Ιράν: Μετά τις βόμβες, τι; Έρχεται η ώρα του «Make Iran Great Again»;

Αρθρογραφεί στο TheOpinion ο Διονύσης Μαγουλάς, πολιτικός επιστήμονας. 

Η στοχευμένη αεροπορική επίθεση των Ηνωμένων Πολιτειών στα τρία πυρηνικά εργαστήρια του Ιράν τα ξημερώματα της Κυριακής αποτελεί κίνηση υψίστης στρατηγικής σημασίας. Ακόμα και αν παραβλέψει κανείς τον πανηγυρικό τόνο των αναρτήσεων του προέδρου Τράμπ, που μιλάει πλέον ανοικτά για αλλαγή καθεστώτος στην Τεχεράνη για να «ξανακάνει το Ιράν μεγάλο» (MIGA) παραλλάσσοντας το δικό του σύνθημα για την Αμερική (MAGA) , το διακύβευμα πλέον δεν είναι μόνο η ικανότητα της Ισλαμικής Δημοκρατίας να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα, αλλά και το στοίχημά της να συντηρηθεί, πείθοντας τον ίδιο της τον λαό – και τις εσωτερικές της ελίτ – ότι διατηρεί τον έλεγχο του πεπρωμένου της.

Το Ιράν δεν είναι απλώς μια γεωπολιτική δύναμη. Είναι ένα καθεστώς χτισμένο πάνω σε δύο αξιώματα, την επαναστατική κυριαρχία στο εσωτερικό και τη στρατηγική αντίσταση στη Δύση στο εξωτερικό. Το διπλό αυτό βάθρο του καθεστώτος λειτουργούσε με σχετική σταθερότητα επί δεκαετίες – που πλέον όμως φαίνεται να κλυδωνίζεται.

Μπορεί η επίθεση αυτή μεμονωμένα να μη δείχνει πως οδηγεί σε άμεση πολιτική αλλαγή στην Τεχεράνη- ακόμη τουλάχιστον. Όμως αποκαλύπτει κάτι πιο σημαντικό, την εύθραυστη ισορροπία του καθεστώτος. Γιατί αυτό που αναμένεται από ορισμένους αναλυτές να συμβεί ως επόμενη μέρα στο Ιράν δεν θα είναι σε καμία περίπτωση μια θεαματική κατάρρευση τύπου Καντάφι ή Σαντάμ, αλλά μια σταδιακή διάβρωση του καθεστώτος.

Το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν πλήττεται σήμερα όχι μόνο επειδή δέχτηκε μια επίθεση από το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, αλλά γιατί δεν την ανέμενε και δεν έκανε κάτι για να την αποτρέψει. Όταν ο σκληρός πυρήνας του καθεστώτος, οι Φρουροί της Επανάστασης, εμφανίζονται ανίκανοι όχι μόνο να προστατεύσουν την εθνική κυριαρχία και τους αυστηρούς θρησκευτικούς κανόνες, αλλά ούτε απλά να επιβιώσουν, τότε ο φόβος τους χάνει την αποτρεπτική του ισχύ. Και χωρίς φόβο, δεν υπάρχει εξουσία σε ένα τέτοιο αυταρχικό καθεστώς.

Στο εσωτερικό του καθεστώτος, ο πρόσφατος θάνατος του Εμπραχίμ Ραϊσί, ο αποκεφαλισμός της στρατιωτικής ηγεσίας της χώρας από τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς και η σκιά της διαδοχής του Χαμενεΐ δημιουργούν εύλογα ένα κενό ισχύος. Οι σκληροπυρηνικοί των Φρουρών της Επανάστασης, οι κληρικοί του ιερατείου και οι τεχνοκράτες της παλιάς φρουράς μέσα σε συνθήκες πίεσης δεν είναι καθόλου απίθανο να κονταροχτυπηθούν αθόρυβα για το μέλλον.

Την ίδια στιγμή, η ιρανική κοινωνία βράζει. Από τη δολοφονία της Μαχσά Αμινί και τις επακόλουθες διαδηλώσεις, μέχρι την επιτεινόμενη οικονομική στασιμότητα, την ανεργία, τη διαφθορά και τη διαρροή του αναξιοποίητου ανθρώπινου κεφάλαιου στο εξωτερικό, το Ιράν είναι ένα καζάνι έτοιμο να εκραγεί – όχι απαραίτητα βίαια, αλλά σίγουρα απρόβλεπτα. Η νεολαία, οι γυναίκες, τα μορφωμένα αστικά στρώματα, ακόμη και κομμάτια των παλαιών τεχνοκρατών, δείχνουν να έχουν χάσει την πίστη τους στο σύστημα. Όχι απαραίτητα γιατί ονειρεύονται μια φιλοδυτική δημοκρατία, αλλά γιατί βιώνουν καθημερινά την αποτυχία ενός μοντέλου που υπόσχεται θυσίες χωρίς ανταμοιβή.

Σαν να μην έφτανε η κοινωνική ένταση, και το εθνοτικό μωσαϊκό της χώρας ενδέχεται να εξελιχθεί σε παράγοντα αποσταθεροποίησης. Παρά την εντύπωση της εθνικής ομοιογένειας που προκαλεί η κυρίαρχη σιιτική θρησκευτική ταυτότητα, οι Πέρσες δεν αποτελούν παρά την οριακή πλειοψηφία του πληθυσμού του Ιράν. Οι Κούρδοι στα δυτικά, οι Άραβες στο Χουζεστάν, οι Μπαλούχοι στα νοτιοανατολικά και –ιδιαίτερα– οι πολυπληθείς Αζέροι στον βορρά, παρακολουθούν την αδυναμία του κέντρου με ενδιαφέρον και επιφυλακτικότητα. Αν και καμία από αυτές τις κοινότητες δεν έχει εκδηλώσει προσώρας μαζικές αποσχιστικές διαθέσεις, η διαρκής περιθωριοποίησή τους, η βίαιη καταστολή και η εντεινόμενη οικονομική κρίση μπορεί να ενισχύσουν τοπικές αντιστάσεις, φυγόκεντρες τάσεις και εθνοτική δυσανεξία. Το Ιράν δεν είναι μόνο θεοκρατία – είναι και μια πολυεθνοτική αυτοκρατορία σε αναστολή.

Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι η κατάρρευση είναι δεδομένη. Το καθεστώς στο Ιράν έχει επιβιώσει εδώ και σχεδόν μισό αιώνα από πολέμους, κυρώσεις, εσωτερικές εξεγέρσεις, δολοφονίες επιστημόνων και στελεχών της εξουσίας. Έχει βαθειά ριζωμένους μηχανισμούς καταστολής και μια διεθνή στρατηγική ευελιξίας που του επέτρεπε να ελίσσεται ανάμεσα στη Μόσχα, στο Πεκίνο και τη Ντόχα. Αλλά η αντοχή του αυτή δεν είναι παντοτινή.

Αν και κάθε πρόβλεψη είναι εξαιρετικά επισφαλής, μπορεί αυτό που βλέπουμε να μην είναι η αρχή ενός νέου παγκόσμιου πολέμου, αλλά η αρχή του τέλους – σίγουρα όχι αυτής της μεγάλης και ιστορικής χώρας, αλλά του τρόπου με τον οποίο κυβερνιέται– με Αγιατολλάδες ή χωρίς.