NYT: Όταν η συγκίνηση παραμορφώνει την αλήθεια

Αρθρογραφεί στο TheOpinion ο Διονύσης Μαγουλάς, Πολιτικός Επιστήμονας

Η πρόσφατη παρέμβαση των New York Times, μέσω προσθήκης διευκρινιστικής σημείωσης σε άρθρο τους για ένα βρέφος από τη Γάζα που υπέφερε από σοβαρό υποσιτισμό, αναδεικνύει για ακόμη μία φορά ένα από τα πιο λεπτά και ταυτόχρονα κρίσιμα ζητήματα της σύγχρονης δημοσιογραφίας.

Την αξιοπιστία των πηγών σε περιβάλλοντα πολεμικής σύγκρουσης και γεωπολιτικής έντασης. Το παιδί, όπως έγινε αργότερα γνωστό, έπασχε και από προϋπάρχουσες παθήσεις. Κάτι που είχε παραλειφθεί αρχικά από την αφήγηση των Times και ενσωματώθηκε στο ρεπορτάζ εκ των υστέρων.

Η υπόθεση αυτή δεν είναι μεμονωμένη. Αντίθετα τροφοδοτεί μια μακρά συζήτηση για το πώς τα κορυφαία μέσα διαμορφώνουν αντιλήψεις και κατασκευάζουν ενίοτε ακούσια ιδεολογικά πρίσματα μέσα από τα οποία διαβάζουμε τον κόσμο.

Η αποκάλυψη για την ατελή τεκμηρίωση της κατάστασης υγείας του μικρού Mohammed Zakaria al-Mutawaq δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από την ευρύτερη πρακτική των δυτικών μέσων να δίνουν προτεραιότητα σε ανθρωπιστικά σοκ. Εικόνες που προκαλούν αυθόρμητο θυμικό αντίκτυπο. Παρά σε ψύχραιμες και σύνθετες αναλύσεις της κατάστασης. Ο Jean Baudrillard είχε ήδη από τη δεκαετία του ενενήντα επισημάνει ότι ο πόλεμος όπως παρουσιάζεται στα μέσα είναι λιγότερο πόλεμος και περισσότερο αφήγηση. Η πραγματικότητα δεν αντικατοπτρίζεται αλλά κατασκευάζεται μέσω εικόνων που επιλέγονται μοντάρονται και πλαισιώνονται με τρόπο που να προκαλούν ένα συγκεκριμένο πολιτικό ή ηθικό αποτέλεσμα.

Αυτός ο συναισθηματικός αυτοματισμός των μέσων ιδίως απέναντι σε συγκρούσεις όπως το Μεσανατολικό οδηγεί σε σοβαρούς κινδύνους. Όχι μόνο επειδή αλλοιώνεται η πολυπλοκότητα των γεγονότων αλλά και διότι η ευκολία με την οποία οι δημοσιογράφοι ενσωματώνουν ελλιπείς ή προκατειλημμένες πηγές στις ανταποκρίσεις τους διαβρώνει την ίδια τη δημοσιογραφική αξιοπιστία. Είναι χαρακτηριστικό ότι η είδηση για το παιδί της Γάζας κυκλοφόρησε ευρύτατα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργώντας παγκόσμια συγκίνηση και πολιτική πίεση πριν καν επιβεβαιωθεί η πλήρης ιατρική του εικόνα.

Οι New York Times έχουν επανειλημμένα βρεθεί στη δίνη της συζήτησης για τα όρια της αντικειμενικότητας και της δεοντολογίας. Όχι επειδή στερούνται επαγγελματισμού ή διεθνούς κύρους αλλά ακριβώς επειδή βρίσκονται στο επίκεντρο της παγκόσμιας ενημέρωσης και αναπόφευκτα ενσωματώνουν ή προβάλλουν ευρύτερες ιδεολογικές τάσεις της φιλελεύθερης Δύσης. Η στάση τους απέναντι σε θέματα όπως το προσφυγικό το Παλαιστινιακό ή το περιβαλλοντικό ζήτημα είναι εμφανώς διαμεσολαβημένη από μια ανθρωπιστική οπτική η οποία όμως όταν αποσυνδέεται από την τεκμηρίωση και τη σύνθεση καταλήγει να λειτουργεί περισσότερο ως εργαλείο πολιτικής πίεσης παρά ως πράξη δημοσιογραφικής ανάδειξης της αλήθειας.

Η συγκεκριμένη περίπτωση θυμίζει έντονα το συμβάν του Έβρου το 2020 όταν αρκετά διεθνή μέσα συμπεριλαμβανομένων και των New York Times βασίστηκαν σε τουρκικές πηγές για να καταγγείλουν ελληνικές πρακτικές απέναντι σε πρόσφυγες και μετανάστες. Πολλές από τις σχετικές μαρτυρίες και φωτογραφίες αποδείχτηκαν αργότερα είτε ανακριβείς είτε σκηνοθετημένες οδηγώντας σε ένα ιδιότυπο επικοινωνιακό φιάσκο για την αξιοπιστία των εμπλεκόμενων μέσων. Η εμμονή στη δημιουργία συναισθηματικού σοκ και η προθυμία να στηριχτούν ενστικτωδώς σε καταγγελίες που ευθυγραμμίζονται με τις πολιτικές τους ευαισθησίες αποδείχτηκαν τελικά βλαπτικές για την ίδια τη δημοσιογραφική υπόληψη.

Δεν πρόκειται για μια απλή αβλεψία ή για κάποιο ανθρώπινο λάθος. Πρόκειται για την ενσάρκωση αυτού που ο Noam Chomsky και ο Edward Herman περιέγραψαν ως κατασκευασμένη συναίνεση. Την τάση των μέσων να φιλτράρουν τις πληροφορίες μέσα από συγκεκριμένες ιδεολογικές και πολιτικές προσδοκίες του κοινού τους. Όταν η αφήγηση για ένα λιμοκτονούν παιδί εντάσσεται σε μια προϋπάρχουσα ηθική γραμματική που θέλει το Ισραήλ ως απόλυτο θύτη και τους Παλαιστίνιους ως αβοήθητα θύματα τότε η απόκλιση από την αλήθεια γίνεται όχι απλώς πιθανή αλλά σχεδόν αναμενόμενη. Κάθε αναντιστοιχία κάθε πληροφορία που περιπλέκει το ηθικό δίπολο τίθεται στο περιθώριο μέχρι να αποδειχθεί αδιαμφισβήτητη.

Η διόρθωση των New York Times είναι ασφαλώς καλοδεχούμενη και αναγκαία. Ωστόσο η ταχύτητα με την οποία τα μεγάλα μέσα υιοθετούν αφηγήσεις από εμπόλεμες ζώνες πριν διασταυρώσουν την εγκυρότητά τους υπονομεύει την ίδια τη δύναμη της δημοσιογραφίας ως διαμεσολαβητή της αλήθειας. Δεν αρκεί να παραδεχτεί κανείς το λάθος. Οφείλει να στοχαστεί πάνω στους μηχανισμούς που επιτρέπουν τέτοια λάθη να πολλαπλασιάζονται ιδίως όταν συνδέονται με ισχυρές πολιτικές ή ηθικές προκαταλήψεις.

Η ιστορία του μικρού Mohammed δεν είναι λιγότερο τραγική λόγω της προϋπάρχουσας ασθένειας. Ούτε υποβαθμίζεται το δράμα των αμάχων στη Γάζα. Αλλά ακριβώς επειδή πρόκειται για ανθρώπινα δράματα οφείλουν να αφηγούνται με ακρίβεια σύνεση και τεκμηρίωση. Διότι όταν η αλήθεια θυσιάζεται στον βωμό της συγκίνησης τότε χάνει το νόημά της και μαζί της χάνει και η δημοσιογραφία το κύρος που τόσο έχει ανάγκη.