Δολοφονία Αλκη: Η νύχτα πέφτει στην πόλη;

Του Μιχάλη Μπαρτσίδη*

Μετά το φρικιαστικό περιστατικό στη Χαριλάου εντείνεται ο προβληματισμός για τα όλο και πιο συχνά και όλο και πιο άγρια περιστατικά τυφλής βίας, τα οποία πλέον δεν περιορίζονται εντός των γηπέδων, αλλά επεκτείνονται στους δρόμους και στις πλατείες της πόλης. Ανήλικα παιδιά δέχτηκαν παρόμοια απρόκλητη επίθεση από ομάδα περίπου δέκα χούλιγκαν έξω από το ξενοδοχείο «Μακεδονία Παλλάς». Καθημερινά στήνονται τα λεγόμενα «καρτέρια»: παρέες ανθρώπων, οπλισμένων με διαφόρων τύπων όπλα, στήνουν ενέδρες σε διάφορες περιοχές της πόλης, προκειμένου να εντοπίσουν «εχθρούς». Μαφιόζικου τύπου πυροβολισμοί εναντίον αγνώστων, βία εναντίον γυναικών, βία εναντίον του άλλου επειδή απλώς δεν τον γουστάρουν, τάγματα εφόδου βγαίνουν παγανιά δέκα δέκα άτομα και δέρνουν όποιον τύχει χωρίς αφορμή. Έχει αποδειχθεί ήδη η συσχέτιση με τον ξυλοδαρμό του Γ. Μπουτάρη επειδή τόλμησε να διοργανώσει το gay pride στην επέτειο της «ποντιακής γενοκτονίας», το κάψιμο της κατάληψης Libertatia, τους συνεχείς βανδαλισμούς εβραϊκών μουσείων, τις επιθέσεις στη Σταυρούπολη στη Γέφυρα για μαθητές πρόσφυγες από τα camps και στη ριζοσπαστικά βίαιη δράση την περίοδο των συλλαλητηρίων κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών.

Υπάρχει κάποιο κέντρο πίσω από αυτά; Ένα απλό ερώτημα στα χείλη όλων στο οποίο διατίθενται δυο απαντήσεις. Ναι, βεβαίως, υπάρχει κέντρο και πρόκειται για ναζισμό καραμπινάτο που καλλιεργήθηκε στην επιστροφή της «αυταρχικής προσωπικότητας» και της σαγήνης της ισχύος. Ωστόσο, βαθύτερα δεν υπάρχει κέντρο καθόσον δεν πιστεύω ότι έχει νόημα να μιλάμε περί οπαδικής βίας. Πρόκειται για ενδημική πλέον βία, δηλαδή για μια νέα κοινωνική συνθήκη μόνιμης, καθημερινής και αυτοτροφοδοτούμενης βίας. Ο φόβος έχει διευρυνθεί, ο τρόμος  έχει απλωθεί αποκαλύπτοντας το πρόβλημα ασφάλειας- ως- σιγουριάς στις γειτονιές της πόλης ολόκληρης.

Δεν υπάρχει άλλο περιθώριο να ασχοληθούμε αναλυτικά με το φαινόμενο της εμφάνισης της άκρας δεξιάς και των ναζιστικών ρατσιστικών πολιτικών ιδεολογιών και κινημάτων γενικά. Το θέμα θα μπορούσε να θεωρηθεί  τετριμμένο πλέον και ο κυρίαρχος λόγος περί ρατσισμού, οπαδισμού, ξενοφοβίας, θρησκευτικού σκοταδισμού, μη αποδοχής του διαφορετικού, κατέστη πληθωριστικός. Πολύ φοβάμαι ότι κινδυνεύουμε να ακυρωθεί συνολικά η αντιφασιστική προσπάθεια που ξεκίνησε δυναμικά μετά την εμφάνιση της ΧΑ. Από πού προέρχεται αυτός ο κίνδυνος;

Καταρχήν, διότι τείνει να επικρατήσει ο χαρακτήρας της ως μιας μάχης λόγου με λόγο. Οι ρατσιστές- ναζιστές χρυσαυγίτες πριν και χούλιγκανς τώρα, είναι ανεγκέφαλα κτήνη, στρατολογημένες πολεμικές μηχανές από το σύστημα «ναρκωτικά-ποδόσφαιρο- οργανωμένο έγκλημα», που παράγουν μόνο βία χωρίς να έχουν καμιά επαφή με τον λόγο, όπως συνάγουμε από τις ανορθογραφίες και τους βρυχηθμούς τους. Δεύτερον, κινδυνεύουμε από το γεγονός ότι ο αντιφασιστικός λόγος είναι τόσο γενικός και αφαιρετικός, τόσο εξιδανικευτικός και ιδεολογικός τη στιγμή που ο αντίπαλος είναι πρακτικός με την αυστηρή σημασία του όρου, δηλαδή αναπτύσσει νέες μορφές πρακτικής που αποκρίνονται σε μια «επιθυμία για άμεσα αποτελέσματα», επεκτείνεται και κυριαρχεί με σωματικές πρακτικές, με νέα μοντέλα δράσης και ισχύος. Βία άμα τη εμφανίσει. Με την θέα και  μόνο της βίας  είχαν και έχουν εξασφαλισμένη τη διάδοση της δράσης. Άμεση δράση είναι η καλύτερη διαφήμιση και η καλύτερη επικοινωνία. Κυριαρχία επί του εδάφους μέσα στο σώμα της πόλης. Αυτό επιδιώκουν όταν κινητοποιούνται  κάθε Τετάρτη και Κυριακή σε συγκεντρώσεις άλλοτε για τα εμβόλια, άλλοτε για το Μακεδονικό, άλλοτε για τους πρόσφυγες, κινούνται για να κυριαρχήσουν στην πόλη, ανεξαρτήτως μαζικότητας τους και συμμετοχής. Επιδιώκουν επίμονα να δώσουν το μήνυμα ότι κυριαρχούν στους δρόμους, στις γειτονιές, στον χώρο της πόλης. Στις γειτονιές-συνοικίες που έπαψαν να είναι γειτονιές;

Γνωρίζουμε, ωστόσο, ότι μετά από δέκα και πλέον έτη αλλεπάλληλων κρίσεων δεν ήταν δυνατόν να αποφευχθεί η «μεταστροφή των αισθημάτων» προς το μίσος.  Αποκλείοντας ή εκδιώκοντας τους μη όμοιους με μας ως το κακό, εκδηλώνεται το ρητό ή άρρητο μίσος προς αυτόν καθόσον, στη συνέχεια, εμείς αποτελώντας το καλό, είμαστε σε θέση να αγαπιόμαστε μεταξύ μας ως όμοιοι. Συγκαλύπτεται το μίσος μεταστρεφόμενο σε αγάπη  και «Εις το όνομα της αγάπης» φτιάχνεται μια κοινότητα ταυτότητας. Οι παραδόσεις της Τούμπας και του ΠΑΟΚ ως ταυτότητας των προσφύγων που αποζητούν μια καλύτερη ζωή σε μια συνθήκη διαρκούς ματαίωσης, που διεκδικούν αξιοπρέπεια μέσα από μια αθλητική οργάνωση, έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί. Περάσαμε στους τραμπουκισμούς. Πραγματοποιήθηκε η στροφή προς το εσωτερικό του εαυτού/ομοίου, καταφύγιο της συλλογικής οικειότητας του έθνους, της θρησκείας, του πολιτισμού. Εκεί εντοπίζονται εγκλωβισμοί στο πένθος και τη μελαγχολία της συνεχούς επιτέλεσης ουσιοκρατικών ταυτοτήτων που εξοστρακίζουν τον Άλλο, απεχθάνονται την υβριδικότητα και γεννούν, εντέλει, τον φασισμό. Είναι η τάση εκείνη των θλιβερών παθών, της θανατοπολιτικής και του φασισμού, τον κρύο αέρα της οποίας αρχίσαμε να αισθανόμαστε στην πλάτη μας. Στην ουσία οι ποικίλες διαστάσεις των ηθικών της κρίσης τέμνονται και ενοποιούνται από αυτή την προϋπόθεση.

Ο αναλυτικός λόγος δεν επαρκεί και το ερώτημα είναι τι μπορεί να γίνει από τα κάτω, εκεί ανάμεσα στους αποδυναμωμένους ανθρώπους και στις ασθενείς διαδράσεις τους, εκεί στις συνθήκες  πατριαρχίας, ρατσισμού, εθνικισμού και επισφάλειας που  γεννιέται ο φασισμός και ριζώνει ως επίδειξη ισχύος.

Υπάρχουν δυο τρόποι να προχωρήσουμε πέρα από τον λόγο. Ορισμένοι θα προτιμήσουν την σώμα με σώμα μάχη στις γειτονιές, μια μάχη εδάφους, σωμάτων μέσα στον χώρο κυριολεκτικά, διαρκής και σταθερή, μία μάχη για την δημιουργία ελεύθερου εδάφους στον αστικό χώρο.

Ο άλλος τρόπος είναι και πάλι ενσώματης μάχης αλλά μέσα από μια πλουσιότερη γκάμα συλλογικών πρακτικών, αυτοφυών μέσα στις γειτονιές και διαθετικών της εγγύτητας, της γνωριμίας, της κοινής μνήμης και διατομικής φαντασίας.  Σημασία έχουν οι πολύτιμες ενσώματες δημιουργικές πρακτικές στα σχολεία και στα στέκια των νέων, στις αφηγήσεις ζωής για τις συνθήκες απόγνωσης, αναξιοπρέπειας και στιγματισμού των ανθρώπων που δημιουργούν εναλλακτικές δημοσιότητες κοινής μνήμης και πολιτισμικής οικειότητας στον αστικό χώρο, στα συμμετοχικά και συνεργατικά εγχειρήματα οικονομίας, πρακτικές εφοδιασμένες με την εμπειρία κινημάτων αλληλεγγύης και εναλλακτικής πολιτειότητας. Εκεί που οι άνθρωποι δρουν ακόμη με μια ριζική αθωότητα ως γείτονες που μοιράζονται αγάπη και αισθήματα εμπνεόμενοι από αξίες δικαιοσύνης, ελευθερίας και αξιοπρέπειας αντί των μεμονωμένων ατόμων χωρίς κοινά αισθήματα, πάθη και σχέσεις.

Να σκεφτούμε την ενδυνάμωση των υποκειμένων-ατόμων, να επινοήσουμε συλλογικά νέες μορφές κοινωνικού δεσμού, ευθύνης, κοινωνικότητας, αλληλεγγύης και Πολιτείας. Η θετική μεταστροφή μπορεί να ξανασυμβεί μόνο με σταθερές σχέσεις κατανόησης των διαφορών με το λόγο αλλά και βιωματικά, μόνο αν επινοηθεί και πάλι μια συγκατοχή μέσα σε κοινούς θεσμούς, μια ευρύτερη ενότητα για τους διαφορετικούς αντί των συνεχών περιφράξεων. Να αγκαλιάζουμε με την ευθύνη μας τους ευάλωτους- επισφαλείς και αδύναμους (που είμαστε όλοι μας), να ενδυναμώσουμε τη ασφάλεια-ως-σιγουριά αντί της ασφάλειας- ως- ευταξίας. Νέοι θεσμοί σημαίνει ότι δεν θα αναφερόμαστε πλέον σε κάτι που ήμασταν μαζί και το οποίο απωλέσαμε αλλά σε κάτι που θα φτιάξουμε μαζί με διαφορετικές ταυτότητες από δω και στο εξής.

Οι τόποι αυτών των αλλαγών  είναι μέσα και έξω σε θεσμούς όπως τα σχολεία, χώροι εναλλακτικής δημοσιότητας στις γειτονιές και στα σόσιαλ μήντια. Χώροι που θα ενσωματώνουν την ευαλωτότητα μέσα από το ιδίωμα του οθωμανικού μαχαλέ/γειτονιά και, συγχρόνως, θα διέπονται από ανοχή στην ετερότητα, το ταλέντο και την τεχνολογία μιας παγκόσμιας πόλης.

Οι νέες συνέργειες στην κινηματική δράση ξεκινούν από υποκείμενα σε καθεστώς διαρκούς ή συγκυριακής διά-κρίσης, όπως οι φεμινίστριες, οι μειονότητες, οι επισφαλώς φτωχοί, οι αποκλεισμένοι  και εκτοπισμένοι εσωτερικοί ή εξωτερικοί μετανάστες. Να είναι ορατές όλες οι σεξουαλικότητες, φεμινίστριες και τα κουηρ κινήματα, αναρχικοί και αριστεροί, εθνικότητες και πρόσφυγες στις γειτονιές.

Οι πρακτικές αντίστασης και διαμαρτυρίας ατόμων και ομάδων μπορούν να συμβαδίζουν με  τοποθετήσεις και δράσεις του καλλιτεχνικού κόσμου που υπονομεύουν τις κυρίαρχες παραδοχές συντηρητισμού ενώ αντιδρούν στη στοχοποίηση τους ως ευάλωτους από τις βίαιες περιφράξεις του κράτους και της αγοράς.

Θέλουμε μια Θεσσαλονίκη δημοκρατική, ανεκτική στην ετερότητα και κοσμοπολιτική, αντάξια του πολυπολιτισμικού παρελθόντος της να εμπνέει τους κατοίκους της σε συμβιώσεις ετερότητας και αισθητικές του καθημερινού που δείχνουν σεβασμό στο περιβάλλον, αλληλοσεβασμό στη συνύπαρξη, ανθρωπιά και ευαισθησία προς τις ευάλωτες ζωές.

* Ο Μιχάλης Μπαρτσίδης διδάσκει φιλοσοφία στο ΑΠΘ και το ΕΑΠ και είναι Επιστ. Διευθυντής του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς.