Μπούργκα: ένα ζήτημα ενσωμάτωσης και ασφάλειας

Η Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, γνώρισε ένα νέο κύμα πληθυσμιακών αλλαγών, εξαιτίας της συνεχούς εισροής μουσουλμάνων προσφύγων και μεταναστών, οι οποίοι αναζητούν ασφάλεια και μια καλύτερη ζωή. Η χώρα μας, ως πύλη της Ευρώπης, δέχεται πιέσεις και καλείται να ενσωματώσει ανθρώπους που έρχονται με διαφορετικές παραδόσεις και συνήθειες. Η κοινωνία μας, σε μεγάλο βαθμό, στάθηκε με κατανόηση απέναντι στον ανθρώπινο πόνο και έδωσε χώρο σε οικογένειες που έφυγαν από πολέμους και δυστυχία. Ωστόσο, αυτή η μετάβαση δημιουργεί και προκλήσεις, καθώς συχνά η διαφορετικότητα των εθίμων οδηγεί σε τριβές με το καθιερωμένο ευρωπαϊκό πλαίσιο, που έχει οικοδομηθεί στη βάση της δημοκρατίας, της ισότητας και του σεβασμού της προσωπικής ελευθερίας.

Η μπούργκα αποτελεί ένα από τα πιο έντονα σύμβολα αυτής της διαφορετικότητας και έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις στον δημόσιο χώρο. Δεν είναι μόνο ένα ένδυμα, αλλά και ένα στοιχείο που επηρεάζει την εικόνα της γυναίκας μέσα στην κοινωνία. Στην Ελλάδα, που ιστορικά και πολιτισμικά έχει διαμορφωθεί πάνω στην αρχή της ατομικής ελευθερίας και της ορατότητας του προσώπου, η χρήση της μπούργκας δημιουργεί αναπόφευκτα αμφιθυμία. Από τη μία αναγνωρίζουμε το δικαίωμα της θρησκευτικής έκφρασης και από την άλλη κατανοούμε ότι μια πλήρης κάλυψη του ανθρώπινου προσώπου έρχεται σε αντίθεση με τις αξίες της διαφάνειας, της κοινωνικής εμπιστοσύνης και της ισότητας ανάμεσα στα φύλα.

Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές χώρες της Ευρώπης έχουν ήδη λάβει μέτρα για τον περιορισμό ή και την απαγόρευση της μπούργκας. Η Γαλλία υπήρξε από τις πρώτες που, το 2010, απαγόρευσε τη χρήση της σε δημόσιους χώρους, επικαλούμενη τόσο λόγους ασφαλείας, όσο και την προστασία της κοινωνικής συνοχής. Η δημόσια ζωή εκεί χτίζεται στην αρχή ότι όλοι οι πολίτες πρέπει να αναγνωρίζονται και να συμμετέχουν ως ισότιμα μέλη μιας ανοιχτής κοινότητας. Έτσι, η πλήρης κάλυψη του προσώπου θεωρήθηκε εμπόδιο στην επικοινωνία και στην ισότητα και το κράτος αποφάσισε ότι η κοινωνία δεν μπορεί να προχωρήσει με τέτοιες οπτικές διαχωρισμού.

Ανάλογο παράδειγμα ακολούθησε το Βέλγιο, όπου η νομοθεσία έθεσε περιορισμούς με την ίδια ακριβώς λογική. Η ασφάλεια και η αίσθηση ότι ο καθένας που κυκλοφορεί στον δημόσιο χώρο πρέπει να είναι αναγνωρίσιμος αποτέλεσαν τον πυρήνα της επιχειρηματολογίας. Στην καθημερινή ζωή, από τη δημόσια συγκοινωνία μέχρι τις υπηρεσίες του κράτους, είναι αδύνατο να λειτουργήσει μια κοινωνία χωρίς την αμεσότητα της προσωπικής αναγνώρισης. Έτσι, το Βέλγιο έστειλε ένα σαφές μήνυμα ότι σέβεται την πολιτισμική διαφορετικότητα, αλλά μέχρι το σημείο που αυτή δεν απειλεί την κοινωνική ομαλότητα.

Η Ολλανδία ακολούθησε πιο ήπια γραμμή όμως υιοθέτησε κι εκείνη περιορισμούς σε συγκεκριμένους δημόσιους χώρους, όπως στα σχολεία και στα μέσα μεταφοράς. Η λογική πίσω από αυτήν την επιλογή ήταν ότι δεν μπορεί η εκπαιδευτική διαδικασία να προχωρά χωρίς την επαφή του βλέμματος και την αμοιβαία εμπιστοσύνη δασκάλου και μαθητή. Αντίστοιχα, στο μετρό ή στο λεωφορείο, η παρουσία ανθρώπων με καλυμμένα πρόσωπα δημιουργεί ανησυχία και αίσθημα ανασφάλειας. Το ολλανδικό κράτος θεώρησε ότι η κοινωνική ειρήνη απαιτεί κανόνες που προστατεύουν τον κοινό χώρο και ενισχύουν την εμπιστοσύνη ανάμεσα στους πολίτες.

Στη Γερμανία η συζήτηση υπήρξε επίσης έντονη και οδήγησε σε μερικές πολιτειακές αποφάσεις περιορισμού της μπούργκας. Παρόλο που η χώρα ακολουθεί πιο προσεκτική στάση, η γενική κατεύθυνση είναι σαφής. Η ορατότητα του προσώπου αποτελεί προϋπόθεση για τη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή και η πλήρης κάλυψη θεωρείται ασύμβατη με το πνεύμα μιας ανοιχτής, δημοκρατικής κοινωνίας. Αυτή η προσέγγιση δείχνει ότι η Ευρώπη συνολικά κινείται προς μια κοινή κατεύθυνση, καθώς οι κοινωνίες αντιλαμβάνονται ότι η ισορροπία ανάμεσα στον σεβασμό των δικαιωμάτων και στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής πρέπει να είναι λεπτή, αλλά σταθερή.

Πέρα όμως από τα νομικά ζητήματα, υπάρχει και η διάσταση της ασφάλειας. Η μπούργκα δεν επιτρέπει την ταυτοποίηση του ανθρώπου που τη φορά και αυτό αποτελεί σοβαρό κίνδυνο σε μια εποχή που η τρομοκρατία και η εγκληματικότητα αποτελούν διεθνείς απειλές. Στα αεροδρόμια, στις δημόσιες υπηρεσίες, στις τράπεζες και γενικά σε όλους τους χώρους που απαιτείται έλεγχος ταυτότητας, η ύπαρξη ατόμων με καλυμμένα πρόσωπα δυσχεραίνει τη διαδικασία και αφήνει περιθώρια σε κακόβουλους να εκμεταλλευτούν το κενό. Η ασφάλεια δεν είναι ζήτημα προκατάληψης, αλλά ζήτημα προστασίας της κοινωνίας και των πολιτών.

Ένα ακόμη ζήτημα που προκύπτει είναι ο κοινωνικός αποκλεισμός, που εντείνεται όταν γυναίκες παραμένουν συνεχώς πίσω από ένα κάλυμμα. Η μπούργκα λειτουργεί ως εμπόδιο στην ενσωμάτωση, καθώς δεν επιτρέπει την ελεύθερη επικοινωνία με το περιβάλλον. Στην ελληνική κοινωνία, που είναι ζωντανή και βασισμένη στην ανθρώπινη επαφή και στη διαπροσωπική επικοινωνία, η εικόνα μιας γυναίκας που μένει ανώνυμη και αποκομμένη ενισχύει τη δημιουργία κλειστών γκέτο και την απομάκρυνση από τον κοινό τρόπο ζωής.

Εξίσου σημαντική είναι η διάσταση της ισότητας των φύλων. Η γυναίκα που καλύπτεται πλήρως στερείται την προσωπική της ταυτότητα και εγκλωβίζεται σε μια εικόνα υποταγής. Στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, που γαλουχήθηκε μέσα από την έννοια της δημοκρατίας και του ανθρωπισμού, η εικόνα αυτή δεν μπορεί να είναι αποδεκτή. Η κοινωνία μας δίνει αγώνες για να ενισχύσει τη θέση της γυναίκας και δεν μπορεί να υποχωρεί απέναντι σε πρακτικές που ακυρώνουν την πρόοδό της. Η μπούργκα, αντί να προσφέρει προστασία, τελικά εγκλωβίζει και απομονώνει.

Τέλος, πρέπει να τονιστεί και η διάσταση της πολιτισμικής ενότητας. Η Ελλάδα έχει ανάγκη από ανθρώπους που θα ενταχθούν δημιουργικά στην κοινωνία, θα μάθουν τη γλώσσα, θα σπουδάσουν, θα εργαστούν και θα γίνουν ισότιμοι πολίτες. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί αν ορισμένες ομάδες ζουν απομονωμένες σε δικούς τους κόσμους, με δικά τους πρότυπα, που αρνούνται την επαφή με το κοινό κοινωνικό πλαίσιο. Η μπούργκα είναι ένα σύμβολο αυτής της απομόνωσης και άρα ενισχύει τον κίνδυνο να δημιουργηθούν παράλληλες κοινωνίες που δεν θα επικοινωνούν μεταξύ τους.

Συμπερασματικά, η κατάργηση της μπούργκας στην Ελλάδα δεν θα αποτελέσει πράξη απόρριψης των μουσουλμάνων, αλλά μια κίνηση ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής και της ασφάλειας. Η χώρα μας μπορεί να υποδεχτεί πρόσφυγες και μετανάστες και να τους προσφέρει μια νέα πατρίδα, όμως αυτοί οφείλουν να προσαρμοστούν στα ευρωπαϊκά πρότυπα ζωής και να σεβαστούν την πολιτισμική βάση της κοινωνίας που τους φιλοξενεί. Η απαγόρευση της μπούργκας θα είναι ένα βήμα προς μια κοινωνία που διατηρεί την ταυτότητά της και, ταυτόχρονα, δίνει χώρο σε όλους όσοι θέλουν να ζήσουν ελεύθερα, ισότιμα και με ασφάλεια.