Το έθιμο της βασιλόπιτας – Τα “Σατουρνάλια” και το φλουρί

Η βασιλόπιτα είναι το γλυκό που συμβολίζει την Πρωτοχρονιά και συνδέεται με την εορτή του Αγίου Βασιλείου, από τον οποίο και πήρε το όνομά της.

Αυτό το παραδοσιακό γλύκισμα σύμφωνα με το sansimera.gr παρασκευάζεται με διάφορους τρόπους και σε πολλές εκδοχές σε όλα τα ελληνικά σπίτια, τόσο σε αστικές όσο και σε αγροτικές περιοχές. Συνήθως ζυμώνεται με αλεύρι, αυγά, ζάχαρη και γάλα, ενώ στην επιφάνειά της γράφεται ο αριθμός του νέου έτους με αποφλοιωμένα αμύγδαλα.

Στο ζυμάρι τοποθετείται ένα νόμισμα, και ο τυχερός που το βρει κατά το μοίρασμα της πίτας θεωρείται ευνοημένος για το νέο έτος. Σε κάποιες αγροτικές περιοχές, παλαιότερα, αντί για νόμισμα τοποθετούσαν ένα κομμάτι άχυρο, κλήμα ή κλώνο ελιάς, ανάλογα με την τοπική παραγωγή, και όποιος το έβρισκε θεωρούσε ότι η σοδειά του για τη χρονιά θα ήταν καλή.

Η βασιλόπιτα κόβεται και μοιράζεται με ειδικό τελετουργικό το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς ή ανήμερα της ημέρας. Ο νοικοκύρης του σπιτιού σταυρώνει την πίτα και στη συνέχεια τη μοιράζει στα μέλη της οικογένειας και στους φιλοξενούμενους. Συνήθως, ειδικά κομμάτια δίνονται για τον Χριστό, την Παναγία, τον Άγιο Βασίλειο, το σπίτι και τους ξενιτεμένους της οικογένειας.

Το έθιμο δεν περιορίζεται μόνο στην Πρωτοχρονιά. Από τις πρώτες ημέρες του νέου έτους και σχεδόν μέχρι τα τέλη Φλεβάρη, σωματεία, επαγγελματικές ενώσεις και οργανώσεις κόβουν τη δική τους βασιλόπιτα, μια συνήθεια που προέρχεται από τις παλαιότερες συντεχνίες, όπου τα μέλη τους έκοβαν την πρωτοχρονιάτικη πίτα για καλή τύχη και ευημερία στον κοινό τους επαγγελματικό τομέα.

Η παράδοση της βασιλόπιτας έχει τις ρίζες της στα ρωμαϊκά “Σατουρνάλια”, που αποτελούσαν συνέχεια των Ελληνικών “Κρονίων”. Στα “Σατουρνάλια” προσφέρονταν καρποί και πλακούντες (πίτες) τυλιγμένοι σε χρυσά φύλλα. Επίσης, συνδέεται με τον εορταστικό άρτο της αρχαίας Ελλάδας, που προσφερόταν στους θεούς κατά τα “Θαλύσια” και τα “Θαργήλια”.

Η χριστιανική παράδοση αναφέρει ότι ο Άγιος Βασίλειος, όταν ήταν επίσκοπος Καισάρειας, έσωσε τους κατοίκους από την κατάσχεση των περιουσιών τους από τον άγριο έπαρχο της Καππαδοκίας. Κατόπιν, έπεισε τους κατοίκους να συγκεντρώσουν τα πολύτιμα αντικείμενα τους και να τα προσφέρουν στον έπαρχο. Ωστόσο, αντί για τα αντικείμενα, έψησε μικρές πίτες στις οποίες τοποθέτησε τα πολύτιμα αντικείμενα. Όταν οι πίτες μοιράστηκαν, καθένας βρήκε πίσω τα πράγματά του. Από τότε, η παράδοση θέλει να τοποθετείται ένα νόμισμα στην βασιλόπιτα για καλή τύχη.

Σύμφωνα με νεότερες παραλλαγές από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, ο Άγιος Βασίλειος φέρεται να νίκησε τον εισπράκτορα των φόρων σε χαρτοπαίγνιο και αργότερα η διανομή της πίτας γινόταν με μικρά ψωμιά ή με μια μεγάλη πίτα.