Μετά τον ΟΠΕΚΕΠΕ: Ψηφιοποίηση και θεσμική θωράκιση…

… για να τελειώνουν τα ψέματα με τα «φαντάσματα» της απάτης.

Γράφει στο TheOpinion ο Διονύσης Μαγουλάς, Πολιτικός Επιστήμονας 

Το πρόσφατο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ είναι κάτι παραπάνω από ένα επεισόδιο κακοδιαχείρισης. Είναι το σύμπτωμα ενός βαθύτερου προβλήματος: της αδυναμίας μας να προστατεύσουμε τον δημόσιο και ευρωπαϊκό αγροτικό πλούτο από ένα καθεστώς πελατειακής συνδιαλλαγής, μεσαζόντων που λειτουργούν ως εστίες διαφθοράς, και μηχανισμών ελέγχου που μοιάζουν να έχουν μείνει στην εποχή του καρμπόν και του fax. Στην Ελλάδα του 2025, με την τεχνολογία να έχει διαλύσει τα φυσικά σύνορα και τις δικαιολογίες, είναι αδιανόητο να πληρώνονται ανύπαρκτα κοπάδια για ανύπαρκτους βοσκοτόπους επειδή κάποιοι επιτήδειοι εκμεταλλεύονται κενά και σιωπές.

Η λύση δεν είναι ούτε δύσκολη, ούτε άγνωστη: η ψηφιοποίηση όλων των κρίκων της αλυσίδας, από τη δήλωση μέχρι την πληρωμή, και η θεσμική θωράκιση του μηχανισμού καταβολής και ελέγχων ώστε να πάψει να λειτουργεί με τοπικούς μεσάζοντες που κάνουν τη «βρώμικη δουλειά» για όσους ξέρουν πώς να παρακάμπτουν τον έλεγχο. Εδώ και χρόνια, ο θεσμός των Κέντρων Υποδοχής Δηλώσεων (ΚΥΔ) έδειξε το πρόσωπό του: αντί να διευκολύνουν τους παραγωγούς να δηλώνουν σωστά τις εκτάσεις και τα ζώα τους, σε πάρα πολλές περιπτώσεις μετατράπηκαν σε μηχανισμούς εκβιασμού και εκμαίευσης προμηθειών, αλλά και σε ορμητήρια συνεννόησης για εικονικές δηλώσεις. Το αποτέλεσμα; Οι τίμιοι αγρότες να πληρώνουν ακριβά μια «υπηρεσία» που θα έπρεπε να παρέχεται δωρεάν και με διαφάνεια από το ίδιο το κράτος, και ταυτόχρονα οι απατεώνες να απολαμβάνουν το θολό τοπίο που επιτρέπει την απάτη.

Όμως η τεχνολογία είναι ήδη εδώ για να βάλει τέλος στα παραθυράκια. Στην υπόλοιπη Ευρώπη, η δορυφορική παρακολούθηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων και των βοσκοτόπων είναι καθημερινή ρουτίνα. Τα δεδομένα των δορυφόρων Copernicus μπορούν να δείξουν με ακρίβεια αν ένα χωράφι είναι πράγματι καλλιεργημένο ή αν η γη είναι βοσκήσιμη. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να συγκρίνει εικόνες πολλών ετών, να αναγνωρίζει μοτίβα και να «χτυπάει» αυτομάτως ύποπτες αποκλίσεις. Με drones και αισθητήρες GPS που τοποθετούνται στα κοπάδια, η παρακολούθηση της κίνησης των ζώων καθιστά πρακτικά αδύνατη τη μαζική δημιουργία «φανταστικών» εκτροφών.

Ακόμα πιο ρηξικέλευθη είναι η προοπτική του blockchain. Με τη χρήση έξυπνων συμβολαίων, κάθε δήλωση, έλεγχος και πληρωμή αποτυπώνεται σε μια αδιάβλητη αλυσίδα, όπου δεν χωράει αλλοίωση στοιχείων ή συναλλαγές κάτω από το τραπέζι. Ο παραγωγός δεν χρειάζεται να πληρώνει μεσάζοντες για να «διευθετήσουν» την υπόθεσή του — όλα γίνονται online, διαφανή και ανιχνεύσιμα. Μοντέλα τέτοιας διακυβέρνησης υπάρχουν ήδη σε πιλοτική εφαρμογή σε χώρες όπως η Εσθονία ή η Ολλανδία, που αξιοποιούν την ψηφιακή εποπτεία όχι ως φόβητρο αλλά ως εγγύηση αξιοπιστίας.

Αν θέλουμε να θωρακίσουμε πραγματικά την ελληνική αγροτική παραγωγή, χρειαζόμαστε μια διπλή τομή: Πρώτον, μια ολοκληρωμένη πλατφόρμα ψηφιακής διαχείρισης που θα συνδέει δορυφόρους, drones, GPS, αισθητήρες και βάσεις δεδομένων σε πραγματικό χρόνο. Δεύτερον, μια θεσμική αναδιάρθρωση που θα βάλει τέλος στην εξάρτηση των παραγωγών από τα ΚΥΔ. Ο ΟΠΕΚΕΠΕ πρέπει να γίνει ο ίδιος ο εγγυητής και ο μοναδικός δίαυλος για κάθε αίτηση και έλεγχο, χωρίς ιδιώτες «βοηθούς» που συχνά μετατρέπονται σε κερκόπορτα για τις απάτες.

Ο αγρότης της νέας εποχής δεν χρειάζεται να υπογράφει δηλώσεις που δεν καταλαβαίνει ούτε να εκβιάζεται για να πάρει τα χρήματα που δικαιούται. Χρειάζεται ένα κράτος που θα του προσφέρει δωρεάν, αυτοματοποιημένα εργαλεία και θα του δίνει καθαρή εικόνα για το τι εισπράττει και γιατί. Και το εργαλείο του gov.gr μπορεί να επιτελέσει αυτό το ρόλο. Χρειάζεται ένα πλαίσιο όπου κάθε ευρώ των Ευρωπαίων φορολογουμένων πιάνει τόπο και επιστρέφει ως επένδυση στην πραγματική παραγωγή.

Ο ΟΠΕΚΕΠΕ δεν μπορεί να είναι άλλο ένα αδιαφανές γραφειοκρατικό φρούριο, που τρέφει μεσάζοντες και «ημετέρους». Πρέπει η διαδικασία να γίνει πρότυπο διαφάνειας, τεχνολογικής αρτιότητας και θεσμικής αξιοπιστίας. Και σε αυτό το σημείο μπορεί πραγματικά να συμβάλλει στο έργο η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων. Η ψηφιακή θωράκιση, η διασύνδεση όλων των πληροφοριακών συστημάτων, η κατάργηση των μεσαζόντων και η πραγματική λογοδοσία δεν είναι πολυτέλεια. Είναι όρος επιβίωσης για τον αγροτικό τομέα, αλλά και για την ίδια την αξιοπιστία της χώρας μας απέναντι στους εταίρους της Ευρώπης.

Η Ελλάδα έχει τα ερευνητικά κέντρα, τις καινοτόμες αγροτεχνολογικές startups, την πρόσβαση σε χρηματοδοτικά εργαλεία του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ. Αυτό που λείπει είναι η πολιτική απόφαση να κόψουμε τον ομφάλιο λώρο της συναλλαγής, να σπάσουμε τα τοπικά δίκτυα που πλουτίζουν εις βάρος όλων και να δώσουμε στους αγρότες την ασφάλεια ότι δεν θα ανταγωνίζονται «φαντάσματα».

Η τεχνολογία είναι η ασπίδα μας. Η θεσμική θωράκιση είναι το θεμέλιο. Τα υπόλοιπα είναι θέμα πολιτικής βούλησης, που πλέον φαίνεται πως υπάρχει. Αρκετά με τις σκιές στα λιβάδια. Ώρα για βοσκοτόπια χωρίς μεσάζοντες και χωρίς ψέματα. Ώρα για έναν ΟΠΕΚΕΠΕ αντάξιο της εποχής του.