Η αόρατη γενιά των 40άρηδων

Αρθρογραφεί στο TheOpinion o Χρήστος Αβδελλάς, Σύμβουλος Α’ Δημοτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης , Project Manager reframe.food, Σύμβουλος Ευρωπαϊκών πολιτικών

Είμαστε η πρώτη γενιά στη σύγχρονη ιστορία που δεν ζει καλύτερα από τους γονείς της. Σπουδάσαμε περισσότερο, εργαστήκαμε σκληρότερα, επενδύσαμε στον τόπο μας, αλλά δεν ανταμειφθήκαμε αναλογικά. Η ενηλικίωσή μας συνέπεσε με κρίσεις: μνημόνια, απολύσεις, πανδημία, ακρίβεια. Μια γενιά που βρέθηκε πάντα στη μέση, αλλά ποτέ στο επίκεντρο.

Δεν είναι μόνο όσα περάσαμε· είναι ότι σχεδόν ποτέ δεν υπήρξαμε προτεραιότητα στους κυβερνητικούς σχεδιασμούς. Διαχρονικά, οι πολιτικές μοιάζουν να σχεδιάζονται για όλους τους άλλους: για τους συνταξιούχους, για τους ευάλωτους, για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας. Η γενιά των 35–45 έμεινε «αρκετά μεγάλη» για να πληρώνει χωρίς να δικαιούται και «αρκετά νέα» για να μένει εκτός προτεραιοτήτων. Πρόκειται για μια γενιά στην οποία ανήκει και ο υποφαινόμενος, που έζησε τις ίδιες δυσκολίες και αβεβαιότητες.

Κι όμως, είναι αυτή η γενιά που πλήρωσε τα σπασμένα της χρεοκοπίας και της πανδημίας, που ξεκίνησε επαγγελματικά σε περιβάλλον επισφάλειας, που μεγαλώνει παιδιά με εκρηκτικό κόστος ζωής και ταυτόχρονα στηρίζει γονείς και συγγενείς. Και το κάνει αθόρυβα, χωρίς στήριξη. Έτσι καταλήξαμε μια αόρατη γενιά: παραγωγική αλλά θεσμικά εκτός κάδρου.

Απόντες από τον σχεδιασμό, παρόντες στις συνέπειες

Η μεσαία γενιά δεν αποτέλεσε ποτέ ενιαίο εκλογικό μπλοκ. Δεν μιλήσαμε με μία φωνή, δεν εκφράσαμε κοινά αιτήματα. Το αποτέλεσμα είναι ότι η γενιά που στηρίζει το κράτος με φόρους, εισφορές και κατανάλωση παραμένει στο περιθώριο των στρατηγικών αποφάσεων.

Και όταν ανακοινώνονται μέτρα που υποτίθεται ότι μας αφορούν, συχνά καταλήγουν να επιβαρύνουν αντί να διευκολύνουν. Το στεγαστικό πρόγραμμα «Σπίτι μου ΙΙ» είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Παρότι καλύπτει ηλικιακά και εισοδηματικά τη γενιά των 35–45, στηρίζεται στον τραπεζικό δανεισμό. Σε μια περίοδο υψηλών επιτοκίων, αυτό αφήνει εκτός πολλούς που δεν πληρούν τα κριτήρια ή δεν αντέχουν το κόστος. Το κυριότερο όμως είναι ότι η ένταξη χιλιάδων δικαιούχων οδήγησε σε άνοδο τιμών έως και 20% για ακίνητα που πληρούν τα κριτήρια, ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη. Έτσι, ένα μέτρο που σχεδιάστηκε για να διευκολύνει, τελικά επιβάρυνε περαιτέρω την πρόσβαση στη στέγη.

Το ίδιο ισχύει με τη Golden Visa, που συνέβαλε στη στεγαστική πίεση, ιδίως σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και τουριστικές περιοχές. Πολιτικές που αυξάνουν τη ζήτηση χωρίς να ενισχύουν την προσφορά, καταλήγουν να βλάπτουν όσους βρίσκονται στην πιο κρίσιμη ηλικία για να στεγάσουν οικογένεια.

Ζητάμε χώρο, όχι προνόμια

Δεν ζητάμε ειδική μεταχείριση. Ζητάμε μέτρα βάθους που θα αναγνωρίζουν τον διπλό μας ρόλο: να στηρίζουμε γονείς και να μεγαλώνουμε παιδιά, ενώ παραμένουμε παραγωγικά ενεργοί.

Κι αυτό δεν είναι απλώς προσωπικό ζήτημα. Είναι εθνικό: γιατί η γενιά που σήμερα ασφυκτιά είναι και η γενιά που θα κρίνει αν η Ελλάδα θα καταφέρει να αντιμετωπίσει το δημογραφικό της πρόβλημα.

Υπάρχουν παρεμβάσεις που μπορούν να κάνουν πραγματική διαφορά:

• Στοχευμένα φορολογικά κίνητρα για εργαζόμενους γονείς και αυτοαπασχολούμενους, με εκπτώσεις σε τεκμηριωμένα έξοδα όπως παιδική φροντίδα ή ασφαλιστικές εισφορές. Πρόκειται για πρακτική που εφαρμόζεται ήδη σε αρκετά κράτη-μέλη της ΕΕ, ως εργαλείο στήριξης της μεσαίας τάξης και αντιμετώπισης του δημογραφικού.
• Προγράμματα επανεκπαίδευσης για εργαζόμενους 40+, εστιασμένα στις ψηφιακές και πράσινες δεξιότητες. Σήμερα δεν υπάρχει τέτοια στοχευμένη δράση στην Ελλάδα· η εμπειρία του Ευρωπαϊκού Έτους Δεξιοτήτων και τα διαθέσιμα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης δείχνουν ότι η εφαρμογή της είναι απολύτως εφικτή.
• Στεγαστικές πολιτικές προσιτής κατοικίας με διπλή στόχευση: ενίσχυση κοινωνικής κατοικίας και κίνητρα σε ιδιοκτήτες που μισθώνουν σε οικογένειες μεσαίου εισοδήματος. Η έλλειψη ενός συνεκτικού πλαισίου στην Ελλάδα καθιστά το μέτρο αναγκαίο, ενώ ευρωπαϊκά παραδείγματα (π.χ. Βιέννη, Γαλλία) αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητά του.

Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, η μεσαία τάξη εντάσσεται ήδη στον σχεδιασμό: από τα φορολογικά κίνητρα και τις ποσοστώσεις κοινωνικής κατοικίας στη Γαλλία, μέχρι το πρότυπο προσιτής στέγης στη Βιέννη. Στην Ελλάδα, η μεσαία γενιά παραμένει στο περιθώριο των πολιτικών προτεραιοτήτων.

Ενόψει ΔΕΘ

Καθώς πλησιάζει η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης, το ερώτημα είναι επίκαιρο: θα υπάρξει χώρος για τη μεσαία γενιά; Η ΔΕΘ αποτελεί παραδοσιακά τη στιγμή όπου παρουσιάζεται το κοινωνικό και οικονομικό αποτύπωμα της χώρας. Αυτή θα ήταν η κατάλληλη ευκαιρία να αναγνωριστεί και να ενταχθεί στον σχεδιασμό η γενιά των 35–45, με μέτρα που δίνουν βάθος και προοπτική: στη στέγη, στην οικογενειακή ζωή, στην επαγγελματική σταθερότητα.

Αντί επιλόγου

Η γενιά των κρίσεων παραμένει ενεργή, παραγωγική, παρούσα. Αλλά έχει ανάγκη να αναγνωριστεί και να ακουστεί. Γιατί μια γενιά που δεν έζησε καλύτερα από τους γονείς της και που ποτέ δεν αποτέλεσε πολιτική προτεραιότητα, δεν μπορεί να συνεχίσει να είναι θεσμικά αόρατη.

Και αν δεν στηριχθεί τώρα η μεσαία γενιά, τότε καμία στρατηγική για το δημογραφικό, καμία ρητορική για «ανάπτυξη» δεν θα έχει πραγματικό αντίκρισμα.