Σαχέλ: Το γεωπολιτικό παιχνίδι του Κρεμλίνου και ο κίνδυνος για την Ευρώπη μέσω Αφρικής
Την ώρα που τα φώτα της διεθνούς επικαιρότητας παραμένουν στραμμένα στην Ουκρανία, η Ρωσία έχει ήδη ανοίξει ένα δεύτερο στρατιωτικό μέτωπο στην Αφρική.
Διονύσης Ασημιάδης
Η επιδείνωση της ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή του Σαχέλ εντείνει τις πιέσεις και στο μέτωπο των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη.
Την ώρα που τα φώτα της διεθνούς επικαιρότητας παραμένουν στραμμένα στην Ουκρανία, η Ρωσία έχει ήδη ανοίξει ένα δεύτερο στρατιωτικό μέτωπο στην Αφρική, με επίκεντρο την ευρύτερη περιοχή του Σαχέλ. Μέσω του Αφρικανικού Σώματος – της επίσημης στρατιωτικής δύναμης που διαδέχθηκε τους μισθοφόρους της Wagner – η Μόσχα επιχειρεί να παγιώσει την παρουσία της στο Μάλι, τον Νίγηρα και την Μπουρκίνα Φάσο, με πρόσχημα την καταπολέμηση της ισλαμιστικής τρομοκρατίας. Στην πραγματικότητα, διαμορφώνει μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα στη ζώνη που εκτείνεται από τη νότια Αλγερία έως τα σύνορα της Νιγηρίας, με οικονομικό κίνητρο την πρόσβαση σε ορυκτό πλούτο και στρατηγική στόχευση τη διείσδυση σε κράτη-κλειδιά της υποσαχάριας Αφρικής.
Στις 21 Ιουλίου, κοινή επιχείρηση των ενόπλων δυνάμεων του Μάλι και Ρώσων συμβούλων κατέληξε στον θάνατο του Souleymane Ag Bakawa, επικεφαλής του Ισλαμικού Κράτους της Μεγάλης Σαχάρας (ISIS-GS). Η επιχείρηση διεξήχθη στην περιοχή Ti-n-Fadimata, κοντά στο τρίγωνο Μάλι–Μπουρκίνα Φάσο–Νίγηρας, και χαρακτηρίστηκε από την κυβέρνηση της Μπαμακό ως επιτυχία κατά της τρομοκρατίας. Μία ημέρα νωρίτερα, είχε προηγηθεί η σύλληψη του επικεφαλής τακτικής μονάδας του ISIS, Abraham Boubacar (γνωστού ως Oubel), γεγονός που καταδεικνύει ότι το Κρεμλίνο έχει πλέον άμεση εμπλοκή στις χερσαίες επιχειρήσεις της περιοχής.
Την ίδια στιγμή, η κατάσταση ασφάλειας στο Σαχέλ έχει επιδεινωθεί δραματικά. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της ACLED, μόνο για τον Μάιο, πάνω από 850 άμαχοι και τουλάχιστον 400 στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους σε επιθέσεις τζιχαντιστικών ομάδων. Η Ομάδα Υποστήριξης του Ισλάμ και των Μουσουλμάνων (JNIM), που συνδέεται με την Αλ Κάιντα, έχει εγκαταλείψει τον ανταρτοπόλεμο υπέρ μιας πιο επιθετικής τακτικής ελέγχου εδαφών και βασικών οδικών αρτηριών. Οι ταυτόχρονες επιθέσεις της 1ης Ιουλίου στην περιοχή Kayes του δυτικού Μάλι κατέδειξαν τις προθέσεις της: όχι μόνο πλήγμα στον κρατικό μηχανισμό, αλλά και οικονομική αποδυνάμωση μέσω διακοπής της εμπορικής διαδρομής Ντακάρ–Μπαμακό, μέσω της οποίας διέρχεται σχεδόν το 70% των εισαγωγών της χώρας.
Παράλληλα, η επιδείνωση της ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή του Σαχέλ εντείνει τις πιέσεις και στο μέτωπο των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη. Η σύγκρουση στο Σουδάν και η αποσταθεροποίηση των κρατών της Δυτικής Αφρικής, σε συνδυασμό με την ενίσχυση παραστρατιωτικών ομάδων, δημιουργούν συνθήκες μαζικής εκτόπισης πληθυσμών. Η ΕΕ παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις, καθώς η ένταση στη ζώνη αυτή ενδέχεται να επηρεάσει άμεσα τις προσφυγικές ροές προς τη Μεσόγειο και να αναζωπυρώσει τις πολιτικές εντάσεις εντός της Ένωσης.
Η ρωσική στρατηγική παρουσιάζεται ως «αντιτρομοκρατική αποστολή» και καλύπτεται νομικά από τη ρωσική κατηγοριοποίηση KTO (Κατασταλτική Αντιτρομοκρατική Επιχείρηση). Η χρηματοδότησή της, όμως, προέρχεται από συμβόλαια εξόρυξης – κυρίως σε χρυσό και πολύτιμα μέταλλα – που εξασφαλίζονται μέσω διμερών συμφωνιών με τα καθεστώτα των περιοχών αυτών. Με άλλα λόγια, το μοντέλο Wagner δεν έχει εγκαταλειφθεί – απλώς μετεξελίχθηκε σε επίσημη κρατική παρουσία.
Η εμπλοκή αυτή, ωστόσο, προκαλεί σοβαρές αντιδράσεις. Ο πρόεδρος της Αλγερίας, Αμπντελματζίντ Τεμπούν, προσφέρθηκε να μεσολαβήσει ανάμεσα στη στρατιωτική κυβέρνηση του Μάλι και τις Τουαρέγκ φυλές στο βορρά, ζητώντας όμως ως αντάλλαγμα την αποχώρηση των Ρώσων «μισθοφόρων». Παράλληλα, ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι κάλεσε για πρώτη φορά το Κίεβο να παίξει ενεργό ρόλο στην Αφρική, προτείνοντας τεχνογνωσία στον αμυντικό τομέα και συνεργασία για την εκτόπιση της ρωσικής επιρροής.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, από την πλευρά τους, δεν παραμένουν θεατές. Τη Δευτέρα, ο ειδικός απεσταλμένος τους για το Σαχέλ, William Stevens, επισκέφθηκε την Μπαμακό, όπου συναντήθηκε με τον Υπουργό Εξωτερικών του Μάλι, Αμπντουλάγιε Ντιόπ. Το επίκεντρο της συνάντησης ήταν διπλό: αφενός, η ανάγκη για ειρηνευτική διαδικασία με τους Τουαρέγκ αφετέρου, η επιτάχυνση των επενδύσεων από αμερικανικές εταιρείες, σε μια περίοδο όπου η ρωσική επιρροή είναι σε άνοδο.
Η αποχώρηση της Γαλλίας από την περιοχή έχει αφήσει ένα γεωπολιτικό κενό, το οποίο σήμερα καλύπτεται από δύο ανταγωνιστικά κέντρα ισχύος: τη Ρωσία και τις ΗΠΑ. Στο ενδιάμεσο, ο πόλεμος στο Σαχέλ μετατρέπεται σταδιακά σε σύγκρουση δι’ αντιπροσώπων, με τις τοπικές κοινωνίες να βρίσκονται παγιδευμένες ανάμεσα σε παλαιούς αντάρτες, νέες γεωστρατηγικές και την καθημερινή απειλή της επιβίωσης.