Ποσόστωση: Αναγκαίο κακό ή εργαλείο; Από την αμφισβήτηση στην κατανόηση!

Όταν ήμουν νεότερη, αντιμετώπιζα με επιφύλαξη την ποσόστωση στα συλλογικά όργανα. Μου φαινόταν ένα τεχνητό μέτρο που προωθεί τις γυναίκες μόνο και μόνο λόγω φύλου, παραμερίζοντας την αξιοκρατία και γνωρίζοντας συνεχώς αξιόλογες προσωπικότητες γύρω μου θεωρούσα την ποσόστωση ακόμα και προσβλητική. Πίστευα ότι η ισότητα θα έπρεπε να κερδηθεί με τα ίδια μέσα και τις ίδιες ευκαιρίες, χωρίς «πατερίτσες», αφού έβλεπα ότι υπάρχουν πολλές ικανές γυναίκες που δεν χρειάζονται την ποσόστωση για να εμπλακούν ενεργά στα κοινά ή να αναδειχθούν επαγγελματικά.

Μεγαλώνοντας, όμως, διαπίστωσα ότι η θεωρία απέχει πολύ από την πράξη. Στις συνεδριάσεις και στα διοικητικά όργανα που παρακολουθούσα, οι γυναίκες ήταν συστηματικά μειοψηφία. Ενδεικτικά, στη συνάντηση των νέων μελών ενός εμπορικού επιμελητηρίου το 2018, από τα 30 νέα μέλη, μόλις 2 ήταν (ή εκπροσωπήθηκαν από) γυναίκες, το 2016 στο κεντρικό όργανο διοίκησης της μεγαλύτερης κομματικής νεολαίας της Ελλάδας εκλεγήκαμε 7 γυναίκες σε σύνολο 100 εκλεγέντων μελών πανελλαδικά και το 2019 ήμουν 1 γυναίκα στο σύνολο των 15 μελών που εξέλεξε η νεολαία για την εκπροσώπησή της στο όργανο της Πολιτικής Επιτροπής.

Δεν έλειπαν οι ικανές ή οι ενδιαφερόμενες, αυτό το γνώριζα, αφού τις συναναστρεφόμουν, νομίζω ότι περισσότερο έλειπε η νοοτροπία και σε ορισμένες περιπτώσεις οι δομές που θα επέτρεπαν τη συμμετοχή τους. Αντίθετα, οι προκαταλήψεις, τα στερεότυπα και η δυσκολία συνδυασμού επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής (ας μη γελιόμαστε..) λειτουργούσαν αποτρεπτικά. Εκεί συνειδητοποίησα πως η ποσόστωση δεν είναι «χατίρι», αλλά διορθωτικός μηχανισμός σε ένα παιχνίδι που ξεκίνησε άνισα από την αρχή. Κι όταν λέω αρχή, αναφέρομαι στην αρχή της ιστορίας, που από ό,τι φαίνεται κατάφερε να ριζώσει μέσα μας συγκεκριμένες αντιλήψεις.

Αυτό δεν σημαίνει ότι το μέτρο είναι τέλειο. Η ποσόστωση μπορεί να οδηγήσει σε μια «τυπική» συμμόρφωση, απλά για να βγούμε από την υποχρέωση. Γυναίκες σε λίστες χωρίς ουσιαστική στήριξη, απλή κάλυψη αριθμητικών ορίων χωρίς ουσιαστικό ρόλο. Τροφοδοτεί επίσης την κριτική της «αντίστροφης διάκρισης» ή δίνει την εντύπωση ότι η θέση κατακτάται μόνο λόγω φύλου, ανεξαρτήτως ικανοτήτων, γεγονός που μπορεί να προσβάλλει ικανές γυναίκες και ταυτόχρονα να πριμοδοτεί άλλες. Αυτοί οι προβληματισμοί δεν είναι αβάσιμοι.

Παρά τις αδυναμίες της, όμως, και ενώ την αμφισβήτησα και την κατέκρινα σθεναρά στο παρελθόν, σήμερα καταλαβαίνω ότι η ποσόστωση κερδίζει στη γενικότερη εικόνα. Δεν είναι η λύση για όλα, αλλά είναι το αναγκαίο πρώτο βήμα. Είναι το μέσο που ανοίγει την πόρτα, μέχρι η κοινωνία να φτάσει στο σημείο όπου η παρουσία γυναικών και ανδρών σε συλλογικά όργανα δεν θα χρειάζεται να μετριέται, ούτε θα προκαλεί εντύπωση. Μια κοινωνία όπου η αξιοκρατία θα λειτουργεί πραγματικά, επειδή οι ευκαιρίες θα είναι εξίσου διαθέσιμες σε όλους.

Γι’ αυτό βλέπω σήμερα την ποσόστωση ως ένα μέτρο αναγκαίο. Δεν αρκεί από μόνη της. Χρειάζεται πολιτική βούληση, ουσιαστική στήριξη και αλλαγή νοοτροπίας, αλλά χωρίς αυτήν, η ισότητα παραμένει ευχή. Είναι το εργαλείο που, με όλα του τα ελαττώματα, φέρνει το θέμα στο τραπέζι και ανοίγει δρόμους που αλλιώς θα έμεναν κλειστοί.