Η παγκοσμιοποίηση μας… τελείωσε

Μπορεί και να σας έχει συμβεί, να θέλετε να αγοράσετε ένα smartphone, αλλά το κατάστημα να σας λέει ότι δεν υπάρχει γιατί το εργοστάσιο στην Ασία έκλεισε ή το πλοίο που το μετέφερε κόλλησε σε κάποιο λιμάνι. Αυτό είναι το πρόβλημα με τις αλυσίδες εφοδιασμού, τον τρόπο δηλαδή που τα προϊόντα φτάνουν στα δικά μας χέρια από εκεί όπου κατασκευάζονται. Από τα εξαρτήματα ενός τηλεφώνου από την Κίνα μέχρι τα φάρμακα που συναρμολογούνται στο Βιετνάμ και φτάνουν στην Ελλάδα με φορτηγά ή πλοία, οι αλυσίδες εφοδιασμού είναι η ραχοκοκαλιά της παγκόσμιας οικονομίας. Όταν όμως κάτι πάει στραβά, όπως μια υγειονομική κρίση, μια γενική απεργία, ένας ξαφνικός πόλεμος, μια κυβερνοεπίθεση στα αεροδρόμια, ένα μπλακ αουτ σε μια γειτονική χώρα, τράπεζες κλείνουν (βλ φωτο) πλημμύρες και εκτεταμένες φωτιές, τα ράφια αδειάζουν και οι τιμές ανεβαίνουν. Και τα τελευταία χρόνια, τα πράγματα πάνε στραβά πιο συχνά από ό,τι περιμέναμε…

Εξαρτημένοι από όλους

Παλιά, το σύστημα ήταν απλό, παράγαμε φθηνά πχ στην Κίνα, στέλναμε τα προϊόντα σε όλο τον κόσμο γρήγορα και κρατούσαμε ελάχιστα αποθέματα για να γλιτώνουμε χρήματα. Αυτό δούλευε όσο ο κόσμος ήταν… σταθερός. Όμως η πανδημία του COVID-19 έδειξε πόσο εύθραυστο είναι αυτό το μοντέλο. Εργοστάσια έκλεισαν, λιμάνια μπλόκαραν και ξαφνικά χρειαζόμασταν μάσκες, φάρμακα, ακόμα και τσιπάκια για υπολογιστές. Οι καβγάδες μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, όπως οι εμπορικοί πόλεμοι ΗΠΑ-Κίνας ή οι κυρώσεις λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, έκαναν ακόμα πιο δύσκολη την πρόσβαση σε υλικά όπως πετρέλαιο, φυσικό αέριο ή μέταλλα που χρειαζόμαστε για τα πάντα, από μπαταρίες μέχρι ιατρικό εξοπλισμό. Και σαν να μην έφταναν αυτά, οι μεταφορές με πλοία και αεροπλάνα βλάπτουν το περιβάλλον, την ώρα που όλοι μιλάνε για πιο «πράσινες λύσεις». Πολλοί, επίσης, νιώθουν ότι αυτό το σύστημα ευνοεί μόνο τις μεγάλες εταιρείες και τις πλούσιες χώρες, αφήνοντας πίσω εργάτες και μικρότερες οικονομίες που δουλεύουν για ψίχουλα. Και μάλλον έχουν δίκιο.

Ας φτιάξουμε… εναλλακτικές

Τι μπορούμε να κάνουμε για να διορθώσουμε τα πράγματα; Καταρχάς, να σταματήσουμε να βασιζόμαστε σε μία μόνο χώρα για τα πάντα. Αντί να παίρνουμε όλα τα εξαρτήματα από την Ασία, ας φτιάχνουμε κάποια στην Ευρώπη, την Αμερική ή αλλού. Έτσι, αν κάτι πάει στραβά σε ένα μέρος, δεν καταρρέει όλο το σύστημα. Επίσης, πρέπει να κρατάμε περισσότερα αποθέματα για κρίσιμα πράγματα, όπως φάρμακα ή υλικά για τεχνολογία, αντί να περιμένουμε να έρθουν την τελευταία στιγμή. Ένα ακόμα βήμα είναι να παράγουμε πιο κοντά μας, π.χ. σε γειτονικές χώρες, για να μην ταξιδεύουν τα προϊόντα από την άλλη άκρη του πλανήτη. Αυτό όχι μόνο μειώνει τις καθυστερήσεις, αλλά και τη ρύπανση από τις μεταφορές.

Λύσεις υπάρχουν

Η τεχνολογία μπορεί να κάνει τη διαφορά, με εξυπνα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να προβλέπουν τι χρειαζόμαστε και να οργανώνουν καλύτερα τις αποθήκες, ενώ μηχανές όπως οι 3D εκτυπωτές μπορούν να φτιάχνουν εξαρτήματα επί τόπου, χωρίς να χρειάζεται να τα στείλουμε από μακριά. Παράλληλα, πρέπει να χρησιμοποιούμε πιο καθαρά καύσιμα για τα πλοία και τα φορτηγά και να ανακυκλώνουμε υλικά αντί να εξορύσσουμε συνέχεια καινούργια. Και το πιο σημαντικό, να φροντίζουμε οι εργάτες που δουλεύουν στα εργοστάσια ή τις αποθήκες να έχουν δίκαιους μισθούς και καλές συνθήκες, γιατί δεν γίνεται να χτίζουμε την οικονομία μας πάνω στην… εκμετάλλευση.

“Παπούτσια από τον τόπο μας”

Το παλιό σύστημα, που κοιτούσε μόνο το φθηνό κόστος, δεν αντέχει πια. Αντί να προσπαθήσουμε να το ξαναφέρουμε πίσω, μπορούμε να φτιάξουμε έναν πιο έξυπνο, πιο τοπικό, πιο πράσινο και πιο δίκαιο τρόπο να παράγουμε και να διακινούμε τα προϊόντα. Ένα τέτοιο σύστημα θα είναι πιο ανθεκτικό στις κρίσεις και θα ωφελεί περισσότερους, από τους εργάτες στα εργοστάσια μέχρι τους καταναλωτές που περιμένουν το επόμενο smartphone τους και θα αρχίσουν να εκτιμούν όλα τα παραπάνω, την προστασία του περιβάλλοντος και των εργασιακών συνθηκών και θα αγοράζουν αναλόγως. Με την αγοραστική τους δύναμη, όποια και αν είναι αυτή πλέον, μπορούν να καθορίσουν τους κανονες της νέας παγκοσμιοποίησης διότι η παλιά μας… τελείωσε.

Η παγκοσμιοποίηση… παγκοσμίως

Ο δημοσιογράφος Thomas Friedman από τους New York Times, μιλώντας στο World Economic Forum στο Davos το 2022 με θέμα “Is Globalization Dead?” εξήγησε ότι η παγκοσμιοποίηση δεν έχει πεθάνει, αλλά πρέπει να ξαναφτιαχτεί εξαιτίας πολέμων, οικονομικών προβλημάτων και εθνικισμού. Προτείνει να γίνει πιο ανθεκτική με τη βοήθεια της τεχνολογίας και της συνεργασίας, και τονίζει ότι είναι πιο δυνατή από ποτέ, αλλά πρέπει να προσαρμοστεί σε νέα ζητήματα όπως ο εμπορικός πόλεμος ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα. Σε μια παλιότερη ομιλία του το 2012 με τίτλο “The World is Flat 3.0”, ο Friedman περιέγραψε την παγκοσμιοποίηση σαν ένα σύστημα που πήρε τη θέση του Ψυχρού Πολέμου, αλλά χρειάζεται επανασχεδιασμό για να αντιμετωπίσει τις ανισότητες και τις αλλαγές από την τεχνολογία.

Για κοίτα ποιος μιλάει

Ο Fareed Zakaria από το CNN, στη συζήτηση “The New Global Trade Wars” το 2025, ανέλυσε πώς οι ΗΠΑ, που ήταν οι μεγαλύτεροι υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης, έχουν γίνει τώρα οι πιο σκληροί επικριτές της, και προτείνει να αλλάξουν οι κανόνες για καλύτερη ρύθμιση του εμπορίου με λιγότερες ανισότητες. Σε μια πρόσφατη ομιλία του στο Yale Political Union το 2025, υπερασπίστηκε την παγκοσμιοποίηση σαν κάτι που δίνει περισσότερες επιλογές στους ανθρώπους, κατηγορώντας πολιτικές απομόνωσης όπως αυτές του Trump, και ζητάει επανασχεδιασμό ώστε τα οφέλη να μοιράζονται πιο δίκαια. Στο “A Reversal of Global Trends” το 2024, ο Zakaria βλέπει την παγκοσμιοποίηση σαν μια νέα εποχή που απαιτεί μεγάλες αλλαγές στους πολιτικούς και οικονομικούς κανόνες

Φρούδες ελπίδες;

Η Rana Foroohar από τους Financial Times και το CNN, στο “What Comes After Globalization?” το 2023, μιλάει για μια “μετά-παγκόσμια” οικονομία όπου οι χώρες θα εξαρτώνται λιγότερο από παγκόσμιες αλυσίδες προμηθειών, και προτείνει να εστιάσουμε σε τοπική δύναμη και νέους κανόνες για το εμπόριο και την τεχνολογία. Στο “Prosperity in a Post-Global World” το 2023, η Foroohar λέει ότι τελείωσε η εποχή της υπερ-παγκοσμιοποίησης και προτείνει πέντε κανόνες για τη νέα φάση, προτεραιότητα στις τοπικές οικονομίες, ρύθμιση της τεχνολογίας και μείωση των ανισοτήτων. Στο “The Failed Age of Globalization” το 2022, επικρίνει ότι η παγκοσμιοποίηση δεν έφερε δίκαιη ανάπτυξη όπως υποσχόταν, και ζητάει αλλαγές για πιο σταθερές και τοπικές δομές

“Το αποτέλεσμα είναι ο… Τραμπ”

Ο David J. Lynch από την Washington Post και τους Financial Times, στο podcast “Globalization and Its Discontents” το 2025, εξηγεί ότι η παγκοσμιοποίηση απέτυχε επειδή δεν κράτησε τις υποσχέσεις της για τους εργαζόμενους, λόγω αλλαγών στην οικονομία και αδύναμων αλυσίδων προμηθειών. Προτείνει να διορθωθεί και σημειώνει ότι αυτή η αποτυχία οδήγησε σε λαϊκισμό όπως αυτός του Trump. Από την ακαδημαϊκή πλευρά, ο Jeff Frieden από το Πανεπιστήμιο Harvard, σε συνεργασία με το Columbia, στη μελέτη “The End of an Era?” το 2025, εξετάζει αν τελειώνει η μεταπολεμική παγκόσμια οικονομική τάξη που βασιζόταν στην αμερικανική ηγεσία και τις διεθνείς συμφωνίες, εξαιτίας πολιτικών αλλαγών όπως δασμοί και απομάκρυνση από κοινές συμφωνίες. Τέλος, οι Wadim Strielkowski και άλλοι από το UC Berkeley, στο “Relationship between Globalization and Internationalization of Higher Education” το 2025, εξερευνούν πώς η παγκοσμιοποίηση επηρεάζει την εκπαίδευση, και προτείνουν αλλαγές για πιο βιώσιμη ανάπτυξη, ειδικά μετά την πανδημία COVID-19, με έμφαση σε διεθνείς συνεργασίες και λιγότερη “διαρροή” ταλέντων. Όλες αυτές οι φωνές δείχνουν ότι η παγκοσμιοποίηση θα πρέπει να αναμορφωθεί όπως άλλωστε “αναμορφώνονται” όλα σε αυτή τη ζωή και σε αυτό τον πλανήτη…