Τα αντίθετα δεν έλκονται (πλέον) στην αγάπη και το σεξ

Οι άνθρωποι ζουν εδώ και καιρό με το ρητό «τα αντίθετα έλκονται» – ο εσωστρεφής θα ερωτευτεί τον εξωστρεφή και το κακό παιδί, τον καλύτερο μαθητή. Αυτή η πεποίθηση υπάρχει στη λαϊκή κουλτούρα εδώ και χρόνια.

Όμως, ενώ πολλοί άνθρωποι σπεύδουν να συμφωνήσουν ότι τα αντίθετα έλκονται, και μπορεί ακόμη και να δώσουν ένα παράδειγμα από τη ζωή τους, πολλοί ερευνητές έχουν καταρρίψει αυτή την ιδέα όλα αυτά τα χρόνια. «Η έρευνα είναι αρκετά ξεκάθαρη, στην πραγματικότητα, αυτό το σενάριο δεν είναι αληθές», λέει η κλινική ψυχολόγος Ramani Durvasula από την Καλιφόρνια, ειδική στις τοξικές σχέσεις. «Οι άνθρωποι που έχουν κοινά ενδιαφέροντα, ιδιοσυγκρασία και όλα αυτά είναι πιο πιθανό να βγουν ραντεβού».

Πράγματι, διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι οι φίλοι και οι ερωτικοί σύντροφοι τείνουν να μοιράζονται βασικές πεποιθήσεις, αξίες και χόμπι. Οι άνθρωποι τείνουν να έλκονται ή να εμπιστεύονται άτομα με παρόμοια φυσικά χαρακτηριστικά και κάποιες έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι προτιμούν άλλους με παρόμοιες προσωπικότητες.

Υπάρχει επίσης ένα σύνολο στοιχείων που υποδηλώνουν ότι τα αντίθετα απωθούνται – ιδιαίτερα γύρω από απόψεις και αξίες. Και σε ένα ολοένα και πιο διχασμένο κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό κλίμα σε χώρες σε όλο τον κόσμο, είναι λιγότερο πιθανό να ερωτευτούμε κάποιον που σκέφτεται πολύ διαφορετικά από εμάς. Παράγοντες όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υποδεικνύουν ότι γίνεται πολύ πιο εύκολο για τους ερωτευμένους να μπουν σε «φούσκες» ομοϊδεατών τους, αφήνοντας την ιδέα ότι «τα αντίθετα έλκονται» πίσω τους.

Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί επακριβώς η προέλευση του ρητού «τα αντίθετα έλκονται», αλλά ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Robert F Winch το πρότεινε σε μια εργασία του το 1954 στην American Sociological Review. Η έρευνά του επικεντρώθηκε στις «συμπληρωματικές ανάγκες στην επιλογή συντρόφου» – την ιδέα ότι οι άνθρωποι αναζητούσαν συντρόφους που είχαν ορισμένες ιδιότητες που τους έλειπαν (όπως ο εσωστρεφής που επιλέγει τον εξωστρεφή, ίσως ως έναν τρόπο για τον εσωστρεφή να επωφεληθεί από την επιρροή του εξωστρεφούς).

Ωστόσο, κοντά στην έρευνα του Winch, άλλοι επιστήμονες άρχισαν να εξάγουν διαφορετικά συμπεράσματα. Λιγότερο από μια δεκαετία αργότερα, ένας άλλος ερευνητής κοινωνικής ψυχολογίας με έδρα τις ΗΠΑ, ο Donn Byrne, αμφισβήτησε την υπόθεση των αντιθέτων-έλξης με τη δική του εργασία. Ο Byrne υπέθεσε ότι «ένας ξένος που είναι γνωστό ότι έχει συμπεριφορές παρόμοιες με αυτές του αντικειμένου του πόθου του είναι πιο αρεστός από έναν ξένο με συμπεριφορές ανόμοιες με αυτές του αντικειμένου [και] κρίνεται ότι είναι πιο έξυπνος, καλύτερα ενημερωμένος, πιο ηθικός και καλύτερα προσαρμοσμένος».

«Αυτή ήταν η αρχή», λέει η Angela Bahn, αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας στο Wellesley College των ΗΠΑ. «Από τότε, υπάρχουν πραγματικά ισχυρά, ευρέως διαδεδομένα στοιχεία για την έλξη των ανθρώπων με ομοιότητα».

Η Bahn το βρήκε αυτό στη δική της μελέτη του 2017, στην οποία οι ερευνητές συνάντησαν ζευγάρια ανθρώπων πλησιάζοντάς τους σε δημόσιους χώρους στη Μασαχουσέτη. Παρατήρησαν ότι η ομοιότητα μεταξύ των ζευγών ήταν στατιστικά σημαντική στο «86% των μεταβλητών που μετρήθηκαν», συμπεριλαμβανομένων των στάσεων, των αξιών και των ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων. Πιο συγκεκριμένα, ζευγάρια φίλων και ερωτικών συντρόφων ταίριαξαν στενά ως προς τις στάσεις σχετικά με τους γάμους ομοφυλοφίλων, τις αμβλώσεις, τον ρόλο της κυβέρνησης στη ζωή των πολιτών και τη σημασία της θρησκείας.

Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μπορεί να φαίνεται ότι τα αντίθετα έλκονται, όπως οι επιφανειακές διαφορές που κάνουν τους ανθρώπους να φαίνονται πιο αντίθετοι από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Για παράδειγμα, ένας «αυθεντικός λογιστής» και ένας «ακατάστατος καλλιτέχνης», μπορεί να μοιάζουν με ένα αντιθετικό ζευγάρι, προτείνει η Durvasula – αλλά «οι αξίες τους, είτε πρόκειται για οικογενειακή [ή] πολιτική ιδεολογία, πιθανότατα να είναι παρόμοιες.

Είναι ενδιαφέρον ότι η προσωπικότητα παραμένει ένας τομέας όπου τα συμπεράσματα είναι λιγότερο απλά. Στη μελέτη της Bahn, για παράδειγμα, τα ζευγάρια εμφάνισαν «χαμηλότερα επίπεδα ομοιότητας» στην προσωπικότητα, ειδικά όταν επρόκειτο για το μοντέλο των 5 Μεγάλων Παραγόντων της Προσωπικότητας (Big Five Personality Model) – νευρωτισμός, εξωστρέφεια, διαθεσιμότητα, συνεργατικότητα και ευσυνειδησία. Η Bahn εξηγεί ότι, για παράδειγμα, «δύο άνθρωποι που είναι εξαιρετικά κυρίαρχοι δεν πρόκειται να συνεργαστούν καλά, επομένως αυτός είναι ο ένας τομέας όπου η συνεργατικότητα, την οποία μπορείτε να χαρακτηρίσετε ως «τα αντίθετα έλκονται», είναι πολύ πιο κοινή».

Αλλά μια άλλη μελέτη του 2017 από τη λέκτορας κοινωνικής ψυχολογίας του University College του Λονδίνου, Youyou Wu, κατέληξε σε διαφορετικά ευρήματα. Εξετάζοντας τα προφίλ περίπου 1.000 ζευγαριών και 50.000 φίλων στο Facebook, η Wu και οι συνάδελφοι της «έδειξαν ότι υπάρχει ομοιότητα ισχυρότερη από ό,τι είχε βρεθεί προηγουμένως… και για τα πέντε χαρακτηριστικά προσωπικότητας» μεταξύ των ζευγαριών – περισσότερες ενδείξεις ότι τα αντίθετα μπορεί πράγματι να μην έλκονται, ακόμα κι αν μπορεί να φαίνεται έτσι.

Οι εφαρμογές γνωριμιών ενθαρρύνουν την αναζήτηση παρόμοιων συντρόφων

Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι τα άτομα με αντίθετες αξίες και απόψεις δεν θα βρουν επιτυχία μαζί. Συμβαίνει, φυσικά, και μπορεί να υπάρχουν οφέλη από τη διαφωνία – ή ακόμα και τη θεμελιώδη αντίθεση – στα ζευγάρια.

Η Ipek Kucuk, 29 ετών, με έδρα το Παρίσι, ειδικός γνωριμιών και τάσεων στην εφαρμογή γνωριμιών Happn, λέει ότι πρόσφατα βγήκε από μια σχέση με ένα άτομο με το οποίο «συμφωνούσε σε όλα» για να βγει ραντεβού με κάποιον που έχει διαφορετικές απόψεις σε θέματα όπως ο εμβολιασμός και η θρησκεία. «Πριν χωρίσω με τον πρώην μου, δεν ήξερα πόσο βαριόμουν», λέει η Kucuk. «Παρόλο που οι συζητήσεις μας είναι ένα τρενάκι συναισθημάτων με τον τωρινό μου σύντροφο επειδή με σοκάρει με κάποιες από τις απόψεις του, με έκανε πραγματικά να μεγαλώσω… διεύρυνε την οπτική μου. Πραγματικά το εκτιμώ».

Ωστόσο, η Kucuk λέει ότι έχει ορισμένες πεποιθήσεις που θέλει να είναι κοινές με τον σύντροφό της – όπως ο φεμινισμός και η υποστήριξη των LGBTQ δικαιωμάτων. Και πολλοί άλλοι εκεί έξω φαίνεται να έχουν την ίδια προτίμηση.

Σήμερα, η ανταλλαγή πολιτικών απόψεων είναι απαραίτητη για τα ζευγάρια που ταιριάζουν. Για  παράδειγμα, οι αναφορές για το “Black Lives Matter” (ή BLM) αυξήθηκαν κατά 55 φορές το 2020 στην εφαρμογή γνωριμιών Tinder, υποδεικνύοντας ότι οι άνθρωποι δεν ήταν πρόθυμοι να συμβιβαστούν με συντρόφους που δεν συμμερίζονταν τις πιο κρίσιμες πεποιθήσεις τους. Αφού το OkCupid κυκλοφόρησε ένα σήμα που οι χρήστες μπορούσαν να βάλουν στα προφίλ τους για να δείξουν την υποστήριξή τους στο BLM, οι χρήστες που συμπεριέλαβαν το σήμα είχαν δύο φορές περισσότερες πιθανότητες να ταιριάξουν με άλλους χρήστες που είχαν το σήμα, είπε εκπρόσωπος του OkCupid στο BBC Worklife.

Η τεράστια πολιτιστική επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης – και οι αλγόριθμοί τους που συνδέουν ανθρώπους με παρόμοιες πεποιθήσεις – μπορεί να ωθήσει τους ερωτευμένους ακόμη περισσότερο προς εκείνους που μοιράζονται τις ίδιες απόψεις και συμπεριφορές.

Όπως εξηγεί η Wu, πολλές εφαρμογές γνωριμιών προτείνουν άτομα με βάση τα κοινά «μου αρέσει» στο Facebook ή τους ακόλουθους σας στο Twitter. Τα άτομα που χρησιμοποιούν εφαρμογές γνωριμιών που προτείνουν φίλους φίλων ουσιαστικά απλώς συναντούν περισσότερους ανθρώπους σαν τους εαυτούς τους.

Εφαρμογές γνωριμιών που απευθύνονται σε άτομα με συγκεκριμένες απόψεις έχουν επίσης εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια, ειδικά γύρω από τις διχαστικές προεδρικές εκλογές του 2016 στις ΗΠΑ. Οι εφαρμογές που έκαναν το ντεμπούτο τους εκείνη την εποχή στοχεύοντας πολιτικά συντηρητικούς χρήστες ήταν οι Righter, Conservatives Only και Donald Daters. Δύο χρόνια μετά τις εκλογές, το Bumble καθιέρωσε μια λειτουργία «φιλτραρίσματος» που επέτρεπε στους χρήστες να περνούν προφίλ ατόμων που δεν ταιριάζουν με τις πολιτικές προτιμήσεις και τον τρόπο ζωής τους.

«Είναι εύκολο να συνδεθείτε με άτομα με τα οποία συμφωνείτε στο διαδίκτυο», λέει η Bahn. «Οι αλγόριθμοι στις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης μας δείχνουν πράγματα με τα οποία πιστεύουν ότι θα συμφωνήσουμε ήδη».

Οι διαδικτυακές υπηρεσίες γνωριμιών φαίνεται να το ενστερνίζονται – είναι χαρακτηριστικό, όχι σφάλμα. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του OkCupid, «Το OkCupid είναι διαβόητο για το ότι βοηθά τους ανθρώπους να συνδέονται σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα λόγω του αλγόριθμου που βασίζεται σε ερωτήσεις». Προσδιόρισε περαιτέρω ζητήματα που ο ιστότοπος γνωριμιών βοηθά τους ανθρώπους να «ταιριάζουν»: δικαιώματα αναπαραγωγής, έλεγχος των όπλων, εμβόλιο Covid-19 και BLM. Η κυκλοφορία σημάτων από την εταιρεία, όπως το σήμα BLM και το σήμα «Συνήγορος της Κλιματικής Αλλαγής», για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να βρουν εύκολα άλλους που μοιράζονται τις βασικές πεποιθήσεις τους, υποδηλώνει ότι αυτή η τάση αυξάνεται.

Τώρα, τα διαδικτυακά δίκτυα και οι ιστότοποι που χρησιμοποιούμε πολλοί από εμάς για να βρούμε φίλους, ραντεβού και, εν τέλει, αγάπη, μας σπρώχνουν προς ανθρώπους που φαίνεται να σκέφτονται παρόμοια με εμάς. Αυτό δεν είναι κακό – η πληθώρα των δεδομένων που δείχνουν το υψηλό ποσοστό των ζευγαριών που μοιράζονται απόψεις και αξίες υποδηλώνουν ότι είναι μια καλή ένδειξη μιας μόνιμης σχέσης. Αλλά υπάρχουν και μειονεκτήματα. Αν βγαίνουμε ραντεβού μόνο με άτομα που σκέφτονται όπως εμείς, είναι λιγότερο πιθανό να κάνουμε τις συζητήσεις που απολαμβάνει η Kucuk με τον σύντροφό της – τις συζητήσεις που αμφισβητούν τις υποθέσεις μας και ίσως ακόμη και να μας ανοίγουν τα μάτια σε διαφορετικές κοσμοθεωρίες. Ωστόσο, δεδομένης της επικράτησης και της δύναμης της τεχνολογίας – και του γεγονότος ότι τα αντίθετα δεν έλκονταν ακριβώς από την αρχή – το ρητό μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί παρελθόν.