Γιατί δυσκολευόμαστε να απολαύσουμε την ξεκούραση στην νέα εποχή

Κι εκεί που μοιάζει ότι καλά τα κατάφερε η τεχνολογία να μας δώσει ένα πλήθος ανέσεων που εξοικονομεί χρόνο από την καθημερινότητα και κάνει τα περισσότερα πράγματα ευκολότερα ξαφνικά ανακαλύπτουμε ότι η ξεκούραση και η χαλάρωση μοιάζει σήμερα με πολυτέλεια.

Φαίνεται ότι όσο περισσότερες ανέσεις και να διαθέτουμε, η περισσότερη τεχνολογία και η πρόσβαση σε αμέτρητες μορφές ψυχαγωγίας, κάνει την ικανότητά μας να “κλείνουμε τον διακόπτη” και να αποσυνδεόμαστε έχει γίνει κάτι δυσκολότερο και σπάνιο.

Ζούμε στην εποχή της διάσπασης και αδυναμίας συγκέντρωσης, του τσεκ των μηνυμάτων, των ειδοποιήσεων του κινητού, του σκρολαρίσματος χωρίς τελειωμό. Είναι λοιπόν λογικό να αναρωτηθούμε, γιατί είναι τόσο δύσκολο να χαλαρώσουμε;

Υπερπληροφόρηση

Ο αριθμός των ερεθίσματα μέσα σε μία ημέρα είναι μεγαλύτερος από όσα λάμβανε ένα άνθρωπος (του όχι και πολύ μακρινού παρελθόντος) σε ολόκληρη τη ζωή του. Ειδοποιήσεις, ηλεκτρονικά μηνύματα και κάθε είδους μηνύματα, ροή ειδήσεων (άνοιγμα σε νέα καρτέλα με άλλες 30 καρτέλες ανοιχτές), νέες τάσεις, stories, μια συνεχής ροή πληροφορίας κυριαρχεί στη καθημερινότητα.

Η απόσπαση της προσοχή μας έγινε μία νέα πηγή κέρδους, και οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης (και όχι μόνο) το γνωρίζουν καλά. Όσο περισσότερο παραμένουμε συνδεδεμένοι, τόσο περισσότερο αξίζουμε ως χρήστες.

Ωστόσο, αυτή η συνεχής ροή πληροφορίας δεν έρχεται χωρίς κόστος. Το μυαλό μας δεν έχει σχεδιαστεί για να επεξεργάζεται τόση πληροφορία χωρίς παύσεις. Η υπερδιέγερση οδηγεί σε κόπωση, σε απώλεια συγκέντρωσης και σε αδυναμία να απολαύσουμε ακόμη και τις στιγμές που είναι όντως ευχάριστες.

Τι τελικά όντως μας ξεκουράζει

Ακόμη και όταν γυρίζουμε από ένα ταξίδι στο Παρίσι μετά από μία εβδομάδα άδεια από την δουλειά, αυτό που εξακολουθεί να μας λείπει είναι η ξεκούραση. Η ξεκούραση και η πραγματική χαλάρωση δηλαδή είναι κάτι πολύ διαφορετικό και εμπλέκει την πραγματική αποσύνδεση με τα καθημερινά ερεθίσματα που κρατούν σε εγρήγορση τον εγκέφαλο.

Πολλοί θεωρούμε ότι χαλαρώνουμε όταν “μπαίνουμε λίγο στο κινητό”, βλέπουμε μια σειρά ή περνάμε την ώρα μας με ένα παιχνίδι. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό που συμβαίνει είναι μια εναλλαγή ερεθισμάτων, όχι απαραίτητα ξεκούραση. Το μυαλό παραμένει σε κατάσταση εγρήγορσης, ακολουθώντας ρυθμούς που θυμίζουν περισσότερο multitasking υπολογιστή παρά αληθινή ξεκούραση.

Δεν είναι τυχαίο ότι σε κάποιους τομείς έχουν εισαχθεί νόμοι που υποχρεώνουν τις νόμιμες εταιρείες ψυχαγωγίας να προωθούν την ιδέα της υπεύθυνης online εμπειρίας και να βοηθούν τους χρήστες/μέλη τους να θέτουν όρια χρήσης. Πλατφόρμες όπως η betsson casino προσπαθούν να θέσουν όρια και εργαλεία αυτοελέγχου, ενσωματώνοντας υπενθυμίσεις, χρονικά όρια και επιλογές προσωρινής αποσύνδεσης.

Ντοπαμίνη, η ουσία της ανταμοιβής

Αν μια χημική ουσία του οργανισμού μας έχει γίνει διάσημη με πολλές αναφορές σε αυτήν τα τελευταία χρόνια είναι η ντοπαμίνη. Διότι η συνεχής αναζήτηση νέων ερεθισμάτων δεν είναι μόνο ψυχολογικό φαινόμενο, αλλά και βιοχημικό. Κάθε φορά που λαμβάνουμε ένα μήνυμα, μια ειδοποίηση ή βλέπουμε κάτι που μας ενθουσιάζει, ο εγκέφαλος εκκρίνει ντοπαμίνη, τη λεγόμενη “ουσία της ανταμοιβής”.

Η ουσία αυτή δεν αφήνει να νιώθουμε ευχαρίστηση και μας ωθεί να θέλουμε ακόμη περισσότερη μπαίνοντας έτσι σε έναν φαύλο κύκλος συνεχούς αναζήτησης νέων ερεθισμάτων, που τελικά μας εξαντλούν. Ο εγκέφαλος στην ουσία μαθαίνει να λειτουργεί με μικρές δόσεις ευχαρίστησης.

Μόνιμα διαθέσιμος

Το να είσαι διαθέσιμος 24/7 έχει γίνει πλέον ταυτόσημο με το να είσαι υπεύθυνος. Είμαστε πάντα σε εγρήγορση. Τσεκάρουμε και απαντάμε σε emails ακόμη και τα ξημερώματα που κάτι μας ξύπνησε, κοιτάζουμε μηνύματα κατά τη διάρκεια ενός δείπνου, ελέγχουμε τα νέα πριν καν πιούμε μία γουλιά καφέ.

Η αληθινή χαλάρωση, όμως, απαιτεί αποσύνδεση από τη καθημερινότητα. Πρέπει να δώσουμε άδεια στον εαυτό μας να μην κάνει τίποτα, χωρίς ενοχές. Αν δεν βαρεθούμε, αν δεν μείνουμε μόνοι μας με τις σκέψεις μας, αν δεν νιώσουμε πως δεν υπάρχει κάτι που “πρέπει” να ελέγξουμε αληθινή ξεκούραση δεν υπάρχει.

Η διασκέδαση ως άσκηση συγκέντρωσης

Αν το σκεφτούμε, η ψυχαγωγία είναι από τη φύση της μια μορφή εστίασης. Είτε παρακολουθούμε μια ταινία είτε διαβάζουμε ένα βιβλίο είτε παίζουμε ένα παιχνίδι, χρειαζόμαστε προσοχή για να απολαύσουμε την εμπειρία.

Το ίδιο ισχύει και στις ψηφιακές δραστηριότητες. Το πρόβλημα δεν είναι η online διασκέδαση αυτή καθαυτή, αλλά ο τρόπος που τη βιώνουμε — βιαστικά, αποσπασμένα, με ταυτόχρονη παρακολούθηση άλλων οθονών.

Η λύση ίσως να βρίσκεται στην ενσυνείδητη ψυχαγωγία. Να είμαστε παρόντες σε αυτό που κάνουμε, να απολαμβάνουμε κάθε δραστηριότητα για ό,τι πραγματικά είναι. Να μην αφήνουμε την προσοχή μας να “ξεφεύγει” διαρκώς. Αυτό ακριβώς πρεσβεύει και η φιλοσοφία του responsible gaming που εφαρμόζουν μεγάλες πλατφόρμες ψυχαγωγίας: να υπάρχει όριο, μέτρο και επίγνωση.

Πώς επηρεάζει η ταχύτητα της εποχής

Η ταχύτητα είναι ίσως το χαρακτηριστικότερο στοιχείο της εποχής μας. Θέλουμε όλα να γίνονται γρήγορα — παραδόσεις, επικοινωνίες, αποτελέσματα. Αυτή η επιτάχυνση, όμως, έχει και μια ψυχολογική συνέπεια: μειώνει την ικανότητα απόλαυσης. Ο εγκέφαλος χρειάζεται χρόνο για να “χωνέψει” μια εμπειρία, να την κατατάξει ως θετική και να νιώσει ικανοποίηση.  Όταν όλα συμβαίνουν σε ρυθμό ροής, χάνουμε τη γεύση της στιγμής.

Η επιβράδυνση —ακόμη και για λίγα λεπτά την ημέρα— μπορεί να λειτουργήσει σαν επανεκκίνηση. Κάποιοι το βρίσκουν στο διάβασμα, άλλοι στη μουσική, άλλοι σε ένα σύντομο παιχνίδι που λειτουργεί χαλαρωτικά. Το ζητούμενο είναι η συνειδητή επιλογή: να αφιερώσουμε χρόνο σε κάτι που πραγματικά μας ευχαριστεί.

Η χαλάρωση ως δεξιότητα

Η χαλάρωση έχει γίνει πλέον (παλιότερα ήταν αυτονόητη) μία δεξιότητα! Μία δεξιότητα που χρειάζεται εξάσκηση όπως όλες οι δεξιότητες. Το να κλείσουμε το laptop δεν είνι αρκετό, ούτε είναι αυτή η λύση. Αυτό που πρέπει να κλείσουμε είναι αυτό που μας κρατά μόνιμα σε ένταση. Η ηρεμία δεν έρχεται από μόνη της, αλλά μέσα από τη συνειδητή απόφαση να την επιτρέψουμε.

Η λύση βρίσκεται στην συνειδητή ελεγχόμενη χρήση – όχι στην άρνηση!

Η λύση του προβλήματος δεν είναι το να επιστρέψουμε σε έναν κόσμο χωρίς οθόνες. Η λύση βρίσκεται στο να χτίσουμε μια πιο συνειδητή σχέση με την τεχνολογία, όπου η προσοχή μας είναι το εργαλείο και όχι αυτό που θυσιάζουμε.

Η προσοχή μας είναι πεπερασμένος πόρος. Όταν τη διαθέτουμε σε αδιάκοπα ερεθίσματα, τη στερούμε από τον εαυτό μας και από τους ανθρώπους γύρω μας. Όταν όμως τη διαχειριζόμαστε σωστά, η ζωή αποκτά ρυθμό, νόημα και ισορροπία. Σε μια εποχή γεμάτη ευκαιρίες, αλλά και πειρασμούς διάσπασης όπου η νέα κουλτούρα της προσοχής μάς καλεί να επιλέγουμε συνειδητά πού θα στρέψουμε το βλέμμα, η χαλάρωση και αποσύνδεση από την καθημερινότητα δεν είναι πλέον απλώς παύση, αλλά πράξη αυτοσεβασμού.

Αυτό που πραγματικά μας ξεκουράζει δεν είναι πάντα αυτό που νομίζουμε. Δεν έχει να κάνει τόσο με το να “μην κάνουμε τίποτα”, όσο με το να κάνουμε κάτι που μας επαναφέρει σε ισορροπία. Για κάποιους είναι ένας περίπατος χωρίς ακουστικά, για άλλους το μαγείρεμα, ένα βιβλίο ή λίγη μουσική χωρίς περισπασμούς. Η ξεκούραση έρχεται όταν ο νους σταματά να προσπαθεί και αφήνεται· όταν παύουμε να ελέγχουμε τον χρόνο, τις ειδοποιήσεις και τις σκέψεις. Είναι η στιγμή που δεν κυνηγάμε την απόδοση, αλλά την απλότητα — όταν ο εσωτερικός ρυθμός μας ευθυγραμμίζεται ξανά με αυτό που είμαστε, όχι με αυτό που “πρέπει” να κάνουμε.

Η νέα κουλτούρα της προσοχής

Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται απλώς για πρόβλημα συγκέντρωσης — αλλά για μια ολόκληρη κουλτούρα που έχει διαμορφωθεί γύρω από την προσοχή. Είμαστε συνηθισμένοι να μετράμε τον χρόνο μας σε “notifications ανά λεπτό” και όχι σε στιγμές ησυχίας. Μας είναι δύσκολο να αντέξουμε τη σιωπή, γιατί η σιωπή μάς φέρνει αντιμέτωπους με τον εαυτό μας. Η νέα κουλτούρα της προσοχής δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή από μόνη της. Είναι απλώς διαφορετική. Προϋποθέτει να μάθουμε να διαχειριζόμαστε την ενέργεια που επενδύουμε στο ψηφιακό μας περιβάλλον. Όπως κάποτε μαθαίναμε να οργανώνουμε τον χρόνο μας, σήμερα χρειάζεται να οργανώνουμε και την προσοχή μας.