Νυχτερίδες και αράχνες…*

Η υγεία των ζώων αφορά και στη δική μας υγεία, αν και τα παθήματα δεν μας έχουν γίνει μαθήματα και κινδυνεύουμε -μαζί με τα πρόβατα- να ζήσουμε και εμείς σύντομα πάλι καραντίνες και απαγορεύσεις κυκλοφορίας

Στην εποχή της ΤΝ, οι άνθρωποι απειλούνται περισσότερο από ποτέ να αντιμετωπίσουν νέες επιδημίες και πανδημίες που ξεκινούν από ζωονόσους, δηλαδή ασθένειες που μεταδίδονται από ζώα σε ανθρώπους, όπως συνέβη πρόσφατα με τον κορονοϊό. Ο SARS-CoV-2 ο ιός που προκάλεσε την πανδημία COVID-19, προήλθε πιθανότατα από νυχτερίδες και μεταδόθηκε μέσω ενός ενδιάμεσου ξενιστή, σε υγρές αγορές της Ουχάν** δείχνοντας πώς οι αλλαγές στην ανθρώπινη διαβίωση, όπως η αστικοποίηση και η επαφή με άγρια ζώα, υποστηρίζουν τέτοιες θεωρίες, επιστήμης και όχι συνομωσίας.

Η Γη ένα τεράστιο… θερμοκήπιο

Σύμφωνα με μελέτη του 2023 στο περιοδικό Advances in Climate Change Research, η κλιματική αλλαγή και οι ανθρωπογενείς παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο ζωονόσων κατά 48% σε ορισμένες περιοχές, προβλέποντας ότι ως το 2030 θα δούμε διπλάσια περιστατικά όπως ελονοσία, δάγκειο πυρετό και νέα ιικά «ξεσπάσματα» λόγω αλλαγών σε θερμοκρασίες που επηρεάζουν ξενιστές και διαβιβαστές όπως κουνούπια και τρωκτικά. Μια άλλη ανάλυση του 2024 στο medRxiv, που εξετάζει 141 παθογόνους παράγοντες, δείχνει ότι η κλιματική αλλαγή θα αλλάξει τα μοτίβα εξάπλωσης ζωονόσων σε παγκόσμιο επίπεδο, με αύξηση κρουσμάτων σε περιοχές όπως η Αφρική και η Ευρώπη, ενώ έκθεση του 2022 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, τεκμηριώνει ότι καύσωνες και βροχές διευρύνουν τον εύρος των ξενιστών, εκθέτοντας δισεκατομμύρια ανθρώπους σε νέες απειλές.

Δεν άλλαξε μόνο το κλίμα, άλλαξε και η ζωή μας

Αυτές οι αλλαγές δεν αφορούν μόνο στην κλιματική αλλαγή, αλλά και στην αλλαγή της ανθρώπινης διαβίωσης. Η αστικοποίηση φέρνει πληθυσμούς πιο κοντά σε άγρια οικοσυστήματα, η εντατικοποίηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας αυξάνει την επαφή με ζώα, η απώλεια βιοποικιλότητας από αποψίλωση δασών μειώνει τα “φίλτρα” φυσικών εμποδίων, και η παγκοσμιοποίηση με ταξίδια και εμπόριο επιταχύνει τη διάδοση κάτι που επίσης επιβεβαιώνεται από μελέτη του 2023 στο Science of The Total Environment που συνδέει αυτούς τους παράγοντες με την αύξηση ζωονόσων κατά 75% από το… 1940.

Θάβουν άρρωστα ζώα και… τελείωσε;

Η κρίση της ευλογιάς των προβάτων στην Ελλάδα το 2025 είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της απειλής, όχι μόνο για τα ζώα και τους κτηνοτρόφους, αλλά και ως προειδοποίηση για τη στενά συνδεδεμένη υγεία ανθρώπων και ζώων. Η ευλογιά των προβάτων, μια μεταδοτική ασθένεια, είναι ένας ιός, ένα μικροσκοπικό σωματίδιο με γενετικό υλικό DNA, που εξαπλώνεται μέσω της επαφής ζώων, της αναπνοής τους ή από έντομα όπως οι μύγες, ενώ μπορεί να επιβιώσει για μήνες σε χώμα ή αντικείμενα όπως τροφές και εργαλεία. Τα ζώα εμφανίζουν πυρετό, καταρροή, πρησμένους λεμφαδένες, εξανθήματα στο δέρμα που γίνονται πληγές και κρούστες, και, σε σοβαρές περιπτώσεις, προβλήματα στους πνεύμονες που οδηγούν σε θάνατο, με τα νεαρά ζώα να κινδυνεύουν περισσότερο

Πώς και πού τα θάβουν;

Παρόλο που η ευλογιά των προβάτων δεν περνά στους ανθρώπους, όπως επιβεβαιώνουν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας Ζώων και το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, κι αυτή η κρίση μας διδάσκει πολύτιμα μαθήματα για τη δημόσια υγεία. Πρώτον, η πρόληψη είναι το κλειδί. Εμβόλια όπως το RM-65, που χρησιμοποιούν εξασθενημένους ιούς, μπορούν να σταματήσουν την εξάπλωση σχεδόν ολοκληρωτικά, όπως έχει αποδειχθεί σε προγράμματα στην Αφρική και την Ασία. Οι κτηνοτρόφοι μπορούν να εφαρμόσουν τακτικούς εμβολιασμούς και να κρατούν τις φάρμες καθαρές, απολυμαίνοντας εξοπλισμό και χρησιμοποιώντας εντομοκτόνα για να διώχνουν μύγες που μεταφέρουν τον ιό. Δεύτερον, η συνεργασία είναι απαραίτητη. Στην Ελλάδα, οι αρχές εξέτασαν χιλιάδες ζώα, παρά την υποστελέχωση που καταγγέλλεται, και επέβαλαν καραντίνα, αλλά η απόκρυψη κρουσμάτων από κτηνοτρόφους επιδείνωσε την κατάσταση. Η ειλικρίνεια και η γρήγορη αναφορά κρουσμάτων, όπως ζητά η Ευρωπαϊκή Ένωση, βοηθούν στον έλεγχο της νόσου. Τρίτον, η κρίση δείχνει τη σημασία της ασφάλειας τροφίμων. Αν και η ευλογιά δεν περνά στους ανθρώπους, η μείωση της παραγωγής γάλακτος και κρέατος μπορεί να ανεβάσει τις τιμές, κάτι που πλήττει τους καταναλωτές, ειδικά σε μια εποχή με πληθωρισμό. Οι αρχές και οι παραγωγοί μπορούν να συνεργαστούν για να εξασφαλίσουν αποθέματα και να ενημερώσουν το κοινό ότι τα προϊόντα όπως η φέτα παραμένουν ασφαλή. Τέταρτον, η σωστή διαχείριση νεκρών ζώων είναι κρίσιμη για την αποφυγή περιβαλλοντικών προβλημάτων, όπως βακτηριακές λοιμώξεις, που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την υγεία των ανθρώπων. Οι κτηνοτρόφοι πρέπει να ακολουθούν αυστηρούς κανόνες, όπως να απολυμαίνουν τις φάρμες και να απομακρύνουν τα νεκρά ζώα με ασφάλεια

Τι έκαναν άλλες χώρες

Παρόμοιες κρίσεις έχουν συμβεί παγκοσμίως, δίνοντας μαθήματα για το πώς να προστατεύουμε τη δημόσια υγεία. Στην Αίγυπτο το 1988-1989, η δερματίτιδα των βοοειδών εξαπλώθηκε σε πολλές περιοχές, αλλά ο εμβολιασμός δύο εκατομμυρίων ζώων και η θανάτωση μολυσμένων κοπαδιών περιόρισε τη ζημιά. Στο Ισραήλ την ίδια εποχή, η σφαγή όλων των άρρωστων ζώων και ο εμβολιασμός γύρω από τις εστίες σταμάτησε την εξάπλωση. Στην Αφρική, προγράμματα όπως το RADISCON από το 1996 έως το 2001 μείωσαν τα κρούσματα ευλογιάς με μαζικούς εμβολιασμούς και καραντίνες. Πιο πρόσφατα, το 2022 και το 2023, η Ισπανία και η Βουλγαρία αντιμετώπισαν ξεσπάσματα με γρήγορες εξετάσεις, όπως η μέθοδος PCR που ανιχνεύει τον ιό, και αυστηρά μέτρα όπως καραντίνα και απολύμανση. Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν ότι η πρόληψη, η γρήγορη διάγνωση και η συνεργασία μπορούν να σώσουν ζώα και ανθρώπους καθώς και οικονομίες ταλαιπωρημένων χωρών όπως η Ελλάδα…

Ο ρόλος της Τουρκίας στην ευλογιά: https://www.theopinion.gr/north-stories/apo-tin-toyrkia-ta-perissotera-provlimata-tis-ellinikis-ktinotrofias/

**Μελέτη του Μαΐου 2025 στο περιοδικό Cell, με τίτλο “The recency and geographical origins of the bat viruses ancestral to SARS-CoV and SARS-CoV-2”, υποστηρίζει ότι ο ιός SARS-CoV-2 , που προκάλεσε την COVID-19, ξεκίνησε από νυχτερίδες στην Ασία, όπου παρόμοιοι ιοί κυκλοφορούσαν χιλιάδες χρόνια. Οι πρόγονοι του ιού εμφανίστηκαν 10 χρόνια πριν την πανδημία και μεταφέρθηκαν πιθανότατα μέσω εμπορίου άγριων ζώων, που λειτούργησε ως “γέφυρα” προς τους ανθρώπους και όχι απευθείας από νυχτερίδα https://www.cell.com/cell/fulltext/S0092-8674(25)00353-8

*τίτλος τραγουδιού του Κώστα Βίρβου

Το “ταμείο” της πανδημίας από τον Ηλία Μόσιαλο – Τι μάθαμε αφού… πάθαμε