Η Ελλάδα στο Διάστημα: Από σύντομο ανέκδοτο, στην κυριαρχία των δεδομένων

Αρθρογραφεί στο TheOpinion ο Διονύσης Μαγουλάς, Πολιτικός Επιστήμονας

Η πρόσφατη εκτόξευση του μικροδορυφόρου DUTHSat-2 από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης δεν είναι απλώς μια ερευνητική επιτυχία. Είναι ένα από τα πρώτα απτά βήματα της Ελλάδας προς μια συστηματική και κυρίαρχη παρουσία στο διάστημα – όχι με όρους θεάματος, αλλά με όρους δεδομένων, εφαρμογών και τεχνολογικής αυτονομίας. Η εποχή που η εθνική διαστημική πολιτική προκαλούσε σκωπτικά σχόλια και τηλεοπτικά σκετς φαίνεται πως αφήνεται για τα καλά πίσω. Η Ελλάδα δεν  «βλέπει» το διάστημα· αρχίζει να το κατοικεί επιχειρησιακά.

Το Εθνικό Πρόγραμμα Μικροδορυφόρων είναι μια κρατικά υποστηριζόμενη πρωτοβουλία για την κατασκευή, εκτόξευση και επιχειρησιακή αξιοποίηση μικρών δορυφόρων (κυρίως τύπου CubeSat), με σκοπό να αποκτήσει η Ελλάδα αυτονομία στη δορυφορική παρατήρηση, στις τηλεπικοινωνίες και στην περιβαλλοντική διαχείριση. Εμπλέκονται πανεπιστημιακά εργαστήρια –όπως του ΕΚΠΑ, του ΔΠΘ και του ΕΜΠ–, startup εταιρείες και τεχνολογικά ινστιτούτα. Παράλληλα, εντάσσεται οργανικά στους στόχους της ευρωπαϊκής διαστημικής πολιτικής, όπως αποτυπώνονται στα προγράμματα Copernicus expansion, IRIS² και EuroQCI.

Ο DUTHSat-2 που εκτοξεύτηκε τη Δευτέρα 23 Ιουνίου δεν είναι απλώς ένα εκπαιδευτικό project. Είναι ένας πλήρως λειτουργικός μικροδορυφόρος, εξοπλισμένος με υπερφασματική κάμερα, ικανή να συλλαμβάνει εικόνες σε δεκάδες φασματικά κανάλια – πολύ πέρα από το φάσμα του ανθρώπινου ματιού. Αυτό επιτρέπει την ακριβή παρακολούθηση της ρύπανσης, της γεωργικής δραστηριότητας, της υδατικής κάλυψης και της βλάστησης, με εφαρμογές που κυμαίνονται από την πρόληψη πυρκαγιών έως την καταπολέμηση της παράνομης υλοτομίας. Παράλληλα, το επόμενο κύμα δορυφόρων, μέσω του έργου ERMIS, θα φέρει τεχνολογίες οπτικής επικοινωνίας (laser links), ικανές να μεταδίδουν δεδομένα με υψηλότερες ταχύτητες, μεγαλύτερη ασφάλεια και λιγότερες παρεμβολές από τις συμβατικές ραδιοεπικοινωνίες. Η Ελλάδα φιλοδοξεί να αποκτήσει επικοινωνιακή αυτάρκεια για στρατιωτικούς και πολιτικούς σκοπούς, με αδιαμφισβήτητο πλεονέκτημα την εγγύτητα με τις κρίσιμες ζώνες του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου.

Ιδιαίτερα φιλόδοξη είναι η ελληνική συμμετοχή στην ανάπτυξη δορυφορικών δικτύων NB-IoT και 5G non-terrestrial networks. Οι μικροδορυφόροι του προγράμματος ERMIS θα λειτουργούν ως ουράνιες κεραίες, επιτρέποντας τη σύνδεση αισθητήρων σε δυσπρόσιτες περιοχές: στα ορεινά της Πίνδου, σε φυλάκια του Έβρου, σε ακατοίκητα νησιά. Θα παρέχουν πολύτιμα δεδομένα για τη διαχείριση φυσικών πόρων, τη γεωργία ακριβείας, τη δασική επιτήρηση, αλλά και την πολιτική προστασία.

Ακόμη σημαντικότερη είναι η ενσωμάτωση τεχνητής νοημοσύνης στις λειτουργίες των δορυφόρων. Αντί να στέλνουν συνεχώς μεγάλες ποσότητες δεδομένων στη Γη, οι δορυφόροι θα αναλύουν τοπικά τις εικόνες, ειδοποιώντας μόνο όταν εντοπίζουν κάποια ανωμαλία ή απειλή, όπως μια ξαφνική μεταβολή θερμοκρασίας, μια πηγή καπνού ή μια παράνομη δραστηριότητα.

Το πρόγραμμα προσφέρει πολλαπλά οφέλη στην ελληνική κοινωνία: ενισχύει τη δημόσια ασφάλεια, δίνει ώθηση στη γεωργική και περιβαλλοντική πολιτική, και ταυτόχρονα λειτουργεί ως όχημα για την αναστροφή του brain drain. Νέοι Έλληνες μηχανικοί, φυσικοί και επιστήμονες πληροφορικής βρίσκουν πλέον χώρο να καινοτομήσουν εντός συνόρων, χωρίς να χρειάζεται να μεταναστεύσουν σε ΗΠΑ, Γερμανία ή Ηνωμένο Βασίλειο για να ασχοληθούν με το διάστημα. Η ανάπτυξη ενός εγχώριου οικοσυστήματος space tech, με μικρές επιχειρήσεις, πανεπιστημιακά εργαστήρια και καινοτόμες εφαρμογές downstream (π.χ. γεωχωρική ανάλυση), μπορεί να δώσει πραγματική αναπτυξιακή διάσταση στο διαστημικό όραμα της χώρας. Δεν πρόκειται για πολυτέλεια, αλλά για επένδυση με μετρήσιμο κοινωνικό και γεωστρατηγικό όφελος.

Όταν πριν λίγα χρόνια ιδρυόταν στο πόδι ο Ελληνικός Διαστημικός Οργανισμός, το θέμα αντιμετωπιζόταν με ειρωνεία. Και απολύτως δικαιολογημένα ΜΜΕ, σχολιαστές και μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης αδυνατούσαν να δουν τη διαστημική πολιτική ως κάτι περισσότερο από ένα επικοινωνιακό πυροτέχνημα της κυβέρνησης Τσίπρα. Με σωστό προγραμματισμό και τις δράσεις του νέου Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος, τα δεδομένα έχουν αλλάξει ριζικά. Η Ελλάδα αποκτά σταδιακά δικό της “μάτι στον ουρανό”, με δυνατότητα να παρατηρεί, να προβλέπει, να προστατεύει και να ανταγωνίζεται. Σε μια εποχή που η κυριαρχία δεν κρίνεται μόνο σε εδάφη και θάλασσες, αλλά και στο φάσμα, στις επικοινωνίες και στα δεδομένα, η χώρα μας κάνει ένα βήμα προς την κυριαρχία υψηλής τεχνολογίας.

Η εθνική διαστημική πολιτική δεν είναι πλέον ανέκδοτο. Είναι εργαλείο εθνικής στρατηγικής.