Η 13η Ιουνίου ως θεαματική επιστροφή του Ισραήλ στο δόγμα της προληπτικής αποτροπής

Οι τελευταίες πρωτοφανείς σε ένταση ανταλλαγές χτυπημάτων μεταξύ Ισραήλ και Ιράν αποτελούν την πιθανή κορύφωση μιας -μακράς πλέον – περιόδου έντασης.

Η οξεία εσωτερική αντιπαράθεση για τη δικαστική μεταρρύθμιση και η επακόλουθη αναταραχή στην Κνεσέτ είχαν παραλύσει τη χώρα. Ίσως αυτά τα γεγονότα οδήγησαν την ιρανική ηγεσία να υποτιμήσει τον αντίπαλο της. Η 7η Οκτωβρίου 2023 ανέτρεψε όλα τα δεδομένα, οπότε η νέα επιχείρηση ήταν μάλλον αναμενόμενη.

Η συγκεκριμένη επίθεση αποτελεί εξευτελισμό για την Τεχεράνη και τις ένοπλες δυνάμεις της, και εκτελέστηκε με χειρουργική ακρίβεια και με ελάχιστες παράπλευρες απώλειες αμάχων. Αξιοποιήθηκαν προηγμένα μέσα, drones, κατασκοπευτικά δίκτυα και επιχειρησιακός σχεδιασμός πολύ υψηλών προδιαγραφών, πιθανότατα ανώτερος εκείνου για το χτύπημα μέσω παγιδευμένων βομβητών στο Λίβανο. Εν τούτοις δεν μπορεί να αποκλειστεί ακριβής πληροφόρηση εξαιτίας ανταγωνισμών στην κορυφή της ιρανικής ηγεσίας. Η εξουδετέρωση υψηλόβαθμων επιστημόνων και στρατιωτικών, συμπεριλαμβανομένων των επικεφαλής του Επιτελείου Στρατού και των Φρουρών της Επανάστασης, συνιστά καίριο πλήγμα στις βλέψεις της Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Το γεγονός ότι το Ισραήλ υπέστη μηδενικές απώλειες κατά τη διάρκεια της επίθεσης και η -ουσιαστικά αποτυχημένη- απόπειρα ιρανικών αντιποίνων κατά κατοικημένων περιοχών έχουν αναδείξει το μεγάλο τεχνολογικό και στρατηγικό χάσμα δυνατοτήτων μεταξύ των δύο χωρών. Η σοβιετικής φιλοσοφίας αεράμυνα του Ιράν φάνηκε απόλυτα ανεπαρκής, για ακόμη μια φορά μετά την τελευταία ουκρανική επίθεση στη Ρωσία. Εν κατακλείδι, παρά τις μεγαλοστομίες της και τις -υποτιθέμενες- δυνατότητές της για κατασκευή 8 πυρηνικών βομβών, τα ασήμαντα πρώτα αντίμετρά της και το συνολικά φτωχό οπλοστάσιό της φανέρωσαν την πολεμική ανεπάρκεια της Τεχεράνης.

Τα προληπτικά χτυπήματα αποτελούν πάγια ισραηλινή τακτική • τα είδαμε το 1981 με τον βομβαρδισμό του πυρηνικού αντιδραστήρα του Ιράκ και το 2007 με την ανάλογη ενέργεια στη Συρία. Εδώ και χρόνια, η Μοσάντ έχει θέσει ως αποστολή της την αποτροπή της ιρανικής απειλής, και η δήλωσή Νετανιάχου αμέσως μετά την 7η Οκτωβρίου ότι επίκειται αναδιαμόρφωση της Μέσης Ανατολής σηματοδότησε μια νέα δυναμική. Ενώ στο παρελθόν το -προσκείμενο στους Εργατικούς- ισραηλινό στρατιωτικό κατεστημένο και οι Αμερικανοί πρόεδροι εν γένει αποθάρρυναν τις επιθέσεις κατά ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, η χειρότερη επίθεση εναντίον Ιουδαίων μετά το Ολοκαύτωμα άλλαξε τα δεδομένα. Παρά τη διαχρονική επιφυλακτικότητά του, ο Νετανιάχου δεν σταμάτησε στη Γάζα • αντίθετα άρχισε να αναλαμβάνει σημαντικά ρίσκα, σφυροκοπώντας στόχους στη Συρία, στο Λίβανο, ακόμη και στην Υεμένη. Τελικά έφτασε και η ώρα του ίδιου του Ιράν.

Ο αειθαλής πρωθυπουργός έχει οικοδομήσει ολάκερη την πολιτική του σταδιοδρομία πάνω στην ιστορική υπαρξιακή ανασφάλεια των ομοεθνών του: οι Εβραίοι κάτοικοι της χώρας πιστεύουν ότι η πρόθεση εξόντωσής τους δεν έχει πάψει να υφίσταται, και η σφαγή της 7ης Οκτωβρίου απλώς επιβεβαίωσε αυτή την πεποίθηση. Η μνήμη του Ολοκαυτώματος παραμένει ζωντανή και η αντίληψη ότι δεν υπάρχει περιθώριο για επανάληψη λαθών είναι κυρίαρχη στον πληθυσμό, ασχέτως κομματικής τοποθέτησης.

Τα χτυπήματα πλέον φαίνεται να μην εξαντλούνται στις πυρηνικές υποδομές της χώρας • αντίθετα στοχοποιείται και το καθεστώς. Εκτός από τον αποκεφαλισμό του στρατεύματος, η δημόσια έκκληση του εξόριστου πρίγκιπα Ρεζά Παχλεβί προς τους Ιρανούς να στραφούν εναντίον των μουλάδων και οι βομβαρδισμοί πετρελαϊκών εγκαταστάσεων εντάσσονται σε οργανωμένη προσπάθεια οικονομικής και πολιτικής κατάρρευσης, κοινωνικής αναταραχής και, εν τέλει, ανατροπής του Χαμενεΐ (την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές είχε τυλιχθεί στις φλόγες το μεγαλύτερο κοίτασμα φυσικού αερίου στον κόσμο). Ωστόσο, όπως έχει δείξει η ιστορία, η αλλαγή τυραννικού καθεστώτος μέσω βομβαρδισμών είναι ένα εξαιρετικά δύσκολο, σχεδόν ακατόρθωτο εγχείρημα (με εξαίρεση τη Σερβία). Η ανθεκτικότητα της θεοκρατίας, οι κατασταλτικοί μηχανισμοί της, η απήχηση της στα πιο συντηρητικά στοιχεία της κοινωνίας και η έλλειψη δυνατότητας χερσαίας επέμβασης καθιστούν μια θεαματική πολιτειακή αλλαγή εξαιρετικά απίθανη. Αντιθέτως, το ιερατείο και οι συν αυτώ ενδέχεται να εμφανιστούν ως σωτήρες του έθνους, ισχυροποιώντας έτσι τη θέση τους.

Από τη μεριά της, ομολογουμένως δεν είναι σαφές τι ακριβώς επιδιώκει σήμερα η Τεχεράνη και η εκλεγμένη μεταρρυθμιστική της ηγεσία. Ο μεσοπρόθεσμος στόχος της φαινόταν να είναι η αποσταθεροποίηση του Ισραήλ μέσω επιθέσεων κομάντο, ρουκετών και drones κατά μήκος των συνόρων του • δηλαδή μέσω αμέτρητων μικρών κινήσεων που σταδιακά θα οδηγούσαν τον πιο ικανό πληθυσμό του σε απογοήτευση και μετανάστευση. Η απαράδεκτη πράξη της Χαμάς τερμάτισε τούτη την προσέγγιση. Η τελευταία κλιμάκωση μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερα χτυπήματα και ασύμμετρες επιθέσεις, όχι μόνο από το Ιράν αλλά και από τους μη κρατικούς συμμάχους του (Χεζμπολάχ, Χαμάς, Χούθι). Στόχοι στην ευρύτερη περιοχή θα μπορούσαν να είναι αμερικανικοί, γενικά δυτικοί ή απλώς φιλοδυτικοί.

Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι πρίν την ισλαμική επανάσταση ο στρατός του Σάχη έμμεσα εγγυόταν την ισραηλινή ασφάλεια (οι Πέρσες δεν είναι ούτε Άραβες ούτε Σουνίτες). Υπάρχει η άποψη ότι η συστηματική στήριξη σιιτικών παραστρατιωτικών στο Λίβανο (με θύματα εκατοντάδες Αμερικανούς πεζοναύτες το 1982) ξεκίνησε ως απάντηση στη βορειοατλαντική υποστήριξη προς τον Σαντάμ Χουσεΐν. Έκτοτε συνεχίζεται μια βεντέτα με άγνωστη ημερομηνία λήξης. Ενδεχομένως η λήξη της εξαρτάται από την άρση της δυτικής απομόνωσης της χώρας, προοπτική δυσάρεστη σε Ριάντ, Μόσχα, Άγκυρα και Πεκίνο.

Πάντως η ανοχή της Σαουδικής Αραβίας, της Αιγύπτου και των ηγεμονιών του Κόλπου απέναντι στην ισραηλινές πρακτικές είναι ενδεικτική θεαματικών αλλαγών στους μεσανατολικούς συσχετισμούς μετά τις Συμφωνίες του Αβραάμ. Παράλληλα, έχοντας υπερβεί τις αρχικές ενστάσεις της Ουάσιγκτον και την απέλπιδα προσπάθεια διπλωματικής συνεννόησης με την Τεχεράνη, η Ιερουσαλήμ ανέδειξε τη μειωμένη δυνατότητα της υπερδύναμης να επιβάλλει τη διεθνή ατζέντα της. Τούτου λεχθέντος, δεν μπορεί να υποτιμηθεί και η επίδραση της τρέχουσας αστάθειας πέραν του Ατλαντικού, απόρροια πολλών -γενικά αψυχολόγητων- ενεργειών της κυβέρνησης Τραμπ. Επίσης, η αναπόφευκτη αύξηση της τιμής των καυσίμων θα ευνοήσει ειδικά τη Ρωσία και τους υπόλοιπους παραγωγούς πετρελαίου με υψηλό κόστος εξόρυξης.

Εξαιτίας του μικρού του μεγέθους, το πυκνοκατοικημένο Ισραήλ πράγματι απειλείται από αφανισμό μετά από ελάχιστα πυρηνικά πλήγματα. Ενώ λοιπόν κατά καιρούς έχει διαπράξει λάθη και μάλιστα σοβαρά, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε πως αυτά έγιναν στα πλαίσια της προσπάθειάς του να επιβιώσει. Το ισλαμιστικό Ιράν, με το αντισημιτικό του μένος και τις φιλοδοξίες για στάτους περιφερειακής υπερδύναμης, αντιπροσωπεύει την μέγιστη υπαρξιακή απειλή για τους Ισραηλινούς. Την ίδια στιγμή, μέσω της αποφασιστικότητάς τους στέλνουν προειδοποιητικό μήνυμα και στην μεγαλομανή Τουρκία.

Η πολυπλοκότητα της περιοχής, όπου από το 1948 όλοι ανεξαιρέτως φέρουν ευθύνες, απαιτεί εγκρατή σκέψη. Όσο και αν περιστασιακά ενοχλούν οι πράξεις του, το Ισραήλ είναι το μοναδικό δημοκρατικό κράτος δικαίου στη -δυστυχώς οπισθοδρομική- Μέση Ανατολή. Συνεπώς, είναι μυωπική και αφελής η μονομερής στάση ορισμένων πολιτικών δυνάμεων εναντίον του, στάση που οδηγεί σε ευτράπελα όπως η κρουαζιέρα του Madleen ή οι προπηλακισμοί ακτιβιστών από…ανώνυμους αγανακτισμένους Αιγύπτιους. Η Ελλάδα επιβάλλεται να επιδεικνύει πολιτικό ρεαλισμό καθώς είναι πολλά τα κοινά μας (και της Κύπρου) συμφέροντα. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι σε κυπριακά αεροδρόμια έχει καταφύγει για ασφάλεια ο στόλος της EL AL. Θα είναι λάθος αν διαταραχθεί αυτή η αμοιβαίως επωφελής η σχέση συνεργασίας.