Στην Τουρκία, ο Πάπας επιδιώκει να απαλύνει ένα αρχαίο χριστιανικό χάσμα

Στην Κωνσταντινούπολη, ο Πάπας Λέων XIV θα συναντήσει τον πατριάρχη της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας για να δείξει τη φιλία μεταξύ των δύο μεγαλύτερων χριστιανικών ομάδων στον κόσμο.

Από τον Ben Hubbard, 28 Νοεμβρίου 2025

Έχουν περάσει 971 χρόνια από το μεγάλο ρήγμα που οδήγησε σε αιώνες αντιπαλότητας μεταξύ της Καθολικής Εκκλησίας στη Ρώμη και της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Κωνσταντινούπολη.

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια θέρμανση των σχέσεων μεταξύ των δύο δογμάτων, μια προσέγγιση που ο Πάπας Λέων XIV ελπίζει να αξιοποιήσει κατά τη διάρκεια της τετραήμερης επίσκεψής του στην Τουρκία, η οποία ξεκίνησε την Πέμπτη.

Σχεδιάζει να συναντήσει τον επικεφαλής της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο Α΄, το Σάββατο στην Κωνσταντινούπολη και να δειπνήσει μαζί του την Κυριακή, πριν πετάξει για τον Λίβανο για το δεύτερο μέρος του πρώτου διεθνούς ταξιδιού της θητείας του.

«Έχει μεγάλη συμβολική σημασία για τον Χριστιανισμό και είναι σίγουρα κάτι πολύ θετικό», δήλωσε ο Μηνάς Βασιλειάδης, που διευθύνει την Απογευματινή, μια ελληνόγλωσση εφημερίδα στην Κωνσταντινούπολη.

Η συνάντηση δεν θα επιλύσει τις μακροχρόνιες διαφορές μεταξύ των εκκλησιών, είπε, αλλά η μεγαλύτερη φιλία μπορεί να βοηθήσει «το Χριστιανισμό να αποδεχτεί τις διαφορές του και να προχωρήσει μαζί για να λύσει τα προβλήματα του σήμερα».

Η επίσκεψη του Πάπα στην Τουρκία -μια χώρα με πλειοψηφία μουσουλμανικού πληθυσμού και ελάχιστους καθολικούς- έχει ως στόχο, εν μέρει, να τιμήσει την 1700ή επέτειο της Συνόδου της Νίκαιας, τη σημερινή Ιζνίκ της Τουρκίας, ανατολικά της Κωνσταντινούπολης, όπου οι χριστιανοί ηγέτες καθόρισαν τα δόγματα της πίστης τους. Τονίζοντας τις αποφασεις εκεινης της συνόδου, τις οποίες καθολικοί, ορθόδοξοι και προτεστάντες εξακολουθούν να ακολουθούν ανεξάρτητα από τις θεολογικές διαφορές τους, ο Πάπας επιδιώκει να τονίσει τη χριστιανική ενότητα, σύμφωνα με αξιωματούχους του Βατικανού.

Πάντως ο Πάπας και ο Πατριάρχης κατέχουν πολύ διαφορετικές θέσεις στον κόσμο. Ο Λέων είναι ο ηγέτης της Καθολικής Εκκλησίας και επικεφαλής του κράτους του Βατικανού, που περιβάλλεται από την κατά κύριο λόγο καθολική Ιταλία. Ο Βαρθολομαίος ηγείται της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας από την Κωνσταντινούπολη. Οι ακόλουθοί της βρίσκονται κυρίως αλλού, στην Ελλάδα και σε άλλα μέρη της Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής και της Αυστραλίας.

Εντός της Τουρκίας, προΐσταται μιας μικροσκοπικής ελληνορθόδοξης κοινότητας, ο πληθυσμός της οποίας μειώνεται εδώ και έναν αιώνα λόγω θρησκευτικής βίας και κρατικών διακρίσεων εναντίον των Ελλήνων και των θεσμών τους. Οι ελληνικές κοινότητες στην Κωνσταντινούπολη και αλλού πλήρωσαν επίσης το τίμημα των συγκρούσεων μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, δήλωσε ο Emre Oktem, καθηγητής διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο Galatasaray της Κωνσταντινούπολης.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι Έλληνες, οι οποίοι είναι κατά συντριπτική πλειοψηφία Ορθόδοξοι, αποτελούσαν περίπου το 30% του πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης, που ξεπερνούσε το 1 εκατομμύριο άτομα. Σήμερα, μόνο περίπου 1.500 γηγενείς Έλληνες παραμένουν στην Τουρκία, σύμφωνα με τον κ. Oktem και άλλους ειδικούς. Οι περισσότεροι ζουν στην Κωνσταντινούπολη ή σε τουρκικά νησιά του Αιγαίου. Πολλές εκκλησίες όπου κάποτε προσεύχονταν είναι τώρα κλειστές ή σχεδόν άδειες. Η κυβέρνηση έχει μετατρέψει άλλες σε τζαμιά. Μεταξύ αυτών είναι και η Αγία Σοφία, ο αρχαίος βυζαντινός καθεδρικός ναός και αρχιτεκτονικό θαύμα, η επαναλειτουργία του οποίου το 2020 ως μουσουλμανικός χώρος λατρείας προκάλεσε την απογοήτευση πολλών χριστιανών.

Και τα σχολεία τους έχουν λίγους μαθητές. Φέτος, το ιδιωτικό ελληνικό γυμνάσιο Φενέρ (Φαναρι) της Κωνσταντινούπολης, ένα επιβλητικό, κόκκινο κτίριο που μοιάζει με κάστρο και χτίστηκε τη δεκαετία του 1880, έχει μόνο 31 μαθητές. Διεθνείς συμφωνίες διατηρούν τον πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη. Ωστόσο, η Τουρκία τον αποκαλεί Πατριάρχη Φαναρίου, χρησιμοποιώντας το όνομα της γειτονιάς όπου βρίσκεται το γραφείο του.

Μια μεγάλη διαμάχη μεταξύ της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και της τουρκικής κυβέρνησης είναι η τύχη της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, ενός εκπαιδευτηρίου που ιδρύθηκε το 1844 σε ένα νησί στη Θάλασσα του Μαρμαρά, νότια της Κωνσταντινούπολης, για την εκπαίδευση ορθόδοξων κληρικών. Η τουρκική κυβέρνηση το έκλεισε το 1971. Το Πατριαρχείο βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση εδώ και χρόνια σχετικά με τη σχολή, και ο Πρόεδρος Τραμπ ζήτησε από τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να την ξανανοίξει, όταν συναντήθηκαν τον περασμένο μήνα στην Ουάσινγκτον.

Καθισμένος δίπλα στον κ. Τραμπ στο Οβάλ Γραφείο, ο κ. Ερντογάν είπε ότι η Τουρκία είναι «έτοιμη να κάνει ό,τι χρειαστεί» για το σεμινάριο.

«Το εκτιμούμε», απάντησε ο κ. Τραμπ.

Μια πρόσφατη Κυριακή πρωί, οι βαρύτονες φωνές δύο ιερέων και των διακόνων τους αντηχούσαν στους τοίχους της εκκλησίας του εκπαιδευτηρίου, καθώς ψάλλονταν μια ορθόδοξη λειτουργία.

Αρχικά, μόνο ένας πιστός ήταν παρών. Αργότερα, μερικές δεκάδες τουρίστες από την Ελλάδα και την Αλβανία μπήκαν στο ιερό, κάνοντας το σταυρό τους και φιλώντας μια μεγάλη εικόνα της Παναγίας και του Ιησού. Ο επίσκοπος Αραβίσσου Κασσιανός, ηγούμενος της Μονής της Αγίας Τριάδας στη Σχολή, δήλωσε σε συνέντευξή του ότι η απόφαση του Πάπα Λέοντα να επισκεφθεί την Τουρκία στο πρώτο του ταξίδι εκτός Ιταλίας υποδηλώνει τη σημασία της χώρας και του πατριαρχείου. «Αυτό δείχνει τον σεβασμό μεταξύ των Εκκλησιών και πόση πίστη υπάρχει στις ιστορικές αξίες», είπε.

Οι συνομιλίες με την κυβέρνηση σχετικά με το σεμινάριο, το οποίο το Πατριαρχείο επιθυμεί να επαναλειτουργήσει ως ιδιωτικό τετραετές πανεπιστήμιο για 60 ή 70 φοιτητές, προχωρούν ομαλά, ανέφερε. «Πιστεύω ότι πλησιάζουμε σιγά-σιγά στο τέλος», είπε.

Ο επίσκοπος υποσχέθηκε ότι, παρά τις πολλές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κοινότητά τους, αυτός και οι αδελφοί του θα συνεχίσουν να εργάζονται για να διατηρήσουν την ιστορική τους παρουσία. «Το Πατριαρχείο βρίσκεται εδώ εδώ και 17 αιώνες και αυτό το εκπαιδευτήριο ανήκει στο Πατριαρχείο», είπε. «Μέχρι να σβήσει το τελευταίο φως, να σβήσει η τελευταία λάμπα, αυτά θα επιβιώσουν εδώ».

Η Motoko Rich συνέβαλε στο ρεπορτάζ από τη Ρώμη και ο Safak Timur από την Κωνσταντινούπολη. Ο Ben Hubbard είναι ο διευθυντής του γραφείου της Κωνσταντινούπολης, που καλύπτει την Τουρκία και τη γύρω περιοχή