Τα έργα συντήρησης πρέπει να… εγκαινιάζονται!

Τα ατυχήματα και οι ανθρώπινες τραγωδίες σε υποδομές αποκαλύπτουν την ανάγκη για καλύτερη συντήρηση, με παραδείγματα τη σιδηροδρομική τραγωδία στα Τέμπη, τις πλημμύρες στη Μάνδρα, την κατάρρευση γέφυρας στην Πάτρα και τις πλημμύρες στη Θεσσαλία λόγω βλαβών σε φράγματα.

Σώζουν ζωές, όχι… κόμματα

Στην Ελλάδα, σε μια χώρα όπου τα εγκαίνια νέων έργων υποδομών συχνά συνοδεύονται από φλας, εξαγγελίες και υποσχέσεις, η συντήρηση των υπαρχόντων κατασκευών παραμένει το αθέατο μέρος της εξίσωσης, εκείνο που δεν φέρνει ψήφους, αλλά σώζει ζωές και εξοικονομεί εθνικούς και ευρωπαϊκούς οικονομικούς πόρους. Οι γέφυρες, οι δρόμοι και τα κτίρια φθείρονται με τον καιρό λόγω φορτίων, καιρικών συνθηκών και έλλειψης τακτικών παρεμβάσεων, οδηγώντας σε ρωγμές, αστάθειες και τελικά σε ατυχήματα που κοστίζουν πολύ ακριβά. Οι συναρμόδιοι φορείς, σε υπουργεία, περιφέρειες και δήμους τα γνωρίζουν αυτά, όμως η προτεραιότητα των αιρετών δίνεται σε πιο εντυπωσιακά σχέδια με άμεσα αποτελέσματα στις… κάλπες.

Με ημερομηνία λήξης

Κι όμως η συντήρηση δεν είναι πολυτέλεια, αλλά βασική αρχή της μηχανικής. Κάθε κατασκευή έχει περιορισμένη διάρκεια ζωής, και χωρίς περιοδικούς ελέγχους και επισκευές, μικρές ατέλειες εξελίσσονται σε δομικές απειλές. Σε μια γέφυρα οι αρθρώσεις της, φτιαγμένες από χάλυβα και σκυρόδεμα, δέχονται χιλιάδες τόνους καθημερινά, ενώ η υγρασία και οι δονήσεις από την κίνηση τις φθείρουν σταδιακά. Χωρίς ετήσιες επιθεωρήσεις με εργαλεία, όπως υπερήχους για ανίχνευση ρωγμών ή αισθητήρες φόρτισης, μια απλή διάβρωση μπορεί να οδηγήσει σε μερική κατάρρευση, με συνέπειες που ξεπερνούν τα υλικά κόστη και αγγίζουν την ανθρώπινη απώλεια.

Εθνικό μητρώο για ασανσέρ αλλά όχι για υποδομές;

Το κλειδί για αλλαγή στρατηγικής βρίσκεται στην οργάνωση, ένα εθνικό σύστημα καταγραφής, παρόμοιο με μητρώα που χρησιμοποιούνται διεθνώς για asset management, θα επέτρεπε στους φορείς να γνωρίζουν ακριβώς την κατάσταση κάθε έργου. Άλλωστε αυτό το κάνουν για τα ασανσέρ γιατί να μην το κάνουν και για τα μεγάλα και πανάκριβα έργα υποδομών; Αυτό περιλαμβάνει ψηφιακή ταυτοποίηση από την ημερομηνία κατασκευής μέχρι τα υλικά και τα ιστορικά δεδομένα φθορών επιτρέποντας προτεραιοποίηση βάσει κινδύνου. Οι Περιφέρειες, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να εστιάσουν σε γεωγραφικές ζώνες υψηλής χρήσης, ενώ οι Δήμοι σε σχολεία, όπου ένας απλός προσεισμικός έλεγχος με μετρήσεις δόνησης και ανάλυση σκυροδέματος αποκαλύπτει ευπάθειες πριν από οποιοδήποτε σεισμικό γεγονός.

Μια απόφαση είναι…

Η χρηματοδότηση είναι το επόμενο βήμα και εδώ η πολιτική βούληση μετράει. Οι ευρωπαϊκοί πόροι, όπως αυτοί του Ταμείου Ανάκαμψης, εστιάζουν κυρίως σε νέες επενδύσεις, αφήνοντας τα κενά συντήρησης να καλύπτονται από εθνικούς προϋπολογισμούς που συχνά υπολείπονται. Μια λύση είναι η διεκδίκηση ειδικών κονδυλίων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με έμφαση στην πρόληψη ως επένδυση μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας. Παράλληλα, εναλλακτικά μοντέλα όπως η επέκταση παραχωρήσεων σε ιδιώτες όπου εταιρείες που διαχειρίζονται αυτοκινητόδρομους αναλαμβάνουν και γειτονικές υποδομές χωρίς άμεσα έσοδα, σε αντάλλαγμα για παράταση συμβάσεων μπορούν να κατανείμουν το βάρος. Αυτό απαιτεί νομικές προσαρμογές, αλλά εξασφαλίζει συνεχή φροντίδα χωρίς να επιβαρύνει αποκλειστικά το δημόσιο ταμείο.

Εξοικονόμηση και ασφάλεια

Η τεχνολογία προσφέρει εργαλεία για απλούστερη υλοποίηση, η ψηφιοποίηση μέσω digital twins, δηλαδή εικονικών μοντέλων που προσομοιώνουν την πραγματική συμπεριφορά μιας κατασκευής, επιτρέπει απομακρυσμένη παρακολούθηση από υπολογιστή, με δεδομένα από αισθητήρες που προβλέπουν φθορές πριν αυτές γίνουν ορατές. Από χάρτινα αρχεία σε cloud-based πλατφόρμες, η μετάβαση αυτή μετατρέπει την ενδεικτική συντήρηση σε προληπτική, μειώνοντας κόστη κατά 20-30% σύμφωνα με διεθνές πρότυπα. Σε έργα όπως το σιδηροδρομικό δίκτυο, αισθητήρες τροχιάς σε ράγες, θα “σήκωναν” προειδοποιήσεις για υπερχείλιση φορτίων, ενώ σε σχολεία, ψηφιακοί έλεγχοι θα εντόπιζαν αδυναμίες στα θεμέλια χωρίς διακοπή λειτουργίας.

Και χωρίς μηχανικούς η Ελλάδα

Η πρόκληση εντοπίζεται και στο ανθρώπινο δυναμικό, η επιστροφή έμπειρων μηχανικών από το εξωτερικό, μαζί με την ένταξη νέων, καλύπτει κενά, αλλά απαιτεί σταθερότητα. Οι εταιρείες και οι δημόσιοι φορείς πρέπει να εξασφαλίσουν ρυθμό εκτέλεσης που επιτρέπει εκπαίδευση επί τόπου, ώστε η γνώση για υλικά όπως το οπλισμένο σκυρόδεμα ή τα προηγμένα πολυμερή να μεταδίδεται αποτελεσματικά. Χωρίς αυτό, ακόμα και τα καλύτερα σχέδια μένουν θεωρία. Σε αυτό το πλαίσιο, ο πρόεδρος του ΤΕΕ Γιώργος Στασινός, στην τοποθέτησή του στο 8ο Συνέδριο Υποδομών και Μεταφορών, υπενθύμισε ότι η συντήρηση υπερβαίνει σε προτεραιότητα τα νέα έργα, καλώντας σε άμεση δράση πριν η Ελλάδα αντιμετωπίσει τα προβλήματα που βιώνουν ήδη μεγάλες οικονομίες όπως οι ΗΠΑ και η Γερμανία. Τα εγκαίνια μπορεί να κερδίζουν ψήφους, αλλά η πραγματική πρόοδος χτίζεται μέρα με τη μέρα, με συνεχείς ελέγχους συναρμοδίων που συνεργάζονται. Μόνο έτσι παλιές και νέες υποδομές θα παραμείνουν λειτουργικές και ασφαλείς και για τις επόμενες γενιές…

Διαμαρτυρίες για δημόσια έργα της περιφέρειας που αναλαμβάνουν εταιρείες κυρίως της… Αθήνας