσει περιόδους οικονομικής εγκατάλειψης και πληθυσμιακής συρρίκνωσης ο τουρισμός έφερε ξανά φως και ζωή. Οι πλατφόρμες τύπου Airbnb δεν ήρθαν να καταστρέψουν κάποια ιδανική συνθήκη κοινωνικής δικαιοσύνης. Ήρθαν να καλύψουν ένα κενό και να επιτρέψουν σε μικροϊδιοκτήτες να αξιοποιήσουν την περιουσία τους.

Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι μεγάλος αριθμός κατοικιών παραμένει αδιάθετος και μη αξιοποιημένος. Το πρόβλημα της στέγασης, ιδίως στις πόλεις υψηλής ζήτησης, δεν οφείλεται κυρίως στον τουρισμό αλλά στο γεγονός ότι περίπου το 34 % του συνολικού οικιστικού αποθέματος είναι κενά σπίτια. Στην Αθήνα, μάλιστα, σχεδόν 120.000 ακίνητα παραμένουν κλειστά χωρίς να ενοικιάζονται ούτε να χρησιμοποιούνται από τους ιδιοκτήτες τους. Ακόμα και μικρή ενεργοποίηση αυτού του αποθέματος θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση της πίεσης στις τιμές ενοικίων κατά 12–15 %. Η αγορά παραμένει μη ρυθμισμένη και αδρανής, ενώ η βραχυχρόνια μίσθωση επηρεάζει πολύ λιγότερες περιοχές απ’ όσες αφήνουν να εννοηθεί οι δημόσιες συζητήσεις.

Σε οικονομικούς όρους, ο τουρισμός το 2024 σημείωσε ιστορικό ρεκόρ. Οι αφίξεις διεθνών επισκεπτών άγγιξαν περίπου τα 36 εκατομμύρια, σημειώνοντας αύξηση 9,8 % από το 2023. Τα έσοδα από τον τουρισμό έφτασαν στα 21,7 δισεκατομμύρια ευρώ, αυξημένα κατά 5,4 %. Άλλες μελέτες ανεβάζουν τις αφίξεις στα 41,6 εκατομμύρια (+22,4 %). Οι ταξιδιωτικές εισπράξεις ξεπέρασαν τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις, ενώ η συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ εκτιμάται κοντά στο 25 %. Στον τομέα των ξενοδοχείων, μόνο ο τζίρος για το 2024 έφτασε στα 11,4 δισ. ευρώ. Οι εισπράξεις από τις κρουαζιέρες ξεπέρασαν το 1,1 δισ. (+31,2 %), ενώ η απασχόληση στον τουριστικό τομέα αυξήθηκε κατά 4,8 %, φτάνοντας τους 401.000 εργαζόμενους. Το 77 % των εσόδων προέρχεται εκτός Αττικής, κάτι που δείχνει πως ο τουρισμός λειτουργεί ως μοχλός περιφερειακής ανάπτυξης. Αυτά τα μεγέθη δεν μπορούν να αγνοούνται όταν μιλάμε για την κοινωνική λειτουργία της οικονομίας.

Ταυτόχρονα εξελίσσεται μια σειρά θεσμικών απαντήσεων απέναντι στο πρόβλημα της στέγασης. Το πρόγραμμα «Σπίτι μου 2» στοχεύει στη στήριξη νέων και νέων ζευγαριών με χαμηλότοκα στεγαστικά δάνεια ή επιδότηση ενοικίου. Ήδη αρκετές αιτήσεις έχουν εγκριθεί και οι πρώτες κατοικίες είναι σε φάση υλοποίησης. Παράλληλα, το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής επεξεργάζεται σχέδιο αξιοποίησης δημοσίων και δημοτικών ακινήτων που μένουν ανενεργά ώστε να ενταχθούν σε πρόγραμμα κοινωνικής κατοικίας. Η συνεργασία με κρατικούς φορείς για τη δημιουργία ενός φορέα διαχείρισης κατοικιών με κοινωνικά κριτήρια είναι υπό εξέταση. Επίσης εξετάζεται πρόγραμμα παροχής κινήτρων σε ιδιοκτήτες κλειστών κατοικιών ώστε να τις ενοικιάσουν μέσω μακροχρόνιας σύμβασης σε ευάλωτα νοικοκυριά. Όλα αυτά είναι δείγματα πολιτικής ενεργοποίησης σε ένα πεδίο που για δεκαετίες παρέμενε παγωμένο.

Ο τουρισμός δεν είναι ο εχθρός. Είναι ευκαιρία που χρειάζεται στρατηγική, και ένα ρεαλιστικό μείγμα κοινωνικής πολιτικής και απορύθμισης. Χρειαζόμαστε λιγότερη ηθικολογία και περισσότερη πρακτική σκέψη. Αντί να ενοχοποιούμε τον ξένο και τον τουρίστα, ας κοιτάξουμε πώς θα ενεργοποιήσουμε το εσωτερικό δυναμικό της χώρας. Μια πόλη που θέλει να είναι παγκόσμια δεν μπορεί να είναι φοβική. Μπορεί μόνο να είναι υπεύθυνη.

Βιβλιογραφία

Γιώργος Ρακκάς, Υπερτουρισμός – Μύθος ή Προειδοποίηση;, Εκδόσεις Επίκεντρο, 2024. Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Έρευνα για την Αγορά Κατοικίας και τις Κενές Κατοικίες, 2024.

PwC Greece, “Greek Tourism Sector Performance”, Έκθεση 2025. Τράπεζα της Ελλάδος, Στατιστικά Δελτία και Ταξιδιωτικό Ισοζύγιο, 2025.

Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, Προγράμματα Στέγασης 2024–2025.

Koens, Ko et al. Is Overtourism Overused? Understanding the Impact of Tourism in a City Context, Breda University of Applied Sciences, 2018.

Dodds, Rachel & Butler, Richard, Overtourism: Issues, Realities and Solutions, CAB International, 2019. Milano, Claudio et al., Overtourism: Excesses, Discontents and Measures in Travel and Tourism, Tourism Review, 2022.

Pechlaner, Harald et al., Rethinking Tourism Governance, Springer, 2021.

UNWTO, Tourism and Sustainable Urban Development Series, 2019–2024.