Ισότητα χωρίς αστερίσκους: Δωρεάν σχολικά βιβλία και για τους μαθητές των ιδιωτικών σχολείων

Αρθρογραφεί ο Χρήστος Αβδελλάς, Σύμβουλος Α’ Δημοτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, Πολιτικός Επιστήμων, Σύμβουλος Ευρωπαϊκών πολιτικών

 

Η δημόσια συζήτηση που άνοιξε με την κοινοβουλευτική παρέμβαση του βουλευτή Α’ Θεσσαλονίκης της Νέας Δημοκρατίας, Δημήτρη Κούβελα, υπέρ της παροχής δωρεάν σχολικών βιβλίων και στους μαθητές των ιδιωτικών σχολείων, δεν αφορά απλώς ένα τεχνικό ζήτημα εκπαιδευτικής πολιτικής. Αγγίζει μια βαθύτερη αρχή: αυτή της ισότητας των πολιτών απέναντι στο κράτος και των δικαιωμάτων που απορρέουν από τις φορολογικές τους υποχρεώσεις.

Η πρόσβαση στη γνώση και στα αναγκαία μέσα της – όπως τα σχολικά βιβλία – δεν μπορεί να τελεί υπό όρους. Ο κρατικός προϋπολογισμός που καλύπτει την αγορά και διανομή των βιβλίων στηρίζεται από τη φορολόγηση όλων των πολιτών. Όλων, χωρίς αστερίσκους. Συνεπώς, η επιλογή μιας οικογένειας να φοιτήσει το παιδί της σε ιδιωτικό σχολείο, πολλές φορές με προσωπικό κόστος και θυσίες, δεν αναιρεί το δικαίωμα του μαθητή να έχει πρόσβαση σε ένα βασικό εργαλείο μάθησης που το κράτος παρέχει σε άλλους συνομηλίκους του.

Το να αρνείται κανείς αυτό το δικαίωμα με το επιχείρημα ότι «αφού πληρώνουν δίδακτρα, μπορούν να πληρώσουν και τα βιβλία», συνιστά μια επικίνδυνη διολίσθηση προς την τιμωρητική λογική. Το κράτος δεν μπορεί να κρίνει ποιοι «χρειάζονται» ή «δικαιούνται» μια δημόσια παροχή με βάση τις επιλογές τους, ούτε να υποκαθιστά την πρόνοια με την καχυποψία.

Αν αυτή η λογική ίσχυε οριζόντια, τότε θα έπρεπε να αποκλείονται από το δημόσιο σύστημα υγείας όσοι έχουν ιδιωτική ασφάλιση. Να στερούνται κρατικών φαρμάκων, δωρεάν διαγνωστικών εξετάσεων μέσω ΕΟΠΥΥ ή νοσοκομειακής περίθαλψης. Όμως αυτό δεν συμβαίνει – και ορθώς. Όπως ακριβώς ένας πολίτης με ιδιωτική ασφάλιση δεν χάνει το δικαίωμα να απευθύνεται στο δημόσιο νοσοκομείο ή να καλύπτεται για τα φάρμακά του, έτσι και ο μαθητής που φοιτά σε ιδιωτικό σχολείο δεν πρέπει να στερείται τη δημόσια παροχή των σχολικών βιβλίων. Το κράτος δεν κρίνει τις προθέσεις ούτε τις οικονομικές επιλογές του πολίτη. Κρίνει μόνο τη σχέση δικαιώματος και υποχρέωσης: και όταν η υποχρέωση της φορολόγησης ισχύει για όλους, τότε και το δικαίωμα στην παροχή πρέπει να ισχύει για όλους.

Από την άλλη πλευρά, δεν μπορεί να αγνοηθεί το γεγονός ότι πολλές οικογένειες επιλέγουν την ιδιωτική εκπαίδευση όχι επειδή αποτάσσονται το δημόσιο σύστημα, αλλά επειδή σε πολλές περιπτώσεις επιδιώκουν ποιότητα ή σταθερότητα που –δυστυχώς– δεν εγγυάται πάντα η δημόσια παιδεία. Δεν νοείται λοιπόν να μεταφράζεται αυτή η επιλογή ως ιδεολογική αποστασία ή ως ένδειξη οικονομικής άνεσης.

Επιπλέον, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί το κράτος να διαχειρίζεται τα δημόσια αγαθά με βάση στατιστικές υποθέσεις περί του ποιος έχει την «πολυτέλεια» να πληρώνει και ποιος όχι. Η ισότητα στα δικαιώματα δεν προκύπτει από την ανάγκη, αλλά από την αρχή της ίσης συνεισφοράς στο κοινωνικό συμβόλαιο.

Η πρόταση του βουλευτή Κούβελα αναδεικνύει αυτήν ακριβώς την αρχή. Όχι ως εξαίρεση για τους «λίγους» ή ως παραχώρηση, αλλά ως απαίτηση θεσμικής συνέπειας. Η πολιτεία δεν μπορεί να είναι επιλεκτική στους δικαιούχους της, όπως δεν είναι επιλεκτική στη φορολογία.

Σε μια περίοδο που η κοινωνική συνοχή δοκιμάζεται και οι δημόσιες πολιτικές καλούνται να αποδείξουν τη δίκαιη κατανομή τους, τέτοιες προτάσεις αποκτούν διττή σημασία: αναγνωρίζουν την πραγματικότητα και υπερασπίζονται τη θεσμική ισότητα. Η υιοθέτησή τους δεν είναι ιδεολογική παραχώρηση, αλλά πράξη διοικητικής ευθύνης.

Το πολιτικό σύστημα οφείλει να δει τη συγκεκριμένη πρόταση όχι ως πρόκληση αλλά ως ευκαιρία: ευκαιρία να αποκαταστήσει ένα έλλειμμα δικαιοσύνης, να ενισχύσει την κοινωνική εμπιστοσύνη και να δείξει ότι η ισότητα δεν είναι υπό αίρεση.