Ένα πιάτο φαΐ στην… εγγονή

Ποια ήταν η καθημερινότητα όταν φιλοξενούσατε την εγγονή σας στο σπίτι σας; Πόσα χρόνια διήρκεσε αυτή η στήριξη και πώς επηρέασε τη δική σας οικονομική κατάσταση; Ποιες ήταν οι δικές σας ανάγκες που δεν καλύπτατε, διότι δεν περίσσευαν; Θυμάστε τις συζητήσεις σας για το μέλλον, σε μια εποχή οικονομικής αστάθειας τόσο για την εγγονή σας όσο και για τα εγγόνια των άλλων; Τώρα που είναι καλύτερα τα οικονομικά της εγγονής, σας στηρίζει το ίδιο;

Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που θα ήθελα να απευθύνω σε γιαγιάδες της Ελλάδας του 21ου αιώνα, με αφορμή τη δημόσια εξομολόγηση μιας νέας πολιτικού και δικηγόρου, για τα χρόνια που έζησε με τη δική της γιαγιά και την στήριξε οικονομικά, όπως υποστήριξε σε δηλώσεις της για να αιτιολογήσει το “πόθεν έσχες” της

Δεν θα ξεκουραστούν ποτέ

Η περίπτωση αυτή, πέρα από πολιτικές γλαφυρότητες ή αντιπαλότητες, αντικατοπτρίζει μια σοβαρότερη τάση, όπου η τρίτη ηλικία λειτουργεί ως βασικός πυλώνας στήριξης για τις νεότερες γενιές, εν μέσω δημογραφικής κρίσης και συνεχών οικονομικών πιέσεων καθώς και μιας πανδημίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία το 27% των παιδιών κάτω των 18 ετών  ζει σε συνθήκες φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Οι γιαγιάδες και οι παππούδες καλύπτουν κρίσιμα κενά κι αυτό είναι κάτι πολύ σοβαρό, τουλάχιστον για τους ίδιους τους ηλικιωμένους που δεν ξενοιάζουν ποτέ σ αυτή τη ζωή. Ίσως και στην άλλη. (Ανάλογα στοιχεία δεν έχω εντοπίσει για εγγόνια πάνω από 30 ετών, ίσως γιατί η κοινή λογική δεν θα το φανταζόταν κάτι τέτοιο)

Η μαμά στη δουλειά και η γιαγιά στο σπίτι…

Άλλες έρευνες δείχνουν ότι περίπου το 60% των εργαζόμενων μητέρων βασίζεται σε γιαγιάδες για τη φροντίδα των παιδιών, ιδίως σε αστικές περιοχές όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη όπου τα παιδικοί σταθμοί και οι νταντάδες είναι ακριβοί ή ανεπαρκείς. Με μέση μηνιαία σύνταξη στα 1.182 ευρώ τον Ιούνιο του 2025 (από τα οποία η κύρια σύνταξη ανέρχεται σε 951 ευρώ και η επικουρική στα 221 ευρώ) οι ηλικιωμένοι συχνά μεταβιβάζουν πόρους σε παιδιά και εγγόνια, καλύπτοντας έξοδα στέγασης, σίτισης και εκπαίδευσης. Το Ινστιτούτο Εργασίας (INE) κάνει λόγο για πάνω από 2,5 εκατ. συνταξιούχους που συμβάλλουν σε αυτή την ενδοοικογενειακή αλληλεγγύη. Πέρα από την πρακτική βοήθεια, ο ρόλος της τρίτης ηλικίας επηρεάζει και την κοινωνική συνοχή. Μελέτες από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου υπογραμμίζουν ότι οι γιαγιάδες, ως κύριο μέρος του συγγενικού δικτύου, συμβάλλουν στην ανατροφή από τον 19ο αιώνα, διατηρώντας παραδόσεις και παρέχοντας σταθερότητα σε εποχές αλλαγών. Με προσδόκιμο ζωής εκτιμώμενο στα 81,9 το 2024 οι γιαγιάδες θα συνεχίσουν να προσφέρουν σε μία κοινωνία που δεν δείχνει να τους το αναγνωρίζει. Αντιθέτως η έλλειψη σεβασμού είναι διάχυτη σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, της εργασίας, της ψυχαγωγίας, του καφέ στην παραλία κλπ

Οικονομία σε όλα…

Πολλές φορές ξεχνάμε ότι αυτή η στήριξη έχει κόστος για τους ίδιους τους ηλικιωμένους. Συνταξιούχοι ζουν στα όρια της φτώχειας, με το ποσοστό ατόμων άνω των 65 ετών σε κίνδυνο φτώχειας να ξεπερνά το 20%. Γιαγιάδες και παπούδες πηγαίνουν στις λαικές αγορές και μαζεύουν τα πεταμένα των πάγκων, άλλοι ζητιάνευαν μέχρι πρότινος σε γωνίες της Θεσσαλονίκης διότι η σύνταξη δεν φτάνει ή η σύνταξη δεν βγήκε ακόμη. Συνταξιούχοι που είχαν κάνει όνειρα για ταξίδια στα γεράματα τους τα έχουν ξεχάσει, με αποτέλεσμα να απομονώνονται σε ένα θλιβερό κόσμο μόνο με φάρμακα, πιεσόμετρα και αναμνήσεις. Όλα αυτά μπορούν να αντιστραφούν με πολιτικές και προτάσεις εγγονών, όπως αυτής που ανέδειξε τη γιαγιά της ως το βασικό οικονομικό στήριγμα της, σε αντιπροσωπευτικά και καλοπληρωμένα όργανα της ΕΕ, για αύξηση συντάξεων, επέκταση προγραμμάτων φροντίδας, φορολογικές ελαφρύνσεις για ενδοοικογενειακές μεταβιβάσεις, αποιδρυματοποίηση τρίτης ηλικίας, καταργηση οίκων ευγηρίας και θέσπιση βοήθειας στο σπίτι κλπ. Άλλωστε σε μια χώρα με δημογραφικό στα κόκκινα, η αναγνώριση της προσφοράς των ηλικιωμένων στο χτίσιμο νέων κοινωνιών δεν είναι απλώς ηθική υποχρέωση αλλά κυρίως στρατηγική προτεραιότητα…

Πηγές:  Παιδική Φτώχεια (27-28%): Eurostat (2024) – Children at risk of poverty or social exclusion  / Φτώχεια Ηλικιωμένων (>65, >20%): Eurostat (2024) – Living conditions in Europe: Poverty and social exclusion  / Μέση Σύνταξη (~€800-1.182): IMF (2025) – Greece Article IV Consultation  / Εξάρτηση από Γιαγιάδες (60%+ μητέρες): IZA (2017) – Grandparent childcare and labor supply / Οικογενειακή Στήριξη Γιαγιάδων: ResearchGate (2010) – Family Help by Greek Grandparents  / Φροντίδα Παιδιών & Εργασία Μητέρων: CEPR – Childcare and mothers’ labour supply in southern Europe