Η νέα φεουδαρχία της Δύσης, και ο ριζοσπαστισμός των νέων μας

«Αν προλεταριοποιείτε τους νέους, μην εκπλήσσεστε αν καταλήγουν κομμουνιστές». Η φράση δεν προέρχεται από κάποιον αριστερό ριζοσπάστη. Γράφτηκε πριν πέντε χρόνια από τον υποστηρικτή του Τραμπ και πολυδισεκατομμυριούχο Πίτερ Θιλ, σε ηλεκτρονική αλληλογραφία του με τον Μαρκ Ζάκερμπεργκ και άλλα πρόσωπα ανάλογου βεληνεκούς. Στο ίδιο κείμενο, ο Θιλ προέτρεπε τους συνομιλητές του να αναλογιστούν γιατί το 70% των Αμερικανών μιλένιαλς δηλώνουν υπέρ του σοσιαλισμού. Η ριζοσπαστικοποίηση συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας , και όχι αναίτια.

Όταν, κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού, οι Τόμας Χομπς, Τζον Λοκ και Άνταμ Σμιθ έθεταν τις θεωρητικές βάσεις για την οικονομία της ελεύθερης αγοράς, σίγουρα δεν είχαν στο νου τους το ισχύον παγκόσμιο σύστημα. Ένα σύστημα εν τέλει αντιλαϊκό, περισσότερο ταιριαστό με την αρνητική χροιά που του απέδωσε ο Καρλ Μαρξ, ονομάζοντάς το «καπιταλισμό». Μπορεί να μας προσφέρεται αφθονία αγαθών, όμως η σκληρή πραγματικότητα της Βιομηχανικής Επανάστασης και της Αποικιοκρατίας μοιάζει πολύ περισσότερο με τη σημερινή, απ’ όσο εκείνη του ιδανικού Κοινωνικού Συμβολαίου.

Μα δεν έχουμε αντιπροσωπευτική δημοκρατία; Διαφάνεια; Νόμιμους θεσμούς; Βεβαίως, μα δεν λειτουργούν ικανοποιητικά -τουλάχιστον όχι όσο παλαιότερα. Κάθε έθνος-κράτος συνέταξε το δικό του κοινωνικό συμβόλαιο, ένα σύνολο αρχών και κανόνων με σκοπό την εξασφάλιση εσωτερικής ειρήνης και δίκαιης προκοπής. Αναγνωριζόταν ότι δεν είναι όλοι ίδιοι -ούτε μπορούν να είναι- αλλά τουλάχιστον θα έπρεπε να έχουν ίσα δικαιώματα: στη δικαιοσύνη, στην υγεία, στη μάθηση, στο λόγο και στην οικονομική δραστηριότητα. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ιδέες αυτές πήραν σάρκα και οστά ως κοινωνικό κράτος, σε μια εποχή χαμηλών ανισοτήτων.

Εν έτει 2025, η εικόνα στη Δύση είναι εντελώς διαφορετική. Η παγκοσμιοποίηση έβγαλε από τη φτώχεια εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων του αναπτυσσόμενου κόσμου, με τίμημα τη φτωχοποίηση των δυτικών. Αντί να παραχθεί νέος πλούτος, κυρίως μεταφέρθηκε στην Ασία ο παλιός — και συνεχίζει να μεταφέρεται. Ένα παγκόσμιο διευθυντήριο εξασφαλίζει τη συνέχιση του φαινομένου. Ένα άτυπο παγκόσμιο κατεστημένο, σαν βασιλική αυλή του 18ου αιώνα, αποτελούμενο από μεγιστάνες, διανοούμενους και γραφειοκράτες, αλλά χωρίς βασιλιά· χωρίς κανέναν να τραβά το σχοινί όταν τα πράγματα ξεφεύγουν. Ένα σύστημα που τρέχει σχεδόν στον αυτόματο, στηριγμένο στην –επιεικώς αφελή– πεποίθηση ότι η «σοφή αγορά» ρυθμίζει τα πάντα τέλεια.

Το αποτέλεσμα είναι Ευρωπαίοι και Βορειοαμερικανοί να ζούμε σε μια άναρχη φεουδαρχία όχι της γης ή της βιομηχανίας, μα του άυλου αεικίνητου κεφαλαίου. Σε μια φεουδαρχία που νομοτελειακά θα οδηγήσει σε συρρίκνωση της δημιουργικότητας, εξαλείφοντας το τελευταίο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του Παλιού Κόσμου. Η παγκοσμιοποίηση πεθαίνει, όχι γιατί απέτυχε τεχνικά, αλλά γιατί έπαψε να είναι παιχνίδι win-win και έγινε zero-sum.

Σήμερα λοιπόν, οι νέοι αντιμετωπίζουν όλο και ακριβότερη εκπαίδευση, περίθαλψη και διαβίωση, με μειωμένες πιθανότητες αξιοπρεπούς απασχόλησης. Η ενημέρωσή τους εξαρτάται από διαφημιστικά κονδύλια, η δε πολιτική τους εκπροσώπηση έχει ανατεθεί σε επαγγελματίες πολιτικούς, συχνά γόνους και κόλακες. Οι νέοι νιώθουν βέβαιοι ότι το μέλλον τους θα είναι χειρότερο από εκείνο των γονιών τους. Συνεπώς, έχουν άδικο αν απορρίπτουν το σημερινό μοντέλο και στρέφονται αλλού για ελπίδα; Έχουν άδικο αν απορρίπτουν τη λογική «There Is No Alternative» της Μάργκαρετ Θάτσερ;