Βασίλης Γρόλλιος: H φωνή της κριτικής θεωρίας στη σύγχρονη Ελλάδα
Η συμβολή του στην κριτική θεωρία και στη συζήτηση γύρω από τη δημοκρατία δεν είναι μόνο επιστημονική αλλά και πολιτισμική
Διονύσης Ασημιάδης
Η διαδρομή του Βασίλη Γρόλλιου αποδεικνύει ότι η Ελλάδα μπορεί να παράγει στοχαστές με διεθνή απήχηση που δεν φοβούνται να τοποθετηθούν πάνω σε δύσκολα και σύνθετα ζητήματα.
Ο Βασίλης Γρόλλιος ανήκει σε εκείνη τη μικρή κατηγορία διανοουμένων που καταφέρνουν να γεφυρώσουν τη θεωρητική σκέψη με τη δημόσια παρέμβαση. Με σπουδές και διδακτορικό στην πολιτική φιλοσοφία από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και μετεκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο του York στη Μεγάλη Βρετανία, κατόρθωσε να εντάξει το ελληνικό ακαδημαϊκό πλαίσιο στον ευρύτερο διεθνή διάλογο γύρω από την κριτική θεωρία και τη δημοκρατία. Δίδαξε σε πανεπιστήμια της Ελλάδας, μεταξύ των οποίων το Πανεπιστήμιο Πατρών, ενώ σήμερα συμμετέχει ως μέλος ΣΕΠ στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, δείχνοντας έμπρακτα την πίστη του στη διάδοση της γνώσης πέρα από τα στενά όρια της παραδοσιακής πανεπιστημιακής αίθουσας.
Η ερευνητική του δραστηριότητα εστιάζει στην παράδοση της κριτικής θεωρίας και στη σχέση της με την πολιτική συμμετοχή και τη δημοκρατία. Το βιβλίο του Negativity and Democracy in the Critical Theory Tradition, που κυκλοφόρησε από τον διεθνή εκδοτικό οίκο Routledge, αποτελεί μια συστηματική απόπειρα να φωτίσει τον ρόλο της «αρνητικότητας» ως απαραίτητης διάστασης σε κάθε δημοκρατικό εγχείρημα. Δεν αντιμετωπίζει την αρνητικότητα ως καταστροφή ή άρνηση για την άρνηση, αλλά ως κινητήρια δύναμη αμφισβήτησης που εμποδίζει την αδράνεια, διατηρεί τη δημόσια σφαίρα ζωντανή καλλιεργώντας την κριτική σκέψη. Με τον τρόπο αυτόν, ο Βασίλης Γρόλλιος εντάσσεται στον διάλογο που ξεκινά από τη Σχολή της Φρανκφούρτης ενώ επεκτείνεται μέχρι τις σύγχρονες αναζητήσεις για μια πιο συμμετοχική και δυναμική δημοκρατία.
Στο δεύτερο βιβλίο του, ο συγγραφέας επεκτείνει το πεδίο της έρευνάς του πέρα από τα όρια της κλασικής κριτικής θεωρίας, εισάγοντας στοχαστές όπως ο Νίτσε, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, ο Κορνήλιος Καστοριάδης και το ριζοσπαστικό ρεύμα των Καταστασιακών. Μέσα από τη μελέτη της έννοιας του φετιχισμού και της ψευδαίσθησης, αναδεικνύει πώς κοινωνίες και άτομα εγκλωβίζονται σε κατασκευασμένες αναπαραστάσεις που αποκρύπτουν τις πραγματικές σχέσεις εξουσίας. Δεν αντιμετωπίζει αυτές τις έννοιες αφηρημένα αλλά τις συνδέει με τον τρόπο που συγκροτούνται οι θεσμοί, οι πολιτικές συμπεριφορές και οι συλλογικές ταυτότητες, φωτίζοντας έτσι μηχανισμούς αλλοτρίωσης που παραμένουν ενεργοί και στη σημερινή συγκυρία.
Για την ελληνική διανόηση, το έργο αυτό έχει ξεχωριστή σημασία. Η συστηματική ανάλυση του Βασίλη Γρόλλιου προσφέρει ένα θεωρητικό εργαλείο που απουσίαζε από την τοπική βιβλιογραφία. Τη δυνατότητα να συνδεθεί η διεθνής παράδοση της κριτικής θεωρίας με τα ελληνικά κοινωνικά και πολιτικά συμφραζόμενα. Σε μια χώρα που βίωσε έντονα την οικονομική κρίση, την αμφισβήτηση των θεσμών και την υποχώρηση της εμπιστοσύνης στη δημοκρατία, το βιβλίο λειτουργεί ως αφετηρία για μια βαθύτερη κατανόηση της πολιτικής πραγματικότητας. Η συμβολή του δεν περιορίζεται στην ακαδημαϊκή έρευνα· εμπλουτίζει τον δημόσιο διάλογο με κατηγορίες σκέψης που βοηθούν να αναγνωρίσουμε τις «ψευδαισθήσεις» που δομούν την καθημερινή πολιτική και κοινωνική ζωή στην Ελλάδα.
Ταυτόχρονα αναδεικνύεται με το προαναφερθέν έργο η σημασία της φιλοσοφίας όχι ως κλειστής θεωρητικής ενασχόλησης, αλλά ως πρακτικού εργαλείου κριτικής και κοινωνικής αλλαγής. Σε μια εποχή όπου η πολιτική συζήτηση συχνά διολισθαίνει σε ρηχότητα και συνθηματολογία, η επιμονή του στη σοβαρή θεωρητική ανάλυση δείχνει ότι η ακαδημαϊκή σκέψη μπορεί να έχει απήχηση στον δημόσιο διάλογο. Το έργο δεν περιορίζεται στη θεωρητική καταγραφή αλλά συνομιλεί με τις προκλήσεις της σημερινής κοινωνίας, από την κρίση της δημοκρατικής νομιμοποίησης μέχρι την ανάγκη για μια πιο συμμετοχική παιδεία.
Η διαδρομή του Βασίλη Γρόλλιου αποδεικνύει ότι η Ελλάδα μπορεί να παράγει στοχαστές με διεθνή απήχηση που δεν φοβούνται να τοποθετηθούν πάνω σε δύσκολα και σύνθετα ζητήματα. Η συμβολή του στην κριτική θεωρία και στη συζήτηση γύρω από τη δημοκρατία δεν είναι μόνο επιστημονική αλλά και πολιτισμική. Αποδεικνύει ότι η φιλοσοφία παραμένει εργαλείο κατανόησης και παρέμβασης στον κόσμο μας, μια ζωντανή πρακτική που μπορεί να επηρεάσει τόσο την ακαδημαϊκή σκηνή όσο και τον δημόσιο λόγο.