Ο Αντιαμερικανισμός ως Καθρέφτης: Η Ελλάδα απέναντι στην Αμερική, 1947–1989

Η μελέτη της Ζηνοβίας Λιαλιούτη με τίτλο «Ο αντιαμερικανισμός στην Ελλάδα, 1947–1989» είναι ένα βιβλίο-σταθμός για την ελληνική ιστοριογραφία του Ψυχρού Πολέμου.

Πρόκειται για ένα έργο που ξεχωρίζει όχι μόνο για την πρωτοτυπία του αντικειμένου αλλά και για τη νηφαλιότητα, την επιστημονική του συνέπεια και τη θεσμική του βαρύτητα.  Στο έργο εξετάζεται ο αντιαμερικανισμός στην Ελλάδα όχι ως συγκυριακή αντίδραση απέναντι σε μια ξένη δύναμη, αλλά ως ένα μακροϊστορικό φαινόμενο, βαθιά ριζωμένο στην πολιτική, ιδεολογική και πολιτισμική ταυτότητα της ελληνικής κοινωνίας. Με μια αφήγηση που εκτείνεται από την εφαρμογή του Δόγματος Τρούμαν το 1947 μέχρι και την εκπνοή της δεκαετίας του ’80, το βιβλίο ανασυνθέτει με εντυπωσιακή ακρίβεια το ιδεολογικό τοπίο του ελληνικού δημόσιου λόγου, εστιάζοντας στον τρόπο με τον οποίο η Αμερική κατασκευάστηκε ως “ο Άλλος” μέσα στον ελληνικό πολιτικό και πολιτισμικό φαντασιακό.

Η συγγραφέας δεν περιορίζεται σε μια τυπική καταγραφή γεγονότων ή θέσεων κομμάτων και ηγετών. Αντίθετα, με πλούσια τεκμηρίωση από πρωτογενείς πηγές, δημόσια αρχεία, Τύπο και πολιτικές παρεμβάσεις, σκιαγραφεί τον αντιαμερικανισμό ως σύνθετο φαινόμενο, που διατρέχει τόσο την Αριστερά όσο και τμήματα του εθνικιστικού λόγου. Η ανάλυσή της καταδεικνύει ότι το αίσθημα καχυποψίας ή και απόρριψης απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήταν ένα ιδεολογικό μονοπώλιο, αλλά κοινός τόπος για πολιτικά ρεύματα που κατά τα άλλα βρίσκονταν σε αντίπαλα στρατόπεδα. Η συμβολή της έγκειται κυρίως στο ότι αποφεύγει την παγίδα της ηθικολογίας ή της απολογητικής.  Δεν υιοθετεί έναν στείρο καταγγελτικό λόγο, ούτε προσπαθεί να εξωραΐσει τον ρόλο των ΗΠΑ. Αντίθετα, εξετάζει την ένταση ανάμεσα στην ανάγκη εξωτερικής στήριξης και την επιθυμία εθνικής αυθυπαρξίας ως μια διαχρονική, βαθιά ελληνική αντίφαση.

Το ύφος της γραφής είναι σφιχτό και μεστό, επιστημονικά ακριβές αλλά προσβάσιμο, χωρίς επιτήδευση ή φλυαρία. Η αφήγηση ρέει με σταθερό ρυθμό και οι μεταβάσεις ανάμεσα στις περιόδους είναι ομαλές, δημιουργώντας την αίσθηση ενός συνεκτικού ιστορικού αφηγήματος. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι η Λιαλιούτη δίνει βάρος στην πολιτισμική διάσταση του αντιαμερικανισμού — τον τρόπο, δηλαδή, με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες προβάλλονται όχι μόνο ως πολιτικός παράγοντας αλλά και ως φορέας μιας απειλητικής “ξένης” κουλτούρας. Αναδεικνύει έτσι την επιρροή της αμερικανικής ποπ κουλτούρας, των ΜΜΕ, του καταναλωτισμού και των προτύπων ζωής στον δημόσιο ελληνικό διάλογο, αποκαλύπτοντας πόσο ισχυρό και αμφίθυμο υπήρξε το αποτύπωμα της Αμερικής στο ελληνικό συλλογικό φαντασιακό.

Το βιβλίο διαβάζεται με έντονο ενδιαφέρον όχι μόνο ως ιστορική καταγραφή αλλά και ως εργαλείο κατανόησης σύγχρονων στάσεων, καθώς πολλά από τα μοτίβα του αντιαμερικανικού λόγου του παρελθόντος επανεμφανίζονται και σήμερα, με διαφορετική μορφή αλλά με παρόμοια συναισθηματική ένταση. Η συμβολή της Ζηνοβίας  Λιαλιούτη δεν είναι μόνο επιστημονική αλλά  και πολιτική, με την έννοια της ανάδειξης της ιστορικής πολυπλοκότητας σε μια εποχή που η δημόσια συζήτηση συχνά περιορίζεται σε μονοσήμαντες ερμηνείες. Πρόκειται λοιπόν για ένα βιβλίο που αποκαθιστά τη σοβαρότητα της ιστορικής σκέψης και θέτει υψηλά τον πήχη για την επιστημονική έρευνα στην ελληνική πολιτική ιστορία του 20ού αιώνα.