Τα λεφτά πίσω στα στρώματα και στους κουμπαράδες!

Η είδηση ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) συνιστά να κρατάμε μετρητά στο σπίτι για να καλύψουμε βασικές ανάγκες 72 ωρών σε περίπτωση κρίσης ακούγεται σαν να βγήκε από ταινία καταστροφής ή από κάποιο viral ποστ γεμάτο… συνωμοσίες, σε μια εποχή που πληρώνουμε ακόμα και τον καφέ μας με το κινητό και συζητάμε για ψηφιακά νομίσματα. Κι όμως είναι αληθινή.

Κάλλιο δύο και στο χέρι

Γιατί η ΕΚΤ, που οραματίζεται το ψηφιακό ευρώ, να μας λέει να γυρίσουμε στα μετρητά; Η έλλειψη μεγάλων τίτλων στα ΜΜΕ ενισχύει τη δυσπιστία, αν ήταν τόσο σημαντικό, δεν θα το βλέπαμε παντού; Και όταν το διαδίκτυο κατακλύζεται από θεωρίες για «οικονομικές καταρρεύσεις» ή «κρυφές ατζέντες», κάθε τέτοια οδηγία μοιάζει με καμπανάκι κινδύνου. Ακόμα περισσότερο, η αντίφαση με παλιότερες συμβουλές των τραπεζών, που μας προειδοποιούσαν για κλοπές αν κρατάμε μετρητά στο σπίτι, κάνει την είδηση να φαίνεται σαν ψέμα. Όμως η είδηση είναι πέρα για πέρα αληθινή, βασισμένη σε μια επίσημη μελέτη της ΕΚΤ, δημοσιευμένη στις 24 Σεπτεμβρίου 2025 στο Economic Bulletin, Issue 6/2025, με τίτλο “Keep calm and carry cash: lessons on the unique role of physical currency across four crises” με συντάκτες τους Francesca Faella και Alejandro Zamora-Pérez. Δεν είναι κάποιο κρυφό μανιφέστο, αλλά μια νηφάλια ανάλυση που εξηγεί γιατί τα μετρητά παραμένουν κρίσιμα και απαραίτητα σε έναν κόσμο που τρέχει προς την ψηφιοποίηση.

Θυμάστε τα capital controls;

Η μελέτη-σύσταση  της ΕΚΤ εξετάζει τέσσερις κρίσεις που έδειξαν τη δύναμη του χαρτονομίσματος. Την πανδημία της COVID-19, τον πόλεμο στην Ουκρανία, το blackout της Ιβηρικής Χερσονήσου τον Απρίλιο 2025 και την ελληνική κρίση χρέους του 2015. Κατά την πανδημία, οι πολίτες έσπευσαν να αποθηκεύσουν μετρητά, φοβούμενοι ότι οι τράπεζες θα έκλειναν ή ότι η πρόσβαση σε χρήματα θα περιοριζόταν. Στην Ουκρανία, οι πρόσφυγες και οι πολίτες σε εμπόλεμες ζώνες βασίστηκαν στα μετρητά για να αγοράσουν τρόφιμα και καύσιμα, καθώς τα ψηφιακά δίκτυα ήταν είτε κατεστραμμένα είτε αναξιόπιστα. Το blackout στην Ιβηρική Χερσόνησο έδειξε τι συμβαίνει όταν τα ΑΤΜ και τα POS σταματούν να λειτουργούν τα μετρητά ήταν η μόνη λύση για συναλλαγές. Και στην Ελλάδα του 2015, τα capital controls μετέτρεψαν τα χαρτονομίσματα σε πολύτιμο αγαθό, με ουρές στα ΑΤΜ και μαύρη αγορά να ανθίζει. Αυτά τα γεγονότα αποδεικνύουν ότι, όταν η τεχνολογία αποτυγχάνει, τα μετρητά είναι ο μόνος τρόπος να καλύψεις βασικές ανάγκες.

Κρατήστε τα φυσικά καταστήματα τραπεζών

Η ΕΚΤ πιθανότατα δεν ζήτησε τη μελέτη για να τρομάξει, αλλά για να προετοιμάσει. Συστήνει στα νοικοκυριά να κρατούν μετρητά για 72 ώρες  αρκετά για να καλύψουν τροφή, καύσιμα ή φάρμακα σε περίπτωση που τα ψηφιακά συστήματα καταρρεύσουν λόγω διακοπής ρεύματος, κυβερνοεπιθέσεων ή φυσικών καταστροφών. Δεν ορίζει ακριβές ποσό, αλλά παραπέμπει σε οδηγίες χωρών όπως η Ολλανδία, η Αυστρία και η Φινλανδία, που προτείνουν 70-100 ευρώ ανά άτομο, δηλαδή 280-400 ευρώ για μια τετραμελή οικογένεια. Παράλληλα, αναγνωρίζει ότι η αποθήκευση μετρητών στο σπίτι εγκυμονεί κινδύνους αλλά θεωρεί ότι αυτοί είναι μικρότεροι σε σύγκριση με το να μείνεις χωρίς χρήματα σε μια κρίση.  Η ΕΚΤ, που παραδοσιακά ασχολείται με επιτόκια και νομισματική πολιτική, αναλαμβάνει έναν πιο… κοινωνικό ρόλο, καλώντας τις κυβερνήσεις να διατηρήσουν υποδομές όπως ΑΤΜ και τραπεζικά καταστήματα για να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε μετρητά. Ίσως πρόκειται για επικοινωνιακό τρικ ώστε να ξανακερδίσει το τραπεζικό σύστημα τη χαμένη εμπιστοσύνη των καταθετών. Ίσως πάλι όχι.

Το απρόβλεπτο είναι πλέον ο κανόνας

Η μελέτη δεν αντιτίθεται στο… ψηφιακό ευρώ, αλλά επιμένει ότι τα χαρτονομίσματα δεν πρέπει να εξαφανιστούν. Η δυσπιστία για την είδηση ενισχύεται και από το πώς κυκλοφορεί. Δεν έγινε πρωτοσέλιδο, αλλά δημοσιεύτηκε σε ένα τεχνικό έγγραφο της ΕΚΤ, γραμμένο στα Αγγλικά, χωρίς επίσημη ελληνική μετάφραση στο ecb.europa.eu. Αυτό το κάνει λιγότερο προσιτό, ειδικά σε χώρες όπως η δική μας,  όπου η πρόσβαση σε τέτοιες πηγές δεν είναι πάντα εύκολη. Επιπλέον, η εποχή μας είναι γεμάτη παραπληροφόρηση, και κάθε ασυνήθιστη είδηση μπορεί να παρερμηνευθεί ως μέρος κάποιας «ατζέντας». Όμως, η μελέτη είναι διαθέσιμη online και βασίζεται σε δεδομένα, όχι σε εικασίες. Δεν προειδοποιεί για… Αποκάλυψη, αλλά για την ανάγκη να είμαστε πρακτικά προετοιμασμένοι πάντα. Τα μετρητά, λέει η ΕΚΤ, δεν είναι μόνο χρήματα, είναι ένα εργαλείο επιβίωσης σε έναν κόσμο όπου το απρόβλεπτο είναι πλέον ο κανόνας.

Τα λένε στη νύφη να τα ακούσει η πεθερά

Η μελέτη είναι γραμμένη σε τεχνικό ύφος, απευθύνεται κυρίως σε οικονομολόγους, αναλυτές και υπευθύνους χάραξης πολιτικής και περιλαμβάνει διαγράμματα και αναφορές σε δεδομένα της ΕΚΤ. Ωστόσο προχωρά σε συγκεκριμένες συστάσεις που μοιάζουν με  αποφάσεις. Η σύγχυση δε αν είναι μελέτη ή σύσταση προκύπτει επειδή εστιάζει στο «κρατήστε μετρητά» που ακούγεται σαν επείγουσα οδηγία. Στην πραγματικότητα, είναι και τα δύο, μια μελέτη που τεκμηριώνει τη σημασία των μετρητών και μια σύσταση για πρακτικά μέτρα προετοιμασίας.

Οξύμωρο και αντιφατικό

Κι όλα αυτά ενώ η ΕΚΤ προωθεί το ψηφιακό ευρώ, δηλαδή έναν κόσμο όπου οι ψηφιακές πληρωμές, από κάρτες και εφαρμογές μέχρι κρυπτονομίσματα, καλύπτουν ήδη το 60-80% των συναλλαγών στην ΕΕ. Όμως, αυτή η μετάβαση έχει παγίδες. Οι ιδιωτικές εταιρείες, όπως η Visa, η Mastercard, ελέγχουν μεγάλο μέρος αυτών των συστημάτων και η ΕΚΤ θέλει να διασφαλίσει ότι η Ευρώπη διατηρεί τον έλεγχο του νομίσματός της. Το ψηφιακό ευρώ, ως κεντρικά ελεγχόμενο νόμισμα, θα είναι μια δημόσια εναλλακτική που θα εγγυάται σταθερότητα, ασφάλεια και εμπιστοσύνη, χωρίς την εξάρτηση από ιδιωτικές πλατφόρμες.

Χρεώσεις, προμήθειες κ.α.

Με άλλα λόγια, είναι ένας τρόπος να κρατήσει η ΕΕ τα ηνία της οικονομίας της σε έναν ψηφιακό κόσμο. Το ψηφιακό ευρώ θα βασίζεται σε blockchain ή παρόμοιες τεχνολογίες, επιτρέποντας γρήγορες, ασφαλείς συναλλαγές με ελάχιστο κόστος. Σε αντίθεση με τα ιδιωτικά συστήματα πληρωμών, που χρεώνουν προμήθειες, το ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να μειώσει το κόστος για επιχειρήσεις και καταναλωτές. Επιπλέον η ΕΚΤ βλέπει τη δυνατότητα να ενισχύσει τη διεθνή θέση του ευρώ. Με χώρες όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ να αναπτύσσουν τα δικά τους ψηφιακά νομίσματα, η ΕΕ δεν θέλει να μείνει πίσω σε έναν κόσμο ανταγωνιστικό και ορισμένες φορές και… επικίνδυνο και γι αυτό πιθανότατα έγινε και η μελέτη-σύσταση για μετρητά στο σπίτι.