Η «θεραπευτική φιλία»: Γιατί οι φίλοι αντικαθιστούν τους ψυχολόγους
Γιατί οι νέοι στρέφονται στους φίλους τους αντί στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας — και πώς αυτή η άτυπη μορφή υποστήριξης μπορεί να λειτουργήσει, αρκεί να διατηρούνται υγιή όρια.
Νικολέτα Τσορμπατζόγλου
Σε μια εποχή όπου η ψυχική υγεία βρίσκεται στην καρδιά της καθημερινότητας των νέων, μια νέα τάση κερδίζει δυναμική: οι φίλοι αναλαμβάνουν ρόλο «θεραπευτών», προσφέροντας υποστήριξη, κατανόηση και χώρο για συναισθηματική αποφόρτιση.
Η «θεραπευτική φιλία» δεν είναι απλώς μια αυθόρμητη πρακτική, αλλά αποτέλεσμα κοινωνικών αλλαγών, οικονομικών πιέσεων και της ανάγκης για αληθινή ανθρώπινη σύνδεση.
Τα τελευταία χρόνια, ένα νέο φαινόμενο αναδύεται ιδιαίτερα έντονα στις νεότερες γενιές: η «θεραπευτική φιλία». Σε μια εποχή όπου η ψυχική υγεία αποτελεί κεντρικό άξονα της καθημερινής ζωής, οι νέοι στρέφονται όλο και περισσότερο στους φίλους τους για υποστήριξη — συχνά ως υποκατάστατο της επαγγελματικής θεραπείας. Το φαινόμενο αυτό δεν προκύπτει απλώς από οικονομικούς ή πρακτικούς λόγους· συνδέεται με βαθύτερες κοινωνικές αλλαγές, με την κουλτούρα της διαφάνειας και με την ανάγκη για άμεση ανθρώπινη επαφή.
Η γενιά που μιλάει ανοιχτά
Η Gen Z και οι νεότεροι Millennials έχουν ανατρέψει πλήρως τα ταμπού γύρω από την ψυχική υγεία. Σύμφωνα με δεδομένα του Pew Research Center, οι νέοι είναι διπλά πιο πιθανό από τις προηγούμενες γενιές να μιλήσουν ανοιχτά στους φίλους τους για άγχος, κατάθλιψη, burnout ή συναισθηματική εξουθένωση. Αυτή η αυξημένη διαφάνεια έχει μετατρέψει τις φιλικές σχέσεις σε χώρους συναισθηματικής αποφόρτισης, όπου η ανταλλαγή εμπειριών λειτουργεί σχεδόν “θεραπευτικά”.
Παράλληλα, η έννοια της «κοινότητας» επαναδιατυπώνεται. Για πολλούς νέους που ζουν σε πόλεις, μακριά από οικογένεια και με συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες εργασίας, η φιλία αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς. Οι φίλοι γίνονται οι άνθρωποι που γνωρίζουν την καθημερινότητα, παρακολουθούν τις αλλαγές και μπορούν να ανταποκριθούν άμεσα σε στιγμές κρίσης.
Οι φίλοι ως «πρώτοι ανταποκριτές» της ψυχικής υγείας
Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Journal of Social and Personal Relationships δείχνει ότι η αντίληψη πως «οι φίλοι με καταλαβαίνουν καλύτερα από έναν επαγγελματία» είναι συχνή στις ηλικίες 18–30. Η οικειότητα, το κοινό βίωμα και η απουσία “τυπικότητας” δημιουργούν ένα πλαίσιο στο οποίο οι νέοι αισθάνονται ότι δεν χρειάζεται να εξηγήσουν από την αρχή τον εαυτό τους.
Υπάρχει όμως και ένας πρακτικός λόγος: το κόστος. Στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, η πρόσβαση σε ψυχολόγο συχνά παραμένει ακριβή. Σύμφωνα με το Mental Health America, πάνω από το 60% των νέων ενηλίκων δηλώνουν ότι θα ήθελαν να ξεκινήσουν θεραπεία αλλά δεν μπορούν να την αντέξουν οικονομικά. Έτσι, οι φίλοι μετατρέπονται άτυπα σε «πρώτη γραμμή» υποστήριξης.
Όταν η φιλία γίνεται όντως θεραπευτική
Η επιστημονική κοινότητα συμφωνεί ότι οι ποιοτικές κοινωνικές σχέσεις λειτουργούν προστατευτικά για την ψυχική υγεία. Μελέτες από το Πανεπιστήμιο Harvard δείχνουν ότι τα ισχυρά κοινωνικά δίκτυα μειώνουν τον κίνδυνο κατάθλιψης, ενισχύουν την ανθεκτικότητα και προάγουν συνολικά την ευεξία. Οι φιλίες μπορούν να λειτουργήσουν ως συναισθηματικά “buffers”, μειώνοντας την ένταση των στρεσογόνων παραγόντων.
Επιπλέον, η αμοιβαιότητα —η ιδέα ότι και οι δύο πλευρές προσφέρουν και λαμβάνουν υποστήριξη— δημιουργεί αίσθηση ισότητας και ενδυνάμωσης. Για πολλούς νέους, αυτό το στοιχείο είναι καθοριστικό: δεν επιθυμούν μια σχέση όπου ο ένας «θεραπεύει» και ο άλλος «θεραπεύεται», αλλά μια συνθήκη όπου όλοι αναπτύσσονται από κοινού.
Τα όρια και ο κίνδυνος της υπερφόρτισης
Ωστόσο, η θεραπευτική φιλία έχει όρια. Οι ψυχολόγοι προειδοποιούν ότι η υπερ-εξάρτηση από φίλους για ζητήματα ψυχικής υγείας μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική εξουθένωση και σχέσεις που φορτώνονται περισσότερο απ’ όσο μπορούν να σηκώσουν. Το American Psychological Association επισημαίνει ότι τα άτυπα υποστηρικτικά δίκτυα δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την επαγγελματική θεραπεία σε περιπτώσεις κλινικής κατάθλιψης, τραύματος ή σοβαρών αγχωδών διαταραχών.
Άλλο πρόβλημα είναι η άνιση κατανομή ρόλων. Συχνά, σε μια παρέα, ένας άνθρωπος γίνεται «ο ψυχολόγος της ομάδας», με αποτέλεσμα να υφίσταται συσσωρευμένο βάρος χωρίς επαρκή υποστήριξη για τον ίδιο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κουρασμένες, ακόμη και τοξικές δυναμικές.
Προς μια υγιή, ισορροπημένη «θεραπευτική φιλία»
Η λύση δεν είναι να σταματήσουμε να εμπιστευόμαστε τους φίλους μας, αντιθέτως, η κοινωνική υποστήριξη παραμένει θεμέλιο της ψυχικής ευεξίας. Η υγιής προσέγγιση βασίζεται σε τρία στοιχεία:
Όρια: το να μπορεί κάποιος να πει «δεν μπορώ τώρα» χωρίς ενοχές.
Εναλλαγή ρόλων: και οι δύο (ή περισσότερα) μέλη μιας φιλίας να έχουν χώρο για να ακουστούν.
Σύνδεση με επαγγελματική βοήθεια όταν χρειάζεται: οι φίλοι μπορούν να ενθαρρύνουν, όχι να αντικαταστήσουν έναν ειδικό.
Η «θεραπευτική φιλία» δεν είναι απλώς μια τάση, είναι αντανάκλαση της ανάγκης της γενιάς για ασφαλείς, αυθεντικές και προσβάσιμες μορφές στήριξης. Στο τέλος, δεν χρειάζεται να διαλέξουμε ανάμεσα σε φίλους και θεραπεία. Για πολλούς νέους, μια ισορροπία ανάμεσα στους δύο κόσμους είναι αυτό που τελικά φτιάχνει ένα σταθερό, υγιές μοντέλο φροντίδας — ένα μοντέλο που βλέπει την ψυχική υγεία ως συλλογική υπόθεση, όχι μόνο ατομική.