«Σαν να ζητήσαμε δικαίωμα στην αμφισβήτηση και να μας δώσανε… αμφιβολία ενδοφλέβια»*

«Η σκέψη μας είναι η τελευταία μας ελευθερία και κάποιοι θέλουν να την κλέψουν» είπε κάποτε η Χάνα Άρεντ, μια γυναίκα που κοίταξε κατάματα την τυραννία και την αποκάλυψε. Η ελευθερία να σκέφτεσαι, να μιλάς, να αμφισβητείς, είναι ο πυρήνας του ποιοι είμαστε. Αλλά σήμερα, αυτή η ελευθερία δέχεται επίθεση, όχι πάντα με όπλα ή φυλακές, αλλά με πιο ύπουλους τρόπους. Είναι η μάχη για το μυαλό μας, και είναι παθιασμένη, γιατί χωρίς ελεύθερη σκέψη, δεν είμαστε τίποτα παραπάνω από πιόνια.

“Αφήστε ελεύθερη τη σκέψη μας”

Παλιά, οι αγώνες για την ελευθερία του λόγου ήταν καθαροί, άνθρωποι σαν τη Ρόζα Παρκς που αρνήθηκε να σηκωθεί από τη θέση της στο λεωφορείο ή ο Νέλσον Μαντέλα, που μίλησε ενάντια στο απαρτχάιντ από τη φυλακή, έδειξαν ότι η φωνή μπορεί να σπάσει αλυσίδες. Εκατομμύρια διαμαρτυρήθηκαν στους δρόμους, έγραψαν κρυφά, τραγούδησαν απαγορευμένα τραγούδια, για να μην αφήσουν την αλήθεια να πεθάνει. Αυτοί οι άνθρωποι, από την Επανάσταση του ’21 στην Ελλάδα μέχρι τις διαδηλώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών στο Ιράν, πλήρωσαν βαρύ τίμημα για να λέμε σήμερα αυτό που σκεφτόμαστε χωρίς να κοιτάμε πίσω μας.

Η μάχη έχει αλλάξει

Δεν είναι μόνο οι δικτάτορες που καίνε βιβλία ή φυλακίζουν δημοσιογράφους. Είναι οι… αλγόριθμοι που αποφασίζουν τι θα δεις στο διαδίκτυο, οι πλατφόρμες που σβήνουν απόψεις για να «προστατεύσουν» την τάξη, οι πιέσεις να πεις μόνο ό,τι είναι «σωστό» για να μην σε διώξουν από τη δουλειά σου ή σε απομονώσουν οι φίλοι σου. Είναι η λογοκρισία που δεν λέγεται λογοκρισία, αλλά «κατευθυντήριες γραμμές» ή «κοινώς αποδεκτές αξίες». Πόσες φορές δίστασες να πεις τη γνώμη σου γιατί φοβήθηκες ότι θα σε κρίνουν, θα σε «ακυρώσουν», θα σε αποκαλέσουν «λάθος»; Αυτός είναι ο νέος έλεγχος, όχι με όπλα, αλλά με φόβο και ντροπή. Και ποιος κερδίζει από αυτό; Όσοι θέλουν να ελέγχουν. Κυβερνήσεις που δεν αντέχουν την κριτική, εταιρείες που πουλάνε τις απόψεις σου σαν δεδομένα, φανατικοί που θέλουν όλοι να σκέφτονται σαν αυτούς. Όταν σου λένε τι να πεις, πώς να το πεις, ακόμα και τι να σκεφτείς, σου κλέβουν το… μυαλό. Σου κλέβουν την ψυχή. Και το χειρότερο; Το κάνουν τόσο έξυπνα που νομίζεις ότι… εσύ διάλεξες να σωπάσεις.

“Τρελοί” ή “λογικοί”;

Όμως, η ελευθερία της σκέψης είναι το οξυγόνο μας. Χωρίς αυτήν, δεν υπάρχει πρόοδος, δεν υπάρχει δημιουργία, δεν υπάρχει ζωή. Όταν ο Γαλιλαίος είπε ότι η Γη κινείται, τον είπαν τρελό, αλλά άλλαξε τον κόσμο. Όταν η Μαλάλα μίλησε για το δικαίωμα στην εκπαίδευση, την πυροβόλησαν, αλλά η φωνή της έγινε πιο δυνατή. Κάθε ιδέα που άλλαξε την ιστορία γεννήθηκε από κάποιον που τόλμησε να σκεφτεί διαφορετικά και να το πει. Αν αφήσουμε αυτό το δικαίωμα να χαθεί, αν αφήσουμε τον φόβο ή την «ορθότητα» να μας φιμώσει, τότε παραδινόμαστε. Δεν λέω ότι πρέπει να φωνάζουμε όλοι για όλα, ούτε να προσβάλλουμε ή να πληγώνουμε. Η ελευθερία έχει ευθύνη, να σέβεσαι, να ακούς, να συζητάς. Αλλά δεν μπορείς να συζητήσεις αν δεν έχεις το δικαίωμα να μιλήσεις. Και δεν μπορείς να σκεφτείς ελεύθερα αν κάποιος σου λέει τι είναι «σωστό» να σκεφτείς. Η μάχη σήμερα είναι να κρατήσουμε το μυαλό μας… δικό μας. Να λέμε την αλήθεια μας, ακόμα κι αν τρέμει η φωνή μας ή τουλάχιστον «Σκέψου μόνος, μη μιλάς για όσα σου μαθαίνουν»*

@karapanagiotidu

Χάνα Άρεντ: Φιλόσοφος και πολιτική θεωρητικός, γνωστή για την ανάλυση της τυραννίας και του ολοκληρωτισμού, ιδιαίτερα στο έργο της Οι Πηγές του Ολοκληρωτισμού. Ρόζα Παρκς: Ακτιβίστρια για τα πολιτικά δικαιώματα στις ΗΠΑ, σύμβολο αντίστασης κατά του φυλετικού διαχωρισμού, γνωστή για την άρνησή της να παραχωρήσει τη θέση της σε λεωφορείο το 1955. Νέλσον Μαντέλα: Ηγέτης του αγώνα κατά του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, φυλακίστηκε για 27 χρόνια, έγινε ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της χώρας. Γαλιλαίος: Αστρονόμος και μαθηματικός, υποστήριξε την ηλιοκεντρική θεωρία, φέρνοντας επανάσταση στην επιστήμη, παρά την καταδίκη του από την Εκκλησία. Μαλάλα: Ακτιβίστρια από το Πακιστάν, υπέρμαχος της εκπαίδευσης των κοριτσιών, επιβίωσε από απόπειρα δολοφονίας από τους Ταλιμπάν, βραβεύτηκε με το Νόμπελ Ειρήνης. 

*Στίχοι από τραγούδια του Λεξ