Η Ελλάδα ξανά στις στάχτες: όταν η «ατομική ευθύνη» καίγεται τελευταία

Κάθε καλοκαίρι μοιάζει με επανάληψη: κόκκινοι ουρανοί, εκκενώσεις, χαμένα σπίτια και δάση που μικραίνουν. Κι όμως, όσο εύκολα αναζητούμε τον «ένοχο» στο κράτος, τόσο επίμονα αρνούμαστε να κοιταχτούμε στον καθρέφτη της ατομικής ευθύνης.

Γιατί, όσο προετοιμασμένος κι αν είναι ο κρατικός μηχανισμός, όταν μέσα σε δύο 24ωρα έχεις πάνω από 150 εστίες φωτιάς διάσπαρτες σε όλη τη χώρα, κανείς δεν μπορεί να «είναι παντού». Δεν είναι σύνθημα, είναι αριθμοί.

Μόνο στις 13 Αυγούστου φέτος, οι νέες αγροτοδασικές πυρκαγιές μετρήθηκαν σε δεκάδες, ενώ το σύνολο των ενεργών μετώπων ξεπέρασε τα εκατό. Σε διάστημα 48 ωρών οι πυρκαγιές ξεπέρασαν τις 150, σύμφωνα με διεθνή ρεπορτάζ και επίσημες ενημερώσεις της Πυροσβεστικής.

Τι (επιτέλους) προβλέπει ο νόμος – και τι δεν κάνουμε εμείς

Ας ξεκινήσουμε από τα απολύτως αυτονόητα: τον υποχρεωτικό καθαρισμό οικοπέδων και ακάλυπτων χώρων. Από φέτος, η Πυροσβεστική Διάταξη 20/2024 βάζει ρολόι: καθαρίζουμε 1–30 Απριλίου και συντηρούμε από 1 Μαΐου έως 31 Οκτωβρίου. Αν δεν το κάνουμε, ο δήμος επιβάλλει πρόστιμο 0,50 €/τ.μ. (ελάχιστο 200 €) και προχωρά σε αυτεπάγγελτο καθαρισμό με δαπάνη του ιδιοκτήτη. Η μη υποβολή της σχετικής δήλωσης στο Εθνικό Μητρώο Προληπτικής Πυροπροστασίας κοστίζει 1.000 €, ενώ ψευδής δήλωση επισύρει φυλάκιση τουλάχιστον 2 ετών και βαριά χρηματική ποινή. Δηλαδή, το πλαίσιο υπάρχει – απλώς το αγνοούμε.

Για να λειτουργήσει αυτό το σύστημα, εκδόθηκε και η ΚΥΑ που ορίζει τα τεχνικά της Μητρώου, δεν υπάρχουν πια δικαιολογίες του τύπου «δεν ήξερα τη διαδικασία».

Παράλληλα, η Πυροσβεστική Διάταξη 19/2024 έφερε διοικητικά πρόστιμα για σειρά παραβάσεων πυροπροστασίας, με καθορισμένη διαδικασία επιβολής από τα όργανα του Πυροσβεστικού Σώματος. Με απλά λόγια: οι «μικρές» αμέλειες δεν είναι πια μικρές.

«Σφίγγουν» οι ποινές για τον εμπρησμό – και σωστά

Από τον Φεβρουάριο του 2024, ο Ν. 5090/2024 αύξησε και σκλήρυνε τις ποινές για τον εμπρησμό δάσους (άρθρο 265 ΠΚ) και πρόσθεσε το άρθρο 265Α για δήμευση περιουσίας. Οι ποινές πλέον δεν αναστέλλονται/δεν μετατρέπονται κατά κανόνα, τα χρηματικά πρόστιμα ανεβαίνουν (εύρος 10.000–200.000 €), και πράξεις «προετοιμασίας» ή παράνομης χρήσης φωτιάς σε ημέρες δείκτη κινδύνου 4–5 τιμωρούνται πολύ αυστηρά. Επιπλέον, αφαιρέθηκε η «έμπρακτη μετάνοια» από το πεδίο του εμπρησμού δάσους εξ αμελείας. Αυτό δεν είναι επικοινωνία· είναι ουσία.

Τα όρια του κράτους όταν η χώρα καίγεται παντού

Είναι εύκολο να λες «πού είναι το κράτος;». Είναι δύσκολο να καταλάβεις ότι, όταν σε μία μέρα ανάβουν 80–100 εστίες σε διαφορετικές Περιφέρειες, καμία χώρα δεν «απλώνει» ατελείωτα εναέρια μέσα και δυνάμεις. Οι ημερήσιες ενημερώσεις της Πυροσβεστικής καταγράφουν διαρκώς δεκάδες νέες πυρκαγιές, μεγάλη κινητοποίηση και ανάγκη προτεραιοποίησης. Όσο πιο πολλές οι ταυτόχρονες εστίες, τόσο πιο αδύνατο να υπάρξει η «τέλεια» ανταπόκριση σε κάθε μία – και αυτό ισχύει παντού στον κόσμο.

Η Ευρώπη: παρούσα… αλλά ανεπαρκής όταν καίγονται όλοι

Ναι, η Ελλάδα ζητά και λαμβάνει βοήθεια μέσω του Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας/ rescEU (αεροσκάφη, ελικόπτερα, επίγειες δυνάμεις). Φέτος ο ευρωπαϊκός «κουμπαράς» διαθέτει 22 αεροπλάνα και 4 ελικόπτερα για όλη την ΕΕ. Ζητήσαμε αεροπλάνα στα τέλη Ιουλίου και ξανά μέσα στον Αύγουστο. Όμως, όταν Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία, Ελλάδα, Τουρκία, Αλβανία καίγονται μαζί, η «πίτα» δεν φτάνει – και η συνδρομή είναι συχνά μερική ή καθυστερημένη. Αυτό δεν αναιρεί τη βοήθεια· αναδεικνύει την ανεπαρκή ευρωπαϊκή ικανότητα για πολυεστιακές κρίσεις.

Με άλλα λόγια, η Ευρώπη δεν είναι απούσα, αλλά δεν επαρκεί όταν όλοι τη χρειάζονται ταυτόχρονα. Άρα, ας σταματήσουμε να φανταζόμαστε αεροπλάνα που «κάθονται» στις Βρυξέλλες. Η ήπειρος χρειάζεται πολλαπλάσια εναέρια μέσα – χθες.

Οι «παμπάλαιες κολόνες» και το ηλεκτρικό δίκτυο: μια βόμβα με καλώδια

Σχεδόν 90% του δικτύου χαμηλής και μέσης τάσης παραμένει εναέριο. Η γήρανση των μετασχηματιστών και η έκθεση σε ακραίες συνθήκες αφήνουν το σύστημα ευάλωτο – άρα και υπόλογο όταν κάτι πάει στραβά. Δεν είναι η πρώτη φορά που το δίκτυο του ΔΕΔΔΗΕ «ενοχοποιείται» για έναρξη ή εξάπλωση πυρκαγιών, ενώ ο νόμος ορίζει ρητές υποχρεώσεις καθαρισμού ζωνών διέλευσης. Κι όμως, ο εκσυγχρονισμός (υπόγειες γραμμές όπου γίνεται, αντικαταστάσεις παλαιών υποσταθμών/κολόνων, έξυπνη διαχείριση) προχωρά βραδύτερα από όσο απαιτεί η κλιματική πραγματικότητα.

Ούτε ο ΔΕΔΔΗΕ είναι ο μόνος «φταίχτης», ούτε το ηλεκτρικό δίκτυο η μοναδική αιτία. Μα στα νησιά, στις παρυφές οικισμών, στα αγροτικά τοπία, ανθρώπινη αμέλεια και δίκτυο εμφανίζονται ξανά και ξανά στις αναλύσεις ως συχνές αιτίες. Και αυτό είναι διαχειρίσιμο – με συντήρηση, με επενδύσεις, με κανόνες, με ελέγχους.

Εθελοντές: οι αφανείς ήρωες στις φλόγες

Μέσα σε όλο αυτό το σκηνικό καταστροφής, υπάρχει ένα κομμάτι της Ελλάδας που δεν σηκώνει το χέρι να κατηγορήσει, αλλά να βοηθήσει. Οι εθελοντές πυροσβέστες, οι ομάδες διάσωσης, οι κάτοικοι που αφήνουν τη δουλειά και το σπίτι τους για να μεταφέρουν νερό, τρόφιμα, εξοπλισμό ή να σταθούν στην πρώτη γραμμή με ένα λάστιχο στο χέρι, είναι οι πραγματικοί ήρωες. Χωρίς βάρδιες, χωρίς μισθό, συχνά χωρίς επαρκή μέσα, καλύπτουν κενά που δεν προλαβαίνει ή δεν μπορεί να καλύψει ο κρατικός μηχανισμός. Είναι εκείνοι που ξέρουν το μονοπάτι στο δάσος, την πηγή με το νερό, το στενό που οδηγεί στην απομονωμένη αυλή. Είναι εκείνοι που δεν περιμένουν την εντολή – κι αν η Ελλάδα δεν είχε αυτούς τους ανθρώπους, ο απολογισμός κάθε καλοκαίρι θα ήταν ακόμα πιο μαύρος.

Λογαριασμός στο τέλος: δεν καίγεται μόνο το πευκοδάσος

Το οικονομικό αποτύπωμα είναι δυσθεώρητο. Σε χρονιές αιχμής, οι ζημιές έχουν ξεπεράσει τα 2–3 δισ. € – πριν καν μιλήσουμε για την απώλεια βιοποικιλότητας, εδάφους, τουριστικής φήμης, ποιότητας ζωής. Κάθε στρέμμα που χάνεται είναι και μια δόση υποβάθμισης που θα πληρώσουμε σε πλημμύρες τον χειμώνα και σε πιο ακραίες φωτιές του χρόνου.

Και μια τελευταία, «άβολη» αλήθεια: οι φωτιές δεν ανάβουν μόνες τους. Αν δεν αλλάξουμε συμπεριφορές, αν δεν εφαρμόσουμε τους κανόνες που ήδη έχουμε, αν δεν απαιτήσουμε από δήμους, ιδιοκτήτες και διαχειριστές δικτύων να κάνουν τη δουλειά τους πριν ξεσπάσει η επόμενη πυρκαγιά, τότε θα ξαναγράψουμε το ίδιο κείμενο του χρόνου. Μόνο που θα έχουμε λιγότερο δάσος να υπερασπιστούμε.