Προδοσία από τον καλύτερο φίλο – Τι λένε μελέτες για το τραύμα και πώς αντιμετωπίζεται…

Στο “1984” του Τζορτζ Όργουελ, ο Ο’Μπράιεν προσποιείται ότι είναι φίλος του Γουίνστον, αλλά τον παραδίδει σε δημόσια θέα, παραμένοντας πιστός στο… κόμμα και στους κομματάρχες 

Η προδοσία από φίλους ή στενούς συνεργάτες είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στη λογοτεχνία, την πολιτική, την ποίηση, την τέχνη, το θέατρο και τον κινηματογράφο. Στον “Ιούλιο Καίσαρα” του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, ο Βρούτος, στενός φίλος του Ιούλιου Καίσαρα, συμμετέχει στη δολοφονία του, πιστεύοντας ότι έτσι προστατεύει τη Ρώμη. Η πράξη του οδηγεί σε εμφύλιο πόλεμο, και ο Βρούτος ηττάται και αυτοκτονεί πέφτοντας στο ξίφος του. Στον “Άρχοντα των Δαχτυλιδιών” του Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν, ο Γκόλουμ προσποιείται ότι βοηθά τον Φρόντο, αλλά τον οδηγεί σε παγίδα για να πάρει το Δαχτυλίδι. Τελικά, πέφτει σε λάβα…

Ιστορικά και λογοτεχνικά

Στην “πολιτική”, ο Στάλιν συνεργάστηκε με τον Τρότσκι αλλά αργότερα τον εξόρισε και διέταξε τη… δολοφονία του. Ο Στάλιν πέθανε από εγκεφαλικό το 1953, χωρίς να λογοδοτήσει για τις πράξεις του. Στην “Κόλαση” του Δάντη Αλιγκιέρι, ο Ιούδας Ισκαριώτης προδίδει τον Ιησού με ένα φιλί και αυτοκτονεί διά απαγχονισμού, ενώ στον Δάντη τιμωρείται αιώνια στον βαθύτερο κύκλο της Κόλασης. Στο ποίημα “The Hollow Men” του Τόμας Στερνς Έλιοτ, οι χαρακτήρες που προδίδουν ιδανικά ζουν χωρίς νόημα, καταδικασμένοι σε πνευματική κενότητα. Ο Τζιότο απεικονίζει την προδοσία του Ιούδα, με το φιλί να συμβολίζει την υποκρισία με το γνωστό τέλος του προδότη. Στην “Αντιγόνη” του Σοφοκλή, ο Κρέοντας προδίδει οικογενειακούς δεσμούς για την εξουσία, χάνοντας τη γυναίκα του, τον γιο του και την ανιψιά του, μένοντας μόνος. Στη “Λίστα του Σίντλερ”, Εβραίοι που πρόδωσαν άλλους για επιβίωση είτε πέθαναν στον πόλεμο είτε επέζησαν με ενοχές.

“Θεϊκή τιμωρία”

Στην “Οδύσσεια” του Ομήρου, οι σύντροφοι του Οδυσσέα ανοίγουν τον ασκό του Αιόλου από απληστία και πεθαίνουν αργότερα από καταιγίδες ή θεϊκή τιμωρία. Στο “1984” του Τζορτζ Όργουελ, ο Ο’Μπράιεν προσποιείται ότι είναι φίλος του Γουίνστον, αλλά τον παραδίδει στο καθεστώς, παραμένοντας πιστός στο κόμμα χωρίς συνέπειες. Στον πίνακα “Η Συνωμοσία του Κατιλίνα” του Σαλβατόρ Ρόζα, ο «ήρωας» σκοτώνεται σε μάχη το 62 π.Χ., ενώ οι συνωμότες του εκτελούνται. Στο “The Departed”, ο Κόλιν Σάλιβαν, διπλός πράκτορας, δολοφονείται από συνάδελφο που αποκαλύπτει την προδοσία του.

Βαθύτερο το τραύμα όταν ο προδότης είναι… φίλος

Το Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ εξέτασε την προδοσία στο πλαίσιο της θεωρίας του τραύματος προδοσίας (betrayal trauma theory) του Πανεπιστημίου του Όρεγκον. Η θεωρία αυτή, που εισήγαγε η Jennifer Freyd, υποστηρίζει ότι όταν η προδοσία προέρχεται από κάποιον που το θύμα εξαρτάται (πχ ο καλυτερος φίλος), οδηγεί σε βαθύτερο τραύμα, καθώς το θύμα μπορεί να καταπιέσει τον πόνο για να διατηρήσει τη σχέση. Μελέτη του Πανεπιστημίου της Λοζάνης (2023) διαπίστωσε ότι η προδοσία από στενούς φίλους, συγγενείς ή συντρόφους, όπως ψέματα, κουτσομπολιό ή αποκάλυψη μυστικών, προκαλεί συχνά θυμό και πόνο, με τα θύματα να νιώθουν αποξένωση και απώλεια εμπιστοσύνης. Η έρευνα έδειξε ότι οι πιο συχνές αντιδράσεις είναι η διακοπή της σχέσης ή η αντιμετώπιση του προδότη «στα ίσα» ή και τα δύο μαζί.

Δώσε χρόνο στον εαυτό σου και βρες… φίλους

Προβεβλημένοι, διεθνώς, ψυχίατροι συμβουλεύουν ότι είναι σημαντικό ο προδομένος να επιτρέψει στον εαυτό του να νιώσει το πλήρες φάσμα των συναισθημάτων χωρίς καταπίεση. Η αναγνώριση του πόνου (π.χ. θλίψη, οργή) είναι το πρώτο βήμα για την επούλωση. Ύστερα από μια προδοσία, είναι σημαντικό να επαναξιολογηθεί η σχέση. Αν ο πόνος παραμένει έντονος ή επηρεάζει την καθημερινότητά, η συζήτηση με έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο μπορεί να βοηθήσει. Τεχνικές όπως η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) μπορούν ναβοηθήσουν στη διαχείριση των συναισθημάτων. Οι ειδικοί ενθαρρύνουν τη σύνδεση με άλλους ανθρώπους που μοιράζονται τις αξίες σου, ώστε να δημιουργήσεις ένα υποστηρικτικό δίκτυο που θα ενισχύσει την αίσθηση ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Η προδοσία μπορεί να λειτουργήσει ως ευκαιρία για προσωπική ανάπτυξη, βοηθώντας σε να κατανοήσεις καλύτερα τις ανάγκες σου και να θέσεις όρια.

Προδομένοι και από θεσμούς

Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Όρεγκον, η θεσμική προδοσία, όπως όταν ένα πανεπιστήμιο αποτυγχάνει να προστατεύσει φοιτητές από σεξουαλική βία, συνδέεται με αυξημένα συμπτώματα ψυχολογικού τραύματος, όπως άγχος, κατάθλιψη και διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Περισσότεροι από τους μισούς φοιτητές σε έρευνες του 2020-2021 ανέφεραν αίσθηση προδοσίας από την ανεπαρκή ανταπόκριση του πανεπιστημίου στην πανδημία COVID-19, με αποτέλεσμα συναισθηματική δυσφορία και μειωμένη εμπιστοσύνη στους θεσμούς. (Ας αφήσουμε προς το παρόν άλλους θεσμούς, όπως η εκκλησία, ο στρατός κλπ)

Σε κάθε περίπτωση η προδοσία δεν επιφυλάσσει και το καλύτερο τέλος για τον προδότη, τουλάχιστον στην ιστορία του ανθρώπου, αν και αρκετές φορές τον αφήνει απλά μόνο και “καταραμένο” δείχνοντας ότι η δικαιοσύνη δεν είναι δεδομένη αν και θα έπρεπε. Ευτυχώς υπάρχει και η τέχνη για να δώσει το τέλος που όλοι οι προδομένοι… εύχονται.

@karapanagiotidu