Νομίζατε δεν θα σχολιάσω; Η Ιθάκη και η τέχνη του blame game
Γιάννης Καλαϊτζίδης
Το ωραίο με τους ελληνικούς μύθους είναι ότι στο τέλος ο Οδυσσέας γυρίζει στην Ιθάκη και ξαναβρίσκει σπίτι, οικογένεια και πιστούς συντρόφους. Στην «Ιθάκη» του Αλέξη Τσίπρα, αντιθέτως, ο ήρωας φτάνει μόνος. Το σπίτι καμένο, οι σύντροφοι διαγραμμένοι, και στη θέση τους ένα βιβλίο 700+ σελίδων προσωπικής δικαίωσης και επιλεκτικής μνήμης.
Ο πρώην πρωθυπουργός μας προσφέρει ένα «πολιτικό θρίλερ» για την περίοδο 2015–2019: μνημόνια, κλειστές τράπεζες, δραματικές νύχτες στις Βρυξέλλες, τηλέφωνα με Μέρκελ και Ολάντ, δημοψήφισμα και τον ηρωικό αγώνα να «βγει η χώρα από το σπιράλ των μνημονίων». Μέχρι εδώ, όλα αναμενόμενα – κανένα πολιτικό απομνημόνευμα δεν λέγεται «Εγώ έκανα λάθος, παιδιά, συγγνώμη».
Το πραγματικό διαμαντάκι όμως δεν είναι η αφήγηση, αλλά η… λίστα. Η περίφημη «μαύρη λίστα της Ιθάκης», όπου σχεδόν κάθε πρόσωπο που σημάδεψε την πρώτη διακυβέρνηση περνάει από το μικροσκόπιο του συγγραφέα: άλλος «σελέμπριτι» περισσότερο παρά οικονομολόγος, άλλος «νάρκισσος» με «φαντασιώσεις εξουσίας», άλλος που δεν καταλάβαινε «στοιχειωδώς την πραγματικότητα».
Για τον Γιάνη Βαρουφάκη, που κάποτε πλασαριζόταν ως «asset» της διαπραγμάτευσης, ο Τσίπρας σήμερα ανακαλύπτει ότι ήταν τελικά… λάθος επιλογή, ένας glossy ρόλος με προσωπική ατζέντα, που προκαλούσε θυμηδία στους Ευρωπαίους – και, όπως αφήνει να εννοηθεί, και στους δικούς του. Για τον Λαφαζάνη, ο οποίος στήριξε το πιο ριψοκίνδυνο κομμάτι της «αντιμνημονιακής περιπέτειας», μένει η φράση ότι δεν ήταν σίγουρος αν «αντιλαμβανόταν την πραγματικότητα». Για κάποιους συντρόφους, γράφει, είχε πάντα αυτή την απορία.
Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, ο άνθρωπος που έβαλε πλάτη στην εφαρμογή του τρίτου μνημονίου και σήκωσε σταυρό μεγαλύτερο από το πολιτικό του μπόι, απολαμβάνει μερικά καλά λόγια – μέχρι να φτάσουμε στην περίφημη φιέστα του Ζαππείου με τη γραβάτα. Εκεί ο Τσίπρας σημειώνει με νόημα την απουσία του Τσακαλώτου, κλείνοντας με το γνωστό πια «Άβυσσος η ψυχή των ανθρώπων». Η Ιθάκη ως παλιό ελληνικό σποτ: «ευχαριστούμε που μας επιλέξατε, δεν θα σας ξαναενοχλήσουμε».
Για την Ζωή Κωνσταντοπούλου, που προτάθηκε τότε ως μήνυμα ανανέωσης, ο απολογισμός είναι πως προέκυψε μια «νάρκισσος» που γαντζώθηκε στα προνόμια και παρέπεμπε τον πρωθυπουργό… στον ΟΗΕ. Ο Βαρουφάκης γίνεται καρικατούρα «σούπερ ήρωα», η Αχτσιόγλου μια ικανή αλλά μοιραία πολιτικός που «φοβήθηκε να βγει μπροστά», ο Χαρίτσης «ανέτοιμος» να πάρει το βάρος, οι τριαντάρηδες συνολικά μια χαμένη ευκαιρία.
Και κάπου εκεί, μέσα σε αυτή τη γενικευμένη αποδόμηση, συμβαίνει το θαύμα: σχεδόν όλοι φταίνε, εκτός από τον αφηγητή. Εκείνος απλώς έκανε λάθος επιλογές ανθρώπων, εμπιστεύτηκε «νάρκισσους», «σελέμπριτι», «μοιραίους». Η Ιθάκη λειτουργεί σαν γενική δοκιμή για το rebranding: καινούργια φάτσα, ίδια αφήγηση – φταίνε οι άλλοι, φταίει ο συσχετισμός, φταίει η πραγματικότητα που δεν κατάλαβε την ιδιοφυία του σχεδίου.
Το πιο γοητευτικό στοιχείο είναι ότι πολλοί από αυτούς τους «λάθος ανθρώπους» δεν είναι πια καν στον πολιτικό του χώρο. Άλλοι έφυγαν, άλλοι τον κατηγορούν ανοιχτά για ψέματα και κουτσομπολιό, άλλοι μιλούν για «πόνημα-πλυντήριο» που θα καταλήξει «Τιτανικός» για το προσωπικό του rebranding.Η παλιά φρουρά, όσοι σήκωσαν μαζί του το 2015, σήμερα μιλούν για παραποίηση, για μισές αλήθειες, για λογαριασμούς που μένουν ανοιχτοί.
Κι όμως, μέσα σε όλον αυτό τον ορυμαγδό, υπάρχει και η τρυφερή νότα: ο Πάνος Καμμένος «θεσμικά συνεπής», η Μέρκελ στο τέλος σχεδόν ανθρώπινη, ο Φλαμπουράρης ως ο μόνιμος πατρικός σύμβουλος που πάντα ήταν εκεί. Το πλήρωμα βυθίζεται, αλλά δύο-τρία τοτέμ μένουν όρθια, για να θυμίζουν ότι ο καπετάνιος δεν ήταν ποτέ μόνος – απλώς τώρα χρειάζεται να φαίνεται έτσι.
Αν κάτι αποτυπώνει η «Ιθάκη», δεν είναι τόσο η αλήθεια για την τετραετία, όσο η ανάγκη του ίδιου του Τσίπρα να ξαναγράψει το κάδρο: στο κέντρο εκείνος, γύρω του μια γκαλερί προσώπων που είτε τον πρόδωσαν, είτε δεν στάθηκαν στο ύψος, είτε δεν καταλάβαιναν την πραγματικότητα. Το μόνο που δεν τίθεται ποτέ υπό αμφισβήτηση είναι η δική του κρίση όταν τους επέλεγε.
Γι’ αυτό λέω: άγιο είχαμε. Όχι που βγήκαμε από τα μνημόνια – αυτό είναι άλλη συζήτηση. Άγιο είχαμε που, αν κρίνουμε από την «Ιθάκη», γλιτώσαμε από όλους αυτούς τους «νάρκισσους», τους «σελέμπριτι» και τους «μοιραίους» που κάποτε ο Αλέξης Τσίπρας εμπιστεύτηκε για να κυβερνήσουν τη χώρα. Γιατί, όπως φαίνεται, ο μόνος που δεν έκανε ποτέ λάθος ήταν εκείνος. Το έγραψε κιόλας. Σε 700 σελίδες.