Ελιές στον αστικό ιστό: Τοπόσημο ή Βιοκλιματική Αστοχία;

Άρθρο στο TheOpinion του Σάββα Ιωακειμίδη, MΑrch Eng, CEO της arxicon.com

Η παρέμβαση στην ανατολική πλευρά της οδού Αγγελάκη, με την αντικατάσταση των παλαιών λεύκων (Populus alba) με υπεραιωνόβια ελαιόδεντρα (Olea europæa), είχε πυροδοτήσει έντονο δημόσιο διάλογο στη Θεσσαλονίκη πριν από λίγα χρόνια. Η απόφαση της τότε δημοτικής αρχής παρουσιάστηκε ως μια αισθητική αναβάθμιση που προσδίδει έναν θεωρητικό «μεσογειακό χαρακτήρα» στο σημείο αυτό και δημιουργεί ταυτόχρονα ένα σύγχρονο φυτικό «έργο τέχνης» στο κέντρο της πόλης. Ωστόσο, μια βαθύτερη ανάλυση υπό το πρίσμα της σύγχρονης αστικής δασοπονίας και του βιοκλιματικού ελέγχου, αποκαλύπτει μια ενέργεια που, ενώ ήταν ορθή ως προς την αναγκαιότητα της αντικατάστασης, υπήρξε λειτουργικά άστοχη, ως προς την επιλογή των δέντρων, παραβλέποντας μία από τις κρισιμότερες ανάγκες μιας πόλης που αντιμετωπίζει ήδη σοβαρότατες συνέπειες στο μικροκλίμα της: τη δημιουργία αποτελεσματικής σκίασης, δροσιάς και προστασίας από τη διαρκώς αυξανόμενη μέση θερμοκρασία του απαστράπτοντος ήλιου μας!

Η Αναγκαία Απομάκρυνση των Επικίνδυνων Λευκών

Πρέπει να καταστεί σαφές ότι η απομάκρυνση της προϋπάρχουσας δενδροστοιχίας των 30 λεύκων  (Populus alba) ήταν φυτοτεχνικά μία απόλυτα ορθή και επιβεβλημένη απόφαση. Οι λεύκες, αν και στο παρελθόν προτιμούνταν για την ταχύτατη ανάπτυξή τους, ενέχουν στην πραγματικότητα, σοβαρούς κινδύνους για το αστικό περιβάλλον. Το επιφανειακό και επιθετικό ριζικό τους σύστημα προκαλεί εκτεταμένες ζημιές σε πεζοδρόμια και σε υπόγεια δίκτυα. Παράλληλα, η ρηχή ριζοβολία και η εύθραυστη ξυλεία τους τις καθιστούν εξαιρετικά ασταθείς σε ισχυρούς ανέμους, δημιουργώντας άμεσο κίνδυνο για την ασφάλεια των πολιτών και των οχημάτων. Συνεπώς, η αντικατάστασή τους δεν ήταν απλώς μια επιλογή, αλλά μια αναγκαιότητα για τη δημόσια ασφάλεια. Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται στο «γιατί» έφυγαν οι λεύκες, αλλά στο «τι» ήρθε στη θέση τους!

Η Επιλογή της Ελιάς: Συμβολισμός Εναντίον Λειτουργικότητας

Η επιλογή των υπεραιωνόβιων ελαιόδεντρων, πλαισιώθηκε από μια ρητορική που εστίασε αποκλειστικά στην αισθητική και στον συμβολισμό. Τα δέντρα «γλυπτά» τα οποία αναβαθμίζουν αισθητικά την περιοχή αγνοούν τις θεμελιώδεις λειτουργικές αρχές που πρέπει να διέπουν την επιλογής τους,  ιδίως σε έναν αστικό ιστό που υποφέρει από το φαινόμενο της θερμικής νησίδας! Η ελιά (Olea europæa), όταν αξιολογείται ως αστικό δέντρο δρόμου, παρουσιάζει σοβαρά λειτουργικά μειονεκτήματα: α. Αργή Ανάπτυξη και Περίεργη Σκίαση. Η ελιά αναπτύσσεται εξαιρετικά αργά και η φυσική, σφαιρική και συχνά ακανόνιστη κόμη της δεν δημιουργεί την ψηλή, ενιαία και πυκνή σκιά που είναι απαραίτητη για την ψύξη των πεζοδρομίων και του δρόμου & β. Βιοκλιματικό Σφάλμα: Ως αειθαλές δέντρο, η ελιά εμποδίζει την πολύτιμη ηλιακή ακτινοβολία κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Για κτίρια με νότιο προσανατολισμό, αυτό αποτελεί σοβαρό σχεδιαστικό λάθος, καθώς αυξάνει τις ανάγκες για θέρμανση και μειώνει τη θερμική άνεση, σε αντίθεση με τα φυλλοβόλα δέντρα που επιτρέπουν στον χειμερινό ήλιο να θερμάνει τις προσόψεις.

Εναλλακτικές Επιλογές Υψηλής Απόδοσης και Προσαρμογής στις Πραγματικές Ανάγκες

Η επιστήμη της αστικής δασοπονίας προσφέρει πληθώρα εναλλακτικών και προφανώς φυλλοβόλων δέντρων τα οποία θεωρούνται ότι ήταν ιδανικά για το κλίμα της Θεσσαλονίκης και θα μπορούσαν να προσφέρουν μέγιστα βιοκλιματικά οφέλη. Τα δέντρα αυτά ψύχουν το μικροπεριβάλλον όχι μόνο μέσω της σκίασης, αλλά και μέσω της εξατμισοδιαπνοής, λειτουργώντας ως φυσικά κλιματιστικά.

Μελικοκκιά (Celtis australis)

Θεωρείται από τους ειδικούς η κορυφαία επιλογή. Είναι αυτόχθον & φυλλοβόλο δέντρο, εξαιρετικά ανθεκτικό στην ξηρασία και την ατμοσφαιρική ρύπανση. Αναπτύσσει γρήγορα μια πλατιά, πυκνή, σφαιρική κόμη, ιδανική για ποιοτική σκιά, ενώ η φυλλοβόλος φύση της εξασφαλίζει άριστη βιοκλιματική συμπεριφορά (καλοκαιρινή σκιά, χειμερινή ηλιοφάνεια). Θα αποτελούσε μια επιλογή χαμηλού ρίσκου και ιδιαίτερα υψηλής απόδοσης. Φτάνει σε ύψος έως τα 20 μέτρα (στον 6^ο όροφο πολυκατοικίας) και σε διάμετρο τα 7 με 8 μέτρα.

Φλαμουριά (Tilia tomentosa)

Ένα μεγαλοπρεπές, φυλλοβόλο δέντρο που δημιουργεί «παχιά φυλλωσιά και καλή σκιά» με ύψος που φτάνει τα 25 μέτρα (7^ος όροφος πολυκατοικίας) και διάμετρο μέχρι τα 20 μέτρα. Έχει γρήγορη ανάπτυξη και η έντονα αρωματική της ανθοφορία αναβαθμίζει την πολύπλευρα την αισθητηριακή εμπειρία σε όποιο αστικό τοπίο συμμετέχει. Παρουσιάζει καλή αντοχή στις αστικές συνθήκες και έχει αναγνωριστεί ως κατάλληλο είδος για τη Θεσσαλονίκη. Η μόνη της απαίτηση είναι το τακτικό πότισμα, το οποίο μπορεί εύκολα να καλυφθεί από ένα σύγχρονο σύστημα άρδευσης, όπως αυτό που ήδη εγκαταστάθηκε στην Αγγελάκη.

Η υπόθεση της οδού Αγγελάκη πρέπει να λειτουργήσει ως ένα πολύτιμο μάθημα. Η επιλογή δέντρων για την πόλη δεν μπορεί να είναι μια αποσπασματική απόφαση βασισμένη στην αισθητική ενός δωρητή ή στις συμβολικές επιθυμίες μιας διοίκησης.

Είναι μια μακροπρόθεσμη επένδυση στην ποιότητα ζωής, τη δημόσια υγεία και την κλιματική ανθεκτικότητα της πόλης. Το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Θεσσαλονίκης έχει επιτακτική ανάγκη για την εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου «Γενικού Σχεδίου Αστικού Πρασίνου». Ένα τέτοιο σχέδιο θα χαρτογραφεί τις ανάγκες, θα ορίζει περιοχές προτεραιότητας για παρέμβαση (π.χ. περιοχές με έντονη θερμική καταπόνηση) και θα δημιουργήσει μια «παλέτα» επιστημονικά εγκεκριμένων δέντρων & παρτεριών για κάθε τύπο δρόμου και προσανατολισμού.

Η μετάβαση σε ένα πιο «πράσινο» και «δροσερό» μέλλον απαιτεί διορατικότητα και επιστημονική τεκμηρίωση. Η φύτευση του σωστού δέντρου στη σωστή θέση και στο σωστό παρτέρι δεν είναι πολυτέλεια! Αποτελεί τη βάση για τη δημιουργία μιας βιώσιμης και υγιούς πόλης για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές. Η ευκαιρία στην οδό Αγγελάκη μπορεί να μην χρησιμοποιήθηκε, αλλά το μάθημα παραμένει: η φύση, για να μας προσφέρει τα μέγιστα οφέλη της στην πόλη, απαιτεί σεβασμό στους κανόνες της και όχι μόνο θαυμασμό για τις μορφές της!