16χρονοι στην Ελλάδα: Όταν οι αριθμοί λένε περισσότερα από όσα θέλουμε να παραδεχτούμε
Ας το πούμε καθαρά: οι νέοι δεν χρειάζονται περισσότερη «αγανάκτηση» από τους ενήλικες.
Νικολέτα Τσορμπατζόγλου
Τα τελευταία στοιχεία της ESPAD 2024 δεν είναι απλώς αριθμοί – είναι ένας καθρέφτης της καθημερινότητας των εφήβων στην Ελλάδα.
Και, δυστυχώς, η εικόνα δεν είναι καθόλου ειδυλλιακή: εύκολη πρόσβαση σε αλκοόλ και τσιγάρα, πειραματισμός με ουσίες, gaming και social media που κυριολεκτικά «τρώνε» ώρες της ζωής τους, ακόμα και τζόγος που εισχωρεί στην καθημερινότητά τους.
Με αφορμή την τραγική είδηση θανάτου της 16ρόνης σε μαγαζί στο Γκάζι πιθανόν από χορήγηση αλκοόλ έχει ανησυχήσει όλη την κοινωνία για τις βλαβερές συνήθειες των νέων. Σύμφωνα με έρευνα του ΑΠΕ-ΜΠΕ, σκιαγραφήσαμε την νεολαία και προσπαθήσαμε να δούμε πόσο έχει εξελιχθεί αυτό το φαινόμενο.
Ας το πούμε καθαρά: οι νέοι δεν χρειάζονται περισσότερη «αγανάκτηση» από τους ενήλικες. Χρειάζονται κατανόηση, εργαλεία και χώρο να μιλήσουν για αυτά που τους οδηγούν σε τέτοιες συμπεριφορές. Η πίεση του σχολείου, οι προσδοκίες της οικογένειας, η ανάγκη κοινωνικής αποδοχής – όλα αυτά συνδυάζονται με μια κοινωνία που συχνά τους αφήνει απροστάτευτους.
Η Ελλάδα πάνω από τον μέσο όρο
Δεν είναι μόνο ότι οι αριθμοί για την Ελλάδα είναι υψηλότεροι από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Είναι ότι βλέπουμε αυξητική τάση σε ουσίες, κάπνισμα, υπερκατανάλωση αλκοόλ και τζόγο. Τα παιδιά πειραματίζονται, ναι. Αλλά πειραματισμός σημαίνει και να έχουν τα εργαλεία να σταματήσουν πριν τα πράγματα ξεφύγουν. Στην Ελλάδα, πολλά από αυτά τα εργαλεία λείπουν.
Τι κάνουν οι 16χρονοι;
Ουσίες: Ένας στους 8 έχει δοκιμάσει παράνομη ουσία, κυρίως κάνναβη. Το 6% τη χρησιμοποιεί ενεργά τον τελευταίο μήνα.
Αλκοόλ: Το 86% έχει πιει, αλλά το πιο ανησυχητικό είναι ότι 1 στους 3 πίνει υπερβολικά σε μία μόνο βραδιά.
Κάπνισμα & vaping: Το 54% έχει καπνίσει, με εύκολη πρόσβαση σε τσιγάρα και ηλεκτρονικά τσιγάρα.
Gaming & Social Media: 71% παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια, 48% αναφέρουν προβλήματα από social media.
Τυχερά παιχνίδια: 36% έχουν στοιχηματίσει πρόσφατα, με το 7% να κινδυνεύει από εθισμό.
Ναι, τα 16 είναι η ηλικία για πειραματισμούς. Αλλά όταν οι πειραματισμοί συνδυάζουν εύκολη πρόσβαση σε αλκοόλ, ουσίες, τζόγο και ψηφιακές συνήθειες που καταναλώνουν ώρες, τότε μιλάμε για ένα σύστημα που αφήνει τους νέους σχεδόν απροστάτευτους. Η αλήθεια είναι ότι η κοινωνία μας, πολλές φορές, δεν τους δίνει τα εργαλεία να θέσουν όρια. Τα apps, τα social media, τα games και οι πλατφόρμες στοιχημάτων είναι σχεδιασμένα για να σε κρατάνε «μέσα στο παιχνίδι». Και όταν η παρέα και η σχολική πίεση συνδυάζονται με αυτά τα εργαλεία, τα αποτελέσματα φαίνονται στους αριθμούς που βλέπουμε.
Το πρόβλημα δεν είναι οι νέοι – είναι οι συνθήκες
Πρέπει να καταλάβουμε κάτι: οι έφηβοι δεν είναι «επικίνδυνοι» ή «απρόσεκτοι». Αντιθέτως, είναι πολύ ευάλωτοι σε ένα περιβάλλον που τους παρέχει σχεδόν όλα χωρίς όρια: αλκοόλ στο περίπτερο, τσιγάρα και vaping εύκολα, gaming και social media που σε καθηλώνουν, τζόγο σε κάθε γωνία online. Το να τους κατηγορούμε δεν αλλάζει τίποτα. Το να τους δώσουμε στήριξη, εκπαίδευση και εργαλεία αυτορρύθμισης, κάνει τη διαφορά.
Προτάσεις που έχουν νόημα
Σχολείο που ακούει: Δεν φτάνουν τα θεωρητικά μαθήματα. Οι έφηβοι χρειάζονται χώρους συζήτησης χωρίς κρίση, workshops και mentoring που πραγματικά συνδέονται με τη ζωή τους.
Ψυχολογική στήριξη παντού: Σχολικοί ψυχολόγοι, εύκολη πρόσβαση σε counseling, safe spaces. Αν το πρόβλημα είναι ψυχοκοινωνικό, η λύση πρέπει να είναι αντίστοιχη.
Digital wellness ως στάση ζωής: Apps και πλατφόρμες που βοηθούν να θέσουν όρια σε social media και gaming, όχι σαν τιμωρία αλλά σαν empowerment.
Πιο σοβαρή ρύθμιση πρόσβασης: Αλκοόλ, τσιγάρα και τζόγος δεν πρέπει να είναι «εύκολο παιχνίδι» για ανήλικους.
Οι έφηβοι σήμερα μεγαλώνουν σε έναν κόσμο που σχεδιάζει συνεχώς να τους κρατάει «εντός παιχνιδιού». Η κοινωνία τους αφήνει να πειραματιστούν χωρίς όρια, και μετά ξαφνικά τους κατηγορεί για τις συνέπειες. Αν θέλουμε πραγματική αλλαγή, πρέπει να αλλάξει ο τρόπος που το σύστημα —οικογένεια, σχολείο, πολιτεία— τους στηρίζει, όχι ο τρόπος που τους επιπλήττουμε.
Στο τέλος, δεν πρόκειται για «ατομική ευθύνη». Πρόκειται για κοινωνική ευθύνη. Και είναι ώρα να την αναλάβουμε.