Στο στόχαστρο η Διαφάνεια: Η Ουκρανία σε κρίση εμπιστοσύνης μετά τον νόμο Ζελένσκι
Σήμερα, σχεδόν μια δεκαετία μετά, τα θεμέλια αυτής της προσπάθειας δοκιμάζονται ξανά.
Διονύσης Ασημιάδης
Χιλιάδες Ουκρανοί πολίτες κατέβηκαν στους δρόμους του Κιέβου και άλλων μεγάλων πόλεων, όπως η Λβιβ, η Οδησσός και το Ντνίπρο, διαμαρτυρόμενοι για την απόφαση του προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι να υπογράψει έναν αμφιλεγόμενο νόμο που, σύμφωνα με πλήθος επικριτών, αποδυναμώνει τα βασικά θεσμικά όργανα κατά της διαφθοράς στη χώρα.
Ο νόμος παρέχει πλέον στον γενικό εισαγγελέα πιστό συνεργάτη του Ζελένσκι, Ρούσλαν Κραβτσένκο τον έλεγχο τόσο του Εθνικού Γραφείου Καταπολέμησης της Διαφθοράς (NABU) όσο και της Ειδικής Αντι-Διαφθοράς Εισαγγελίας (SAPO), επιτρέποντάς του να επεμβαίνει στις έρευνες, να τις αναθέτει σε άλλους ερευνητές ή ακόμα και να τις κλείνει.
Η είδηση προκάλεσε άμεσες αντιδράσεις τόσο εντός όσο και εκτός Ουκρανίας. Στην καρδιά του Κιέβου, πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη αντικυβερνητική διαμαρτυρία από την έναρξη της ρωσικής εισβολής το 2022, με συνθήματα που θύμιζαν την εποχή της εξέγερσης του Ευρωμαϊντάν.
«Διαλέξαμε Ευρώπη, όχι αυταρχισμό», έγραφε ένα πανό, ενώ ένα άλλο κατήγγειλε: «Ο πατέρας μου δεν πέθανε για αυτό». Οι διαδηλωτές καταγγέλλουν ότι ο Ζελένσκι απομακρύνεται από το δημοκρατικό μονοπάτι που η χώρα είχε χαράξει με κόπο και αίμα από το 2014 και μετά.
Ο ίδιος ο πρόεδρος, σε νυχτερινό του διάγγελμα, υπερασπίστηκε τον νέο νόμο, κατηγορώντας τα υφιστάμενα συστήματα αντιμετώπισης της διαφθοράς ως αδρανή ενώ ισχυρίζεται ότι δέχονται ρωσική επιρροή. «Υπάρχουν υποθέσεις δισεκατομμυρίων που μένουν παγωμένες εδώ και χρόνια χωρίς εξήγηση.
Δεν μπορούμε να περιμένουμε άλλο. Όσοι παραβιάζουν τον νόμο πρέπει να τιμωρούνται», δήλωσε χαρακτηριστικά. Μάλιστα, μία ημέρα πριν από την ψήφιση του νομοσχεδίου, οι αρχές ανακοίνωσαν συλλήψεις υπόπτων για κατασκοπεία υπέρ της Ρωσίας μέσα στο ίδιο το NABU, εντείνοντας τις υποψίες και τις πολιτικές εντάσεις.
Ωστόσο, οι διεθνείς αντιδράσεις ήταν εξίσου σφοδρές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω του εκπροσώπου της Γκιγιόμ Μερσιέ, εξέφρασε «βαθιά ανησυχία», υπενθυμίζοντας ότι η οικονομική και θεσμική στήριξη της Ε.Ε. προς την Ουκρανία βασίζεται ρητά σε πρόοδο στον τομέα της διαφάνειας και της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης.
Ακόμη πιο σαφής ήταν η Επίτροπος Διεύρυνσης της Ε.Ε., Μάρτα Κος, η οποία χαρακτήρισε την ψήφιση του νόμου «σοβαρό βήμα προς τα πίσω», σημειώνοντας ότι NABU και SAPO είναι «πυλώνες της ευρωπαϊκής πορείας της Ουκρανίας». Στην ίδια γραμμή και ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών Ντμίτρο Κουλέμπα, ο οποίος σχολίασε:
«Ήταν μια κακή μέρα για την Ουκρανία. Ο πρόεδρος έχει μπροστά του μια επιλογή: να σταθεί στο πλευρό του λαού ή όχι». Ακόμη και οι πρεσβευτές των G7 δήλωσαν επίσημα την πρόθεσή τους να συζητήσουν άμεσα με την ουκρανική ηγεσία τις πιέσεις που ασκούνται στους αντι-διαφθορά μηχανισμούς. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα εύθραυστη, καθώς οποιοδήποτε πλήγμα στην αξιοπιστία των θεσμών θα μπορούσε να επηρεάσει άμεσα την πορεία της χώρας προς την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ οι στρατιωτικές ανάγκες στο πεδίο της μάχης παραμένουν τεράστιες και επιτακτικές. Η ισορροπία ανάμεσα στην εθνική ασφάλεια και τη θεσμική λογοδοσία δεν υπήρξε ποτέ πιο δύσκολη.
Η ανεξαρτησία των θεσμών κατά της διαφθοράς ήταν εξαρχής ένας από τους βασικούς όρους που έθεσαν οι Δυτικοί σύμμαχοι για την παροχή στήριξης, χρηματοδότησης και πολιτικής αναγνώρισης προς το Κίεβο.
Η ίδρυση των NABU και SAPO έγινε το 2015 υπό αυστηρή διεθνή επιτήρηση, ως αντίβαρο στην ιστορική διαπλοκή και την πολιτική ατιμωρησία που ταλάνιζαν την Ουκρανία.
Σήμερα, σχεδόν μια δεκαετία μετά, τα θεμέλια αυτής της προσπάθειας δοκιμάζονται ξανά.