Η Μικρασία και η μόνιμη βαριά σκιά της

Η Ημέρα Μνήμης της 14ης Σεπτεμβρίου υπάρχει ως υπενθύμιση ότι πέρα από το τεράστιο ανθρώπινο κόστος της, η Μικρασιατική Καταστροφή υπήρξε το κομβικό γεγονός που ενταφίασε τη Μεγάλη Ιδέα και σφράγισε τη σύγχρονη Ελλάδα. Βέβαια, η τραγωδία δεν ήρθε ξαφνικά· ήταν το τραγικό επιστέγασμα μιας βεντέτας που ξεκίνησε στη Θεσσαλονίκη το 1916 και κατέληξε στην πυρπόληση της Σμύρνης, στον βίαιο ξεριζωμό εκατοντάδων χιλιάδων αθώων, και στην εκτέλεση των Έξι.

Τότε η Ελλάδα σχεδόν ολοκληρώθηκε ως εθνικό κράτος, με τίμημα δυσβάσταχτο. Πρόσφυγες και ανταλλαγέντες είχαν τεράστιες ανάγκες, η κάλυψη των οποίων οδήγησε σε ατελείωτες κοινωνικές εντάσεις. οι πιο εύποροι έφεραν πολύτιμα κεφάλαια, επαγγελματικές ιδέες και περιζήτητες δεξιότητες, δίνοντας πνοή στον παραγωγικό εκσυγχρονισμό. Ωστόσο, βιώνοντας αδιαφορία και ρατσισμό, οι εξαθλιωμένοι των αστικών κέντρων, στράφηκαν στην Αριστερά, πυκνώνοντας τις τάξεις της πολύ πριν τον Εμφύλιο. Ο Εθνικός Διχασμός όχι μόνο δεν καταλάγιασε αλλά φούντωσε. Μετά την ανωμαλία της δεκαετίας του ‘30 και την Κατοχή, ήρθε η ώρα του Εμφυλίου και νέων δεινών.

Τα παραπάνω καθόριζαν την Ελλάδα μέχρι και τη δεκαετία του ’90, καθώς η χώρα προσπαθούσε απεγνωσμένα να ορθοποδήσει οριστικά. Η αστυφιλία, οι πυκνοδομημένες πόλεις-καρμπόν, το κράτος-πατερούλης, τα προστατευμένα επαγγέλματα, όλα κάπως οφείλονται επαγωγικά στην άτακτη υποχώρηση από το Σαγγάριο. Ο Αττίλας ή ορισμένα μέτρα του Ανδρέα Παπανδρέου -συχνά εξίσου βλαβερά με τις παθογένειες που ήθελαν να αντιμετωπίσουν- δεν μπορούν να ιδωθούν έξω από τη μακρά σκιά του ‘22. Δίχως να το συνειδητοποιούμε, όσα ζούμε σήμερα, σε επίπεδο κοινωνίας, κράτους, οικονομίας και πολιτισμού κουβαλούν ακόμη τις συνέπειές του.

Η Καταστροφή λοιπόν μας διαμόρφωσε με μυριάδες τρόπους. Οι έμμεσες συνέπειές της φτάνουν μέχρι τώρα. Μεταφράζονται σε ένα ανοιχτό συλλογικό τραύμα που συχνά μας οδηγεί να ταυτιζόμαστε ασυναίσθητα με οποιονδήποτε δηλώνει κατατρεγμένος. Μεταφράζονται και σ’ ένα πολύ βαρύ εθνικό κόμπλεξ που υποσκάπτει την αυτοπεποίθησή μας. Τούτο το κόμπλεξ μας έστησε την Παρασκευή μπροστά στις οθόνες, μήπως και νιώσουμε μια στάλα δικαίωσης, βλέποντας τους Αντετοκούμπο και τα υπόλοιπα παιδιά να νικούν.

Κυρίως όμως, μετά τη Μικρασία πάψαμε να έχουμε κοινή πρόσληψη του χθες, όσο γίνεται πιο ειλικρινή. Αυτό είναι ίσως η μεγαλύτερη ζημιά, επειδή εξαιτίας της ούτε τα τραύματα μας επουλώνονται, ούτε το εθνικό μας κόμπλεξ θεραπεύεται, ούτε κοινοί στόχοι τίθενται. Εδώ και έναν αιώνα, κάθε επόμενη γενιά άθελά της παλεύει με τις επιπτώσεις μιας βλακώδους στρατιωτικής εκστρατείας. Έκτοτε αναζητούμε ισορροπία ανάμεσα στη μνήμη και στην υπέρβαση, ανάμεσα στο συναίσθημα και στη λογική.

Πάντως σκεφτείτε κι αυτό: παρά την οικονομική και γεωστρατηγική απογείωση της Τουρκίας μετά το 2000, το Σαββατοκύριακο οι γείτονες μας πανηγύριζαν έξαλλα επειδή… ξαναπέταξαν τους Γιουνάνηδες στη θάλασσα. Βλέπετε, δεν υποφέρουμε μόνο εμείς από βαρύ κόμπλεξ.