Η συναυλία στη Θεσσαλονίκη που παρείχε ίση πρόσβαση σε άτομα με προβλήματα ακοής

Την περασμένη εβδομάδα η Μονή Λαζαριστών πλημμύρισε από το μοναδικό ταλέντο της Μαρίζας Ρίζου σε μια συναυλία που πέρα από το κέφι, χάρισε και την ίση πρόσβαση σε άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα ακοής.

Όλη η συναυλία της ξεχωριστής μουσικού, αποδόθηκε στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα σε συνεργασία με τη Σχολή ”Smiyl” εκπληρώνοντας ένα πάγιο και διαχρονικό αίτημα των κοινοτήτων Κωφών τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό σχετικά με την ισότιμη συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή.

Στο TheOpinion μίλησαν για το μοναδικό αυτό εγχείρημα ο Χρήστος Γεωργοκωστόπουλος, Υποψήφιος Διδάκτορας Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας Νοηματικών Γλωσσών, Διευθυντής της σχολής Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας «Smiyl» και η Έλενα Εφραιμίδου,  Διερμηνέας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας, Εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής, αποκαλύπτοντας πως πραγματοποιήθηκε.

Σύμφωνα με τους ίδιους,  η επιθυμία παρακολούθησης της συγκεκριμένης συναυλίας ήταν έντονη από μερίδα Κωφών έτσι «σκεφτήκαμε να καλύψουμε εθελοντικά την ανάγκη αυτή. Είναι βασικό να σημειωθεί πως η συγκεκριμένη δράση δεν αποτελεί πανάκεια και είναι αναγκαίο σε επόμενες πολιτιστικές εκδηλώσεις να ληφθούν όλα τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να εξασφαλίζεται η καθολική πρόσβαση».

Για τη διερμηνεία του μουσικού προγράμματος εργάστηκαν εθελοντικά δύο επίσημες διερμηνείς της σχολής Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας, ”Smiyl”, η Έλενα Εφραιμίδου και η Νικολέτα Παππά. Αυτό συνέβη καθώς οι διερμηνείς χρειάζεται να εναλλάσσονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα (15’-20’), γιατί η εγκεφαλική διεργασία που απαιτείται από την ακουστική λήψη της πληροφορίας έως την απόδοση αυτής στην νοηματική γλώσσα είναι πολυσύνθετη κάνοντας αναγκαία την τακτική αποφόρτισή τους.

«Οι διερμηνείς χρειάζεται να γνωρίζουν το πρόγραμμα των τραγουδιών και την σειρά που θα ακολουθήσουν, επειδή πρέπει να γίνει κατάλληλη προετοιμασία πριν την ημέρα της εκδήλωσης. Η προετοιμασία των τραγουδιών αφορά κυρίως στην ανάλυση αυτών, ώστε να εντοπιστεί το τι πραγματικά «εννοεί ο ποιητής» και να αποδοθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ο τρόπος αυτός συνδυάζει την ισορροπία μεταξύ πιστής μετάφρασης του τραγουδιού και αναπαράστασης του σημαινομένου από την ματιά του/της διερμηνέα. Σε τέτοιου είδους συνεργασίες απαραίτητη είναι και η πρόβα (μία ή περισσότερες), ώστε να συγχρονιστούν οι ρυθμοί των τραγουδιστών και των διερμηνέων».

Είναι απαραίτητο σε κάθε εκδήλωση, που υπάρχει πρόσβαση για Κωφά/βαρήκοα άτομα, να εξασφαλίζονται θέσεις όσο το δυνατόν πιο κοντά στο μέσον πρόσβασης (στην συγκεκριμένη περίπτωση κοντά στις διερμηνείς). «Στην συναυλία της Μαρίζας Ρίζου στην Θεσσαλονίκη την ανάγκη αυτή είχε καλύψει η εταιρία παραγωγής ερχόμενη σε επικοινωνία με την Μονή Λαζαριστών».

Για να πετύχει η διερμηνεία, τεχνικά το μόνο που απαιτείται είναι σωστός φωτισμός. Σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει να υπάρχει πηγή φωτός πίσω από τον/την διερμηνέα, ενώ συνίσταται η ύπαρξη αυτής απέναντί του. Φυσικά αυτό πρέπει να ρυθμίζεται κατά συνθήκη. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητες οι πρόβες πριν την επίσημη εκδήλωση.

«Όπως αντιλαμβάνεται κανείς είναι ένα εγχείρημα που επιφορτίζει με ευθύνες τους εμπλεκόμενους για την όσο το δυνατόν πληρέστερη κάλυψη των αναγκών. Ωστόσο, δεν μπορούμε να απομονώσουμε το εξαιρετικά δημιουργικό κομμάτι, το οποίο συνοδεύει, και την δυνατότητα απόλαυσης των δικαιωμάτων στην ισότιμη πρόσβαση μέρους των Κωφών/βαρήκοων πολιτών. Για όλους αυτούς τους λόγους, αλλά και με λίγη καλή θέληση είναι ένα εγχείρημα εφικτό και αναγκαίο».

Αντίστοιχες ενέργειες έχουν γίνει στο παρελθόν, όμως για να αναρωτιόμαστε σχετικά με την συχνότητά τους, μάλλον δεν είναι ο κανόνας, αλλά η εξαίρεση, τονίζουν η Έλενα και ο Χρήστος. «Δεν είναι λίγοι αυτοί που βρίσκουν οξύμωρο το να παρακολουθήσει ένας Κωφός μια συναυλία (για έναν βαρήκοο συνήθως είναι μικρότερης κλίμακας η έκπληξη). Αυτό που πρέπει να καταστεί σαφές είναι ότι όταν αναφερόμαστε σε ένα Κωφό/μία Κωφή δεν αναφερόμαστε σε έναν άνθρωπο με πλήρη απώλεια ακοής. Συνήθως, σκεπτόμενοι κάποιον/κάποια Κωφό/Κωφή στερεοτυπικά ο νους μας πάει σε έναν άνθρωπο που δεν μπορεί να ακούσει τίποτα και άρα τι να την κάνει την μουσική. Η αλήθεια είναι ότι ανάλογα με τον βαθμό υπολειμματικής ακοής καθενός/καθεμιάς μπορεί να αντιληφθεί τον ρυθμό, την μελωδία ακόμα και στίχους από το τραγούδι. Οι περισσότεροι/περισσότερες χρησιμοποιούν ακουστικά βοηθήματα που ενισχύουν την ακοή τους και συμμετέχουν περισσότερο ενεργά σε αντίστοιχα δρώμενα. Τέλος, σε κάθε περίπτωση ειδικά σε συναυλιακούς χώρους με έντονα μπάσα αναμφίβολα οι Κωφοί/βαρήκοοι αισθάνονται τις δονήσεις μέσα από τις οποίες αντιλαμβάνονται τον ρυθμό του τραγουδιού. Καταλήγουμε, λοιπόν, στο ότι γίνονται σποραδικές προσπάθειες, αλλά είναι αδιαπραγμάτευτα ένα γόνιμο και παρθένο έδαφος το οποίο πρέπει οπωσδήποτε να καλλιεργηθεί».

Είναι προσβάσιμος ο πολιτισμός στη χώρα μας για τους κωφούς;

Με αφορμή τη συναυλία της Μαρίζας Ρίζου και την απόδοσή της στη Νοηματική Γλώσσα, εύλογα μας δημιουργείται η απορία για το πόσο προσβάσιμος είναι ο πολιτισμός σε μια χώρα που φημίζεται γι΄αυτόν, όπως η Ελλάδα.

«Δυστυχώς, ο πολιτισμός στην χώρα μας δεν είναι επαρκώς προσβάσιμος για τους κωφούς πολίτες, αν και έχουν γίνει σποραδικές απόπειρες διασφάλισης προσβασιμότητας. Αυτό έρχεται σε αντίφαση όχι μόνο με το γεγονός ότι η χώρα μας αποτελεί κοιτίδα πολιτισμού με μακρά και πλούσια ιστορία αλλά και με το άρθρο 30 της Σύμβασης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, στο οποίο αναφέρεται ρητά ότι:

Τα συμβαλλόμενα κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα των Ατόμων με Αναπηρίες να συμμετέχουν σε ίση βάση με τους άλλους στην πολιτιστική ζωή και λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να διασφαλίζουν ότι τα άτομα με αναπηρίες:

α. απολαμβάνουν την πρόσβαση στο πολιτιστικό υλικό, με προσβάσιμες μορφές

β. απολαμβάνουν την πρόσβαση σε τηλεοπτικά προγράμματα, ταινίες, θέατρο και σε άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες, σε προσβάσιμες μορφές.

γ. απολαμβάνουν την πρόσβαση σε τόπους πολιτιστικών παραστάσεων ή υπηρεσιών όπως θέατρα, μουσεία, κινηματογράφους, βιβλιοθήκες και τουριστικές υπηρεσίες και, κατά το δυνατόν περισσότερο, απολαμβάνουν την πρόσβαση σε μνημεία και περιοχές εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς».

Η διασφάλιση της πρόσβασης πολύ συχνά γίνεται από τους ίδιους τους Κωφούς πολίτες με δικό τους αίτημα ή πρωτοβουλία και όχι από τους ίδιους πολιτιστικούς φορείς ή την πολιτεία. «Η πρόσβαση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων οφείλει να είναι αυτονόητη, δεδομένη, απρόσκοπτη και να αποτελεί βασική μέριμνα εκ των προτέρων των ίδιων των φορέων ή της πολιτείας. Κάτι τέτοιο θα διασφάλιζε το δικαίωμα ΟΛΩΝ των πολιτών με κώφωση/βαρηκοΐα στον πολιτισμό αλλά και τη δημιουργία κινήτρων από όλους τους κωφούς/βαρήκοους του κόσμου να επισκεφθούν τη χωρά μας, συμβάλλοντας έτσι και τον τουρισμό μας» υπογραμμίζουν οι ίδιοι.

Σε ότι αφορά τη μουσική, η πρακτική να αποδίδονται τραγούδια στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (ΕΝΓ) δεν είναι η μόνη λύση καθώς κυκλοφορούν ανάμεσα μας άτομα με κώφωση/βαρηκοΐα που δεν είναι χρήστες της ΕΝΓ και αξιοποιούν άλλους οπτικούς τρόπους, π.χ.γραπτές υποδείξεις ή υποτιτλισμό ή υπερτιτλισμό.

Έτσι οι ανάγκες στην προσβασιμότητα διαφοροποιούνται αναλόγως. «Εδώ εντάσσεται η έννοια της καθολικής προσβασιμότητας, η οποία ενστερνίζεται την πρακτική να αξιοποιούνται όλες οι πιθανές προσβασιμές λύσεις για να καλύπτονται όλες οι ανάγκες και οι επιλογές των κωφών/βαρήκοων ατόμων. Το κωφό/βαρήκοο άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο μέσω της όρασης του αποτελεσματικότερα και λειτουργεί περισσοτερο οπτικά σε όλους τους τομείς της ζωής, ως εκ τουτου η πρόσβαση πρέπει να προσεγγίζεται οπτικοκεντρικά».

Ποια βήματα θα μπορούσαν να γίνουν ώστε να γίνει μόνιμη η πρόσβαση όμως;

«Το πρώτο βήμα, όπως προανέφερα είναι η αυτοβουλής διάθεση των πολιτιστικών φορέων και της πολιτείας να μεριμνήσουν για την προώθηση τρόπων διευκόλυνσης της απόλαυσης της πολιτιστικής ζωής από τα ανάπηρα ή εμποδιζόμενα άτομα, ώστε τα τελευταία να εισέρχονται στους πολιτιστικούς χώρους χωρίς να αποκλείονται. Το επόμενο βήμα είναι να επιχορηγούνται δράσεις δημιουργίας προσβάσιμου πολιτιστικού περιεχομένου με παραδοσιακά και ψηφιακά μέσα ή οπτικοακουστικές παραγωγές (εργαλεία υποτιτλισμού ή μεταγραφής από ακουστικό σε γραπτό υλικό: speech to text). Πρόσληψη διερμηνέων νοηματικής γλώσσας ή ψηφιακή απόδοση πολιτιστικού περιεχομένου σε νοηματιζόμενες μορφές είναι αναγκαίες για τους νοηματιστές κωφούς/βαρήκοους.

Πέρα από την αισθητηριακή προσβασιμότητα, κάποιες τεχνικές ή χωροταξικές προσαρμογές ως προς τις περιβαλλοντικές (εγγύτητα), οπτικές (φωτισμός, χρώματα, ορατότητα), ηχητικές (περισπασμοί, καθαρή ακουστική) ή απτικές (δόνηση) ειδοποιήσεις κρίνονται καλό να λαμβάνονται υπόψη, ώστε να ξεπεραστούν κάποια εμπόδια -φυσικά ή δομημένα- και να δημιουργούνται περιβάλλοντα φιλικά για όλους και όλες. Η πρόσβαση στον πολιτισμό και η συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή εν γένει δεν είναι προνόμιο μερικών, αλλά δικαίωμα όλων»!

«Η μουσική δε βιώνεται μόνο ακουοκεντρικά αλλά και πολυαισθητηριακά ή πολυτροπικά. Η μουσική οφείλει να είναι για όλους και όλες χωρίς διάκριση και προς αυτή την πολυτροπική κατεύθυνση πρέπει να προσανατολιστούν όλοι οι φορείς που εμπλέκονται στον πολιτισμό», καταλήγουν η Έλενα και ο Χρήστος.

* Το Smiyl είναι ένα δίκτυο ανθρώπων που πιστεύουν στην ισοτιμία των ανθρώπων. Είναι μία σχολή νοηματικής γλώσσας με έδρα την Θεσσαλονίκη και παράρτημα στην Καστοριά για μαθήματα δια ζώσης και εξ αποστάσεως. Είναι ο χώρος όπου συναντιούνται μαθητές, πολίτες, φίλοι και φίλες για να ενώσουν τις ιδέες τους για μια νέα κοινωνία ανθρώπων και επαγγελματιών. Μια κοινωνία που προσαρμόζεται ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της. Όλων των μελών της. Η βιωματική εκπαίδευση, η επαφή με την Κοινότητα των Κωφών, η διάδραση και η επικοινωνία είναι αυτό που μας ενδιαφέρει.