Η Ορθόδοξη Θεσσαλονίκη

Αρθρογραφεί στο TheOpinion και στην ειδική περιοδική έκδοση για την 89η ΔΕΘ ο Παναγιώτατος Μητροπολιτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος

«Από σας … διαδόθηκε ο λόγος του Κυρίου … απλώθηκε παντού η είδηση για την πίστη σας στο Θεό.» Με αυτό το βαρυσήμαντο εγκώμιο χαιρετίζει ο απόστολος Παύλος τους Θεσσαλονικείς Χριστιανούς στην πρώτη Επιστολή του προς αυτούς (1:8) και, τηρουμένων των αναλογιών, αυτό το εγκώμιο επάξια μπορεί να αποδοθεί διαμέσου των αιώνων στη Χριστιανική Θεσσαλονίκη, η οποία πνευματικά τροφοδότησε τον κόσμο προς κάθε κατεύθυνση. Τι είναι, αλήθεια, αυτό, που κατέστησε τη Θεσσαλονίκη τόσο ξεχωριστή και σημαντική προσδίδοντας της ένα μοναδικό χαρακτήρα, που (δια)μόρφωσε λαούς και εποχές;

Από τη στιγμή, που ο απόστολος Παύλος κήρυξε το Ευαγγέλιο στη Θεσσαλονίκη, η πόλη αυτή έγινε τόπος αδιάκοπης παρουσίας Χριστιανισμού μέχρι σήμερα. Και όχι μόνο παρέμεινε ακλόνητη η Εκκλησία της Θεσσαλονίκης αλλά και άλλαξε την πορεία όλων, όσοι – είτε με καλή είτε με κακή διάθεση – πέρασαν από εδώ. Οι Χριστιανοί δεν εκτόπισαν κανένα αλλά έζησαν μαζί με όλους, συνεργάστηκαν με όλους και το αποτέλεσμα πάντα ήταν μια πλούσια πνευματική συγκομιδή, που ακόμα και σήμερα απολαμβάνουμε.

Τρεις αιώνες αργότερα από τον απόστολο Παύλο, ένας νέος Χριστιανός της Θεσσαλονίκης, κατηχητής των συμπολιτών του, με παρρησία ομολόγησε την πίστη του στον Χριστό και, ταυτόχρονα, το δικαίωμα της ελευθερίας της συνείδησης με τίμημα τη ζωή του – ο μεγαλομάρτυρας Δημήτριος, ο πολιούχος μας, είναι το ευγενέστερο υπόδειγμα της νιότης της πόλης μας, την οποία ποτέ έκτοτε δεν εγκατέλειψε αλλά πάντα προστατεύει. Για αυτόν τον άγιο χτίστηκε η μεγαλοπρεπής βασιλική, φιλοτεχνήθηκαν πανέμορφες εικόνες και γράφηκαν ύμνοι και λόγοι, υπέροχα κείμενα παγκόσμιας λογοτεχνικής αξίας.

Πέντε αιώνες μετά, δύο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη, κατάφορτοι από εκλεκτή μόρφωση και ακάματο ζήλο ανεβαίνουν προς τον Βορρά και καταλήγοντας στη Μοραβία κηρύττουν το Ευαγγέλιο μεταγγίζοντας πολιτισμό – τον πολιτισμό, που τόσο εκτεταμένα βίωνε η Χριστιανική Θεσσαλονίκη στους δύσκολους εκείνους καιρούς. Είναι εντυπωσιακό, ότι, ενώ η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεχόταν επιθέσεις, κατάφερνε να εξαγάγει πολιτισμό προς τους επιτιθέμενους, οι οποίοι αλλάζοντας πλέον ποιότητα ζωής γίνονταν φίλοι και μαθητές και, ήδη από την εποχή των αδελφών αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου ως σήμερα, επανέρχονται στη Θεσσαλονίκη για την επανεύρεση της πνευματικής ρίζας τους.

Ωστόσο, μία ακόμα προσωπικότητα, που σφράγισε μια ολόκληρη – δύσκολη και μεταβατική – φάση της ιστορίας μας, οφείλει να μνημονεύεται συνεχώς από κάθε Θεσσαλονικέα: ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, ο Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Στο πρώτο μισό του δέκατου τέταρτου αιώνα κλήθηκε να ποιμάνει μια πολύ ταραγμένη και βαθιά διχασμένη Θεσσαλονίκη, την οποία κατάφερε να ειρηνεύσει. Τα απαράμιλλα θεολογικά έργα του και η αξιοθαύμαστη ζωή του αποκρυστάλλωσαν την πνευματική ατμόσφαιρα της εποχής του, η οποία ακόμα και σήμερα αποτελεί μοναδικό βίωμα για τους Χριστιανούς Θεσσαλονικείς.

Από τον παραλιακό Μητροπολιτικό Ναό, που τιμάται στο όνομα του αγίου Γρηγορίου, τον μνημειακό Καθεδρικό Ναό της του Θεού Σοφίας, μέχρι τις βυζαντινές εκκλησιές στα Κάστρα της Άνω Πόλης, αισθάνεται ο επισκέπτης, ότι οι εκκλησιαστικές ακολουθίες φέρουν ακόμα εκείνη την ομορφιά, της εποχής του αγίου Γρηγορίου και του αγίου Συμέων Θεσσαλονικης, καθώς εισερχόμενοι στους παλαιούς ναούς στεκόμαστε ενώπιον των μοναδικών νωπογραφιών και εικόνων, ακούμε τους ίδιους ύμνους, αναπνέουμε στην ίδια λειτουργική ατμόσφαιρα, όπως και τότε οι Βυζαντινοί Θεσσαλονικείς. Γεγονός ομολογούμενο από όλους τους προσκυνητές είναι η τόσο αισθητή συνέχεια του Βυζαντινού χαρακτήρα, που πλουσιότατα κοσμεί την πόλη μας.

Είναι, όμως, έτσι στάσιμη η Θεσσαλονίκη; Καθόλου! Αυτός ακριβώς ο χαρακτήρας της την κράτησε μέσα στις ιστορικές τρικυμίες και της Οθωμανικής κατοχής και της Βουλγαρικής εξαρχίας. Με τη συνείδηση ότι είναι πνευματικά παιδιά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου οι Μακεδόνες όρθωσαν το ανάστημα και έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία της Θεσσαλονίκης και όλης της Μακεδονικής γης. Και με αυτή την εσωτερική πνευματική συνοχή η Θεσσαλονίκη φτάνει ως σήμερα.

Αν καυχόμαστε για το Βυζαντινό παρελθόν, το κάνουμε, όχι επειδή απλώς κάποτε ήταν, αλλά επειδή συνεχίζει να καρποφορεί και τώρα. Αρκεί μια ματιά στα αδιαλείπτως χρησιμοποιούμενα Βυζαντινά μνημεία, τους υπέροχους Ναούς μας, όπου ο λαός της Θεσσαλονίκης συνάγεται για να λατρέψει τον Θεό, να αποθέσει τους πόνους και να λαμπρύνει τις χαρές του, για το καταλάβει καθένας».

Από την ειδική έκδοση του TheOpinion/ Σεπτέμβριος 2025