Μακρόνησος: Το “Νησί της Σιωπής” και της Ιστορικής Μνήμης – Σαν σήμερα «εγκαινιάστηκε» το στρατόπεδο (ΦΩΤΟ+VIDEO)

Μακρόνησος, 12 Μαΐου 1947. Μια φαινομενικά συνηθισμένη Δευτέρα για την υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά μια ημερομηνία-ορόσημο για ένα ξερό νησί απέναντι από το Λαύριο, που σύντομα θα μετατρεπόταν σε σύμβολο καταστολής, βίας και διχασμού.

Αθήνα – Λίγα ναυτικά μίλια ανατολικά του Λαυρίου, η Μακρόνησος, ένα ξερό και βραχώδες νησί του Αιγαίου, κουβαλά στις «πλάτες» της μία από τις πιο σκοτεινές σελίδες της νεότερης ελληνικής ιστορίας.

Από το 1947 έως και τις αρχές της δεκαετίας του 1950, το νησί μετατράπηκε σε κολαστήριο για χιλιάδες Έλληνες στρατιώτες, αριστερούς, διανοούμενους και πολίτες που θεωρούνταν «αντεθνικοί» ή «επικίνδυνοι» λόγω των πολιτικών τους φρονημάτων.

12 Μαΐου 1947 – Ημέρα μηδέν για το Στρατόπεδο της Μακρονήσου

Εκείνη τη Δευτέρα, τη 12η του Μαΐου, φτάνουν στο νησί οι πρώτοι έφεδροι στρατιώτες του Ελληνικού Στρατού, οι οποίοι θεωρούνται πολιτικά ύποπτοι λόγω της σχέσης τους με την Αντίσταση, τις αριστερές τους ιδέες ή τη συμμετοχή τους στον ΕΛΑΣ.

Η εγκατάστασή τους σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη λειτουργίας του Α’΄ Ειδικού Τάγματος Οπλιτών (Α.Ε.Τ.Ο.), της πρώτης μονάδας «αναμόρφωσης» που ιδρύθηκε από το Γενικό Επιτελείο Στρατού. Στόχος της ήταν να «διορθώσει» τους «πλανεμένους» στρατιώτες μέσω σωματικής εξάντλησης, πειθαρχίας και ψυχολογικής βίας, ώστε να αποκηρύξουν δημόσια τις ιδέες τους και να ενταχθούν στο εθνικό αφήγημα της μεταπολεμικής Ελλάδας.

Μέσα στους επόμενους μήνες, η Μακρόνησος θα υποδεχτεί χιλιάδες πολίτες, διανοούμενους, φοιτητές και αξιωματικούς, μετατρέποντας το νησί σε ένα από τα πιο οργανωμένα στρατόπεδα ιδεολογικής καταστολής της Ευρώπης στον 20ό αιώνα.

Η Μακρόνησος λειτούργησε ως στρατόπεδο «αναμόρφωσης» – ένας ευφημισμός για ένα δίκτυο στρατοπέδων καταναγκαστικής συμμόρφωσης, βασανιστηρίων και ψυχολογικής βίας. Εκεί, με πρόσχημα την «εθνική αναμόρφωση», οι κρατούμενοι υπέστησαν αφόρητες πιέσεις για να υπογράψουν δήλωση μετανοίας, δηλώνοντας πίστη στο καθεστώς και αποκήρυξη του κομμουνισμού.

Το στρατόπεδο οργανώθηκε από τις αρχές του Εμφυλίου Πολέμου, όταν η κυβέρνηση Μαξίμου προσπάθησε να ελέγξει τις πολιτικές πεποιθήσεις των στρατευμένων και των πολιτών που θεωρούνταν ιδεολογικά ύποπτοι. Οι συνθήκες κράτησης ήταν απάνθρωπες: βασανισμοί, πείνα, ψυχολογικός εξευτελισμός και στέρηση κάθε αξιοπρέπειας ήταν στην «ημερήσια διάταξη».

Δεκάδες οι μαρτυρίες, από επιζώντες μεταξύ των οποίων αυτές του Γιάννη Ρίτσου και του Μίκη Θεοδωράκη, επιβεβαίωσαν στο παρελθόν την έκταση των κακοποιήσεων.

Το νησί «φάντασμα»

Σήμερα, το νησί είναι ακατοίκητο και αποτελεί διατηρητέο μνημείο. Το 1989 ανακηρύχθηκε Ιστορικός Τόπος από το Υπουργείο Πολιτισμού, ως φόρος τιμής στους χιλιάδες κρατούμενους που υπέφεραν εκεί. Οι επισκέπτες μπορούν να δουν τα ερείπια των στρατοπέδων, των θαλάμων, αλλά και το υπαίθριο θέατρο, που χρησιμοποιούνταν για την «εκπολιτιστική αναμόρφωση» των κρατουμένων.

Η Μακρόνησος μέχρι και σήμερα θεωρείται μνημείο συλλογικής μνήμης, που υπενθυμίζει τους κινδύνους του πολιτικού διχασμού, της ιδεολογικής καταστολής και της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.